Bolu - 9 ( Devamı )

M. Kemal Paşa, BMM'nin açılmasına yakın zamanda Düzce ve Bolu'nun kötü duruma düşmesine seyirci kalamazdı. Önce, öğüt yolunu denedi. Sonra, bazı askeri kuvvetleri Bolu üzerine gönderdi.
Öğüt kurulu, Hüsrev Bey başkanlığında, Lazistan (Rize) Mebusu Osman Bey, Bolu mebusları İlyaszade Şükrü ve Dr. Fuad Beylerden meydana gelmişti. 18 - 20 kişilik kafile ile yola çıkıldı. Yabanabad ve Gerede civarındaki Danişmendler köyünde birer gece kalındı. Ertesi gün, Gerede dışında, Kör Ali'nin başkanlığındaki Gerede asilerince ele geçirildiler. Hüsrev Bey, hayatını, tesadüfen kurtardı. Gerede'de göz altında iken, Yarbay Mahmut Bey'in Hendek dışında Sarıbayırlarda şehit edildiğini öğrendiler. Devrek'ten Bolu'ya sevk edilen 32. Kafkas Alayı da Bolu dışında hile ile etkisiz hale getirilmişti. Hüsrev ve Mahmut Beylerin durumu açılış hazırlıklarını tamamlamış olan BMM için şok tesiri yapmıştır. Az sonra, İzmit'ten Düzce'ye dönen asi lideri, kafilenin Düzce'ye naklini emretti. Hüsrev Bey ve arkadaşları Çağa, Çaydurt, Bolu, Boludağı yolu ile Düzce'ye götürüldüler. Yolda iken beyaz bayraklı ve iman yenilemesi yaptırılmış askerler, memleketlerine gidiyorlardı. Hüsrev Bey ve arkadaşları bir gün hapishanede, sonra karşısındaki Hürriyet ve İtilaf Partisi binasında göz altına alındılar. Erzurumlu Yzb. Avni Bey, Mehmet Bey'in 24. Tümen subayları da aynı yerde idiler. Bunlar, Düzce ve Hendek olaylarını Hüsrev Bey'e bildirdiler. Ayaklanma, kuru otlar gibi tutuşmuş halde hemen her yere yayılmıştı. Hendek, Adapazarı, Akyazı, Düzce, Bolu, Gerede, Mudurnu kontrol altına alınmış, Ankara ile haberleşme de kesilmişti. Yabanabad, Nallıhan çizgisinde de Ankara'ya doğru yayılış yakındı. Marmaranın güneyinde de durum Anzavur yüzünden hiç de iyi değildi. İstanbul, Hilafet Ordusu adında milis gücü kurmuş, İzmit Mutasarrıfı İbrahim Hakkı ve arkadaşlarının idaresine bırakmıştı. Binb. Hayri de aynı görevle Düzce'ye geldi ve Abad Cephesine gitti. Anzavur, Balıkesir de, Çerkes Edhem kuvvetleri karşısında tutunamadı ve ağır bir darbe yedi. İşte bu sırada Ankara, O'nun ve Ali Fuad Paşa'nın, Adapazarı üzerine yürümesini emretti. Çolak İbrahim ve Eşref Çetesi, Göynük ve Mudurnu hattında, asileri durdurdu. Refet Paşa'nın da Mudurnu'ya gelmesi ile Abad Cephesinde çarpışmalar hızlandı. Milli kuvvetler, bu hatta Düzceli asi grubu durdurdu. Çilimlili Mehmed Ağa aracılığı ile gelişen bir olay da Düzce'de cereyan ediyordu. İzmit'ten dönen Sefer Bey, Hüsrev Bey ile görüşmeyi kabul etti. Gizli toplantı sonunda Ankara'nın haklılığı kabul edildi. Bir gece gizlice Düzce'den ayrılan Sefer-Hüsrev, Abad Cephesinde, Refet ile görüşmeyi temin ettiler. Bulanık Sözleşmesi ile fiili isyana son verildi. Hüsrev Bey, Mudurnu'ya gitti ve Refet Paşa ile birlikte oldu. Sefer bir iki adamı ile Düzce'ye döndü. Bu sırada, Mudurnu ve Bolu harekatı da başlatıldı. Geyve'de, Adapazarı'nda milli kuvvetler denetimi ele aldılar. Ali Fuad Paşa, Adapazarı'nda kaldı. Çerkes Edhem, 27 Mayıs 1920'de Düzce'yi dört bir yandan sararak, kasabayı ele geçirdi. Ankara'nın kabul etmemesine rağmen, Sefer, Abdülvahhab, Koç Beyler, asılarak idam edildiler. Bolu'dan da yakalanan bir çok kimse, bu arada eski mebus Abdülvahhab da idam edildi. 30 Mayıs 2 Haziran 1920 harekatı ile Bolu ve Gerede de asilerden temizlendi. Ali Fuad Paşa, genel af ilan etti. Nazım Bey Bolu'da, mutasarrıf vekilliğine ve komutanlığına getirildi.
Bolu ahalisi, Nazım Beyin ve az sonra gelen yeni mutasarrıfın idaresinden memnundu. Müretteb Tümen teşkilinde gönüllüler hemen Nazım Beyin komuta altında birleşti. 19 Temmuz - 23 Eylül 1920'de, tedip hareketi devam ettirildi. Nazım Bey, Sarı Edip Efe, Halil Bey, sonunda duruma hakim oldular.
Bursa ve İzmit'i ele geçiren Yunanlılar da yeni bir Bithynia yaratmanın hayali peşinde idiler. Yerli Rum ve Ermenilerle işbirliği yapan Yunanlılar, Kuvay-ı Milliye ile Sakarya boylarında küçük çapta mücadeleler yaptılar. Bolu, Düzce ve Hendek'deki kumanda merkezlerinden idare edilen kuvvetlerimiz Yunan çarpışmalarında, zafer kazandılar. Böylece, muhtemel bir Yunan işgali Düzce ve Bolu'da yaşanmadı.
Bolu, Sakarya Meydan Savaşı, Kütahya mücadelesi ve Afyonkarahisar dolaylarındaki ölüm kalım savaşlarına insanca yardımlarda bulundu. Manevi olarak da ordumuzun zaferi için camilerde içten dualarda bulundular. Derdli, Bolu ve özellikle Türkoğlu gazetelerinde ordumuzu destekleyen yazılar yer aldı. 9 Eylül 1922'de, "İlk Hedefiniz Akdeniz'dir İleri" komutunu sonuçlandıran ordumuz, İzmir'e girdi ve hükümet konağına şanlı bayrağımızı çekti. İzmir'e giren kahramanlar arasında Bolulular da vardı. Nalbant Ahmed Usta, ne gibi zorluklarla Afyon - İzmir yürüyüşünü gerçekleştirdiğini, o günleri yaşarcasına anlatmaktaydı. Alaşehir, Salihli, Turgutlu, Nif ve Manisa'daki insanlık dışı vahşetleri de görmüş, Yunan'ın gaddarlığını elemli bir dille ifade ederek, bizlere aktarmıştır.
Büyük Zafer sonrası, Mudanya Mütarekesi imzalandı. Lozan'da, İtilaf Devletleri ve TBMM'si arasında çetin müzakereler yapıldı.
1923'de, 29 Ekimde, Cumhuriyet ilen edildi. Bolu, bu yeni yönetim şekli ile tanıştı. Biraz önce gerçekleştirilen seçimlerle BMM'ne, temsilcilerini gönderdi.
Cumhuriyet'le, Bolu'da yeni bir devir başlıyordu.