[Tanem]

Çocuklara zaman kavramı nasıl öğretilir?





[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]




Çocuğa Zaman Kavramını Öğretmek

Zaman doğal olarak, başı sonu belirsiz akıp giden bir süreç. Öncesiz ve sonsuz bir süreci kavramak insan zihni için oldukça zor. Hatta bugünlerde çoğumuz o zorluğu daha iyi hissediyoruz.



Çocuğun zaman algısı

“Evde kal”ırken zaman algımızı da kaybettik. Zamanlı işler, randevular, “şu saate şu yapılacak”, “şu gün şurada olmalıyım” lar yani zamandaki işaretlerimiz olmayınca zamanı kavramak güçleşti. Çoğumuz hangi günde olduğumuzu, günün tarihini düşünerek bulur olduk. İşte küçük çocuklarımız hep bu durumda. Onlar için dün, bugün, yarın, biraz sonra, az önce… gibi kavramlar yok. Ne demek biraz sonra? Ki pek çok anne babanın şikayetidir. “Biraz sonra diyorum beklemiyor, tekrar tekrar soruyor” derler. Biz yetişkin aklımızla bunun belirsiz ama çok kısa bir zaman sonra olduğunu biliyoruz oysa çocuk için bir anlamı yok. Çünkü çocuk için somut; elle tutulur, gözle görülür olmayan her şey anlamsız. Saati gösterip bak bu uzun çubuğu izle, o hareket ediyor ve üçün üstüne geldiğinde yapacağız dediğimizde anlaşılabilir. Ya da gelecek hafta yerine yedi tane kutu çizip “Bu kadar gün yatıp kalkacağız, her uyandığımızda bir kutu boyayacağız, boyanacak kutu kalmadığında tatile çıkıyoruz vs” dediğimizde de artık anlaşılır bir şey.

İnsan daha anlaşılır kılmak için parçalara bölmüş zamanı, doğanın yineleyici hareketlerine bakarak, güneşin, ayın hareketlerine göre, gün, hafta, ay, mevsim, yıl diye ayırmış. Tabii bir sürü değişimden geçerek günümüzde kullandığımız takvim dediğimiz çizelge ortaya çıkmış. Takvim sanki zamanı görünür, duyumsanır hale getirmiş. Böylece hepimizin üzerinde anlaştığı, ortak bir biçimde kavradığı nesnel, kronolojik, doğrusal bir zaman algısı oluşturulmuş.

Çocuklarda zaman algısı ne zaman başlar?

Çocuklarda zaman algısının ağırlıkla 4 yaş civarında başladığı üzerinde durulmaktadır. Tabii yetişkinin anladığı zaman algısı ya da takvim algısı değil. Örneğin çocuk bir biçimde o günün, pazar günü olduğunu bilebilir ama bu, dünün cumartesi, yarının pazartesi olacağını ya da o günün tarihini vb bildiği anlamına gelmez. Sadece babası evde olduğu için o günün pazar olduğunu biliyor olabilir. Benzer şekilde 5 yaşında olduğunu bilmesi, 3 yaşındaki bir çocuğun ondan daha küçük olduğunu bilmesi demek değildir. Birçok kez tekrarlandığı ve tekrarlatıldığı için kaç yaşında olduğunu biliyordur. Ama ne demek 5 yaşında olmak derseniz muhtemelen sadece 5 yaşında olduğunu tekrar edecektir. 7 yaşında bir çocuk ayların adlarını doğru sırada sayabilir, hatta mevsimlere göre de sıralayabilir ama “Aralıktan sonra hangi ay gelir?” dediğinizde “bitti” diyebilir.

Zamanı çocuk için anlaşılır kılmak

Görüldüğü gibi bütün bu kavramları tanımış, öğrenmiş, kullanan bir yetişkin için son derecede doğalmış gibi duyumsansa da zaman ölçülerini kavramak çocuklar için pek de kolay değildir. Ayrıca çeşitli araştırmalar zaman kavramının kendiliğinden ortaya çıkmadığını, çocuğun zihinsel yeterliliği ve yaşantısal birikimine bağlı olarak iyi düzenlenmiş bir eğitimle kazanılabileceğini göstermekte, çocuğun yaşamında bu kavramların kullanım sıklığı, zaman algısını güçlendirecek etkinliklerin yoğunluğu vurgulanmaktadır.

Öte yandan günümüz anne babaları çeşitli nedenlerle hızlı bir tempoda anne babalık yapıyorlar ve bu da, özet konuşma sonucunu doğuruyor. Geniş aileler daraldı. Komşuluklar, ilişkiler azaldı. Dolayısıyla çocukların kendilerine yönelik olmasa bile ortamdan, insanların birbirleriyle konuşmasından kaynaklı öğrenmeleri de yok oldu. Üstüne üstlük bir de teknolojinin bu anlamda olumsuz etkileri eklendi.

Yani çocuğumuzla dün ne yaptın, yarın ne giymeyi düşünüyorsun, bu hafta sonu pikniğe gideceğiz gibi zaman içeren konuşmaları yapıyor muyuz? Ya da başkalarıyla bu içerikte konuşmalarımızı duyuyorlar mı?

Örneğin “Şimdi uyuma zamanı, yatacağız ve yarın uyandığımızda cuma günü olacak ve bu gece nisan ayı bitiyor yarın mayıs başlayacak. Yarın seninle takvimde mayıs ayına geçeceğiz” gibi zamana vurgu yaparak konuşuyor muyuz?

Evde takvim kullanımı var mı yoksa herkes sessiz sedasız kendi ekranından mı hallediyor bu meseleyi?

Ev halkının ortak konuşmalarında zaman vurgusu nasıl?

Bu soruların yanıtlarını bir düşünüp bunlarda değişikliklere gitmek çocuğun zamanla ilişkisini sağlamak açısından yararlı olacaktır. Öte yandan “evde kal”dığımız, çocukla baş başa olmaya daha fazla zaman ayrılabilecek bu günlerde kolayca yapabileceğinizi düşündüğümüz bir önerimiz var.


Haydi takvim yapın

Görselde sunduğumuz gibi bir karton ve yapışkanlı kağıtlardan oluşan bu takvimi çocuğunuzla birlikte hazırlayın. Biz bütününü koyduk ama siz her sabah o günün tarihini ve diğerlerini konuşarak yapıştırın. Özellikle ay ve mevsim değişimlerine biraz daha fazla zaman ayırın. Çocuk takvimini istediği gibi süsleyebilir. Önemli günleri ayrıca işaretleyebilir. Ya da güzel geçen kendince önemsediği günleri yine kendi istediği şekilde resimleyebilir, boyayabilir böylece aynı zamanda takvimin hem bir zaman düzenleyici, hem hatırlatıcı hem de bir günlük gibi kullanılabileceğini deneyimlemiş olur.

Ancak tekrar altını çizmekte yarar var. Çocuklara öğretmeyi, alışkanlık edindirmeyi istediğimiz bu tip şeyleri bir ya da birkaç kez yapmak yetmez. İstenen bilgi ya da beceri otomatikleşene, içselleşene kadar sürdürmek önemlidir. Bunun için de zamana ve tekrara gerek vardır aynen jimnastik yapmak gibi düşünebiliriz. O nedenle şimdi çalışmak için iyi bir zaman. Hatta korona günlerinde “evde kal”ırken zaman kontrolünü kaybeden biz yetişkinlere de yararı olacaktır. Öyleyse haydi takvim yapmaya.