Çevrimdışı

Yağmur yağar. Neden? Çünkü su buharlaşır ve bir soğuk hava tabakasıyla karşılaşıp yoğunlaşır, gibi.

Günlük yaşam neden-sonuç ilişkilerini bize öğretmiştir. (Tabii öğrendiğimiz sadece görünen/baskın nedenlerdir.)
Nedenlerin ardında bir amaç olması, bir irade olması anlamına geliyor. Bu iradeyi doğuran şey nedenler değil o nedenler zincirini geriye doğru izlerken zincirin koptuğu noktadır. Yani ilk sebep. İlk sebep kavramı zincirin kopmasını şart koşar. Ancak zincirin kopması şart değildir. Nedenler sonsuzca bigbang'e kadar gidebilir ve hatta zaman ve uzayın tek noktadan fışkırdığı bigbang'in('lerin) bir seri evren açılma/kapanmaları olması da mümkündür. Yani ilk sebep zorunlu değildir. Çünkü geriye doğru zincir sonsuzsa bir ilk yoktur.

Eğer ilk sebep varsa ve bu bir irade değilse (bu da bir olasılık olabilir gibi sonradan düşününce), ve herşey sabit bir kural seti (fizik kuralları vs.) ile kendi kendine oluyorsa (tabii bu kural seti nasıl ortaya çıktı, olabilir tek kural seti midir bu sorusunu şimdilik bir kenara bırakıyoruz) o zaman deterministik bir durum sözkonusudur. Bu durumda en başlangıçtan bu yana hiçbirvarlığın bir irade tercihi ya da seçim yapmadığı, herşeyin kendi kendine olduğu söylenebilir. (Söylenebilir ama savunulamaz. Çünkü söylemek için irade gerekmese (gerekmiyor olsa bile) bile 'gerçekten' savunmak için irade gerekir.)
İkinci seçenek ilk sebebin olması ve bunun bir irade olmasıdır. Bu durumda konu çeşitli alternatiflere bölünüyor.

1. İlk sebep bir varlık türüdür ve yarattığı diğer varlıklar ve kurallardan oluşan simulasyonu 'dışarıdan' yönetir.

2. İlk sebep bir varlık türüdür ve yarattığı simulasyonu kurallar setiyle bir bulmacaya dönüştürür ve yarattığı varlıkların içinde kendi simulasyonunda yaşar ve kendi sorduğu bulmacaya cevap vermeye çalışır. Artık dışarıda değildir hatta ilk sebep de değildir.

3. İlk sebep bir varlık türü değildir. İlk sebep simulasyonun kurallar setidir. Kurallar seti gereğince simulasyon başlar. Oradaki varlıklar nedir o zaman, bilmiyorum.
İlk sebebin olmadığı çeşitlemelerde ise (İlk sebebin olması uzayın sınırlarının olmasına benziyor bu anlamda. İlk sebep varsa daha öncesinde ne vardı sorusuyla, uzayın sınırları varsa dışında ne vardır sorusu aynı türde birer sorudur), şu andaki varlıkların iradelerinin olmasını sağlamak ise daha kolay. İlk sebep yoksa bir sonsuzluk mevzu bahis olmalıdır. Sonsuzluk kendi dışında ayrık bir şey yaratamayacağı için herşey onun parçası ve sonsuz olmalıdır.
---
Bu arada komik gelecek ama Ankara'nın (tüm evrenle birlikte) size geliyor olmasıyla sizin oraya gidiyor olmanız arasında bir fark yoktur. Görelilik fiziği der ki, bu sadece bir referans sorunudur. Benzer bir durum "dünya güneşin etrafında dönüyor" denmesi yerine "güneş ve tüm evren dünya etrafında dönüyor" da denebilir. Bu sadece çok daha basit olan seçenek yerine çok daha karmaşık konum formülasyonlarına gidilmesine yol açmak dışında yanlış değildir.
Örneğin şu an kendi çevrenizde dönerseniz tüm evren de sizin çevrenizde dönmüş olur.

Benzer bir şekilde, su çukuru bulduğu için tek şanslı olan değildir. Çukur da suya kavuştuğu için aynı oranda şanslıdır. Yani bir uyum gerçekleşiyor arada. Düşünün ki ne suyun çukura uyduğu, ne çukurun suya uyduğu bir evren var, hiç bir varlığın çıktısı öbürünün girdisi olamıyor. Birbirlerinin işlerine de yaramıyorlar. Tabii o evrende biri çıkıp da tanrı yok çünkü biz hiçbirimiz birbirimize uymuyoruz diyemeyecek. Diyemeyecek çünkü uyumsuz varlıklar dizgesinin, bunu diyecek bir varlık ortaya koyabilecek kadar evrime izin vermesi zor. Yani bunu diyen varlıkların olması bunu ispatlamadığı gibi, diyor olmasının saçmalığı da tersini ispatlamaz.