IRCForumları - IRC ve mIRC Kullanıcılarının Buluşma Noktası

IRCForumları - IRC ve mIRC Kullanıcılarının Buluşma Noktası (https://www.ircforumlari.net/)
-   Divan Edebiyatı (https://www.ircforumlari.net/divan-edebiyati/)
-   -   Ebced Hesabıyla Tarih Düşürme Sanatı (https://www.ircforumlari.net/divan-edebiyati/502785-ebced-hesabiyla-tarih-dusurme-sanati.html)

Afrodit 04 Eylül 2012 23:24

Ebced Hesabıyla Tarih Düşürme Sanatı
 
Ebced Hesabıyla Tarih Düşürme Sanatı

Tarih düşürme

Önem verilen bir olayın, yılını göstermek üzere ebced hesabıyla bir cümle, bir dize ya da beyit söyleme sanatıdır. Tarih dizesinin bütün harfleri hesaplanarak söylenenlere tarih-i tam, yalnız noktalı harfler hesaplanacaksa tarih-i mücevher, yalnız noktasız harfler esas alınacaksa tarih-i mühmel denir. Bazen dizedeki harflerin sayı değerlerinin toplamı tarihi tam olarak göstermez. Bu tü tarihlere de tamiyeli tarih denir.


Muamma


Belli kurallara göre düzenlenip çözülebilen ve yanıtı tanrının sıfatlarından biri ya da bir insan adı olan manzum bilmecedir. Muamma beyit, kıta gibi küçük nazım biçimleriyle yazılır. Ama mesnevi parçalarıyla yazılmış muammalara da rastlanır. Ali Şir Nevai, Fuzuli, Nebi, Kınalızade Ali Efendi, Sümbülzade Vehbi ve Fitnat Hanım'ın yazdığı çok sayıda muamma vardır. Edirneli Emri Çelebi ise 600'den fazla muammasıyla bu alanın en ünlü şairidir.


Örnek:

Bende yok sabr ü sükûn sende vefâdan zerre

İki yoktan na çıkar fikr idelim bir kerre
Nâbî

(Bu beyitte yok anlamına gelen iki edat var. Bunlar "nâ" ve "bî". Bu edatlar bize beyitteki ismi veriyor. Yani Nâbî.)


Lugaz


Herhangi bir nesnenin ya da varlığın özellikleri anlatılarak yazılan manzum bilmecedir. Muamma ile birlikte çok kullanılan bir söz oyunudur. Muamma'dan farkı konusunun daha geniş olmasıdır. Çoğunlukla soru biçiminde düzenlenir. En önemli özelliği içinde çözüme ilişkin ipuçlarının bulunmasıdır. Daha sonra aruz ölçüsüyle yazılıp divanların son bölümlerine konulmaya başlanmıştır. Eğlendirici ve öğretici olanların yanısıra öğretici ve dinsel lugazlar da vardır. Lugazlar yazarlarının imzasını taşıdığından halk edebiyatındaki bilmeceden ayrılır. Bütün lugazlar, "Bir acayip nesne gördüm", "Ol nedir kimdir" ya da "Nedir ol kim" gibi kalıplaşmış sözlerle başlar.

Örnek:

Nedir kim ol iki yüzlü münâfık

Nümâyan çihresinde levn-i âşık

Gezer dünyayı hem bî-dest ü pâdır

Mukim-i hâne-i ehl-i gınâdır

Teâl-Allah nedir anda bu kudret

Yemez içmez virir dünyaya nî'met

Gehi Müslim kıyâfetle be-didâr

Gehi şekl-i firengide nümûdâr

Kırılsa pâre pâre olsa amma

Zarar gelmez ana bir tülü kat'â

Yatar zir-i zemînde hâke yek-sân

Semâda adıdır mihr-i dirahşân

Eğer kim olmasaydı kalbi fasîd

Cihânda olmaz idi kadri kâsid

Yeter vasf eyledin ol bî-vefâyı

Yanından gitmese virmez safâyı
Sünbülzade Vehbî

(Şair bu lügazda "altın"ı anlatıyor.)


Dariye


Divan şiirinde ev ile ilgili kasidelere dariye adı verilir. Divan şairlerinin caize (armağan alma) amacıyla ortaya çıkan fırsatçılıkları sonucu gelişmiş bir tüdü. Bazıları gazel tarzında da yazılmıştır. Yeni yaptırılan köşk, saray, yalı benzeri binalar için yazılırdı. Şair eserden çok az bahseder hemen yaptıranı övmeye geçerdi. Binalar için hazırlanan kitabeler de bir tü dariye sayılır.


Rahşiye


Atlar için yazılmış kaside. Nesib bölümünde atlar övülü. Nef'î'nin IV. Murad'ın atlarını övdüğü rahşiyesi meşhurdur.

Örnek:
Bâreka'llâh zih'i rahş-i humâyun-sîmâ
Ki komuş nâmını sultân-ı cihan bâd-ı sabâ

Ne sabâ sâika dersem yaraşır sü'atte

Ki seğirdikten ana sâyesi ile pâ-der-pâ

Bırakır anı dahi sâyesi gibi yolda

Olsa ger şâtır-ı endişe ile pâ-der-pa

Düşmeden sayesi hak üzre eder âlemi

Sehv ile rakibi göserse ihâna irhâ

Kuş yetişmez der idim olmasa tayyâr eğer

Eremez gerdine zîrâ ki ne sarsar ne sabâ
Nef'î

Alıntı


Tüm Zamanlar GMT +3 Olarak Ayarlanmış. Şuanki Zaman: 17:16.

Powered by vBulletin® Version 3.8.8 Beta 3
Copyright ©2000 - 2024, vBulletin Solutions, Inc.
Search Engine Friendly URLs by vBSEO
Copyright ©2004 - 2024 IRCForumlari.Net