[ÖzLem]

Hint-Avrupa dil ailesine mensup olan İran dillerinden Zazacayı konuşan, Türkiye’nin genellikle Doğusunda yaşayan halktır.

Zazaların dili Zazaca olmakla beraber, Zazalar arasında çift veya çok dillilik mevcuttur. Yaşadıkları coğrafyanın özelliklerine göre Türkçe, Arapça, Kürtçe gibi dilleri de konuşmaktadırlar. Zazacayı bilenler Kürtçeyi, Kürtçeyi bilenler ise Zazacayı anlamazlar. Çünkü ikisi farklı dildir.

Zazacayı oluşturan olaylardan biri 1914-1915 yılları arasında gerçekleşen Ermeni-Süryani-Yezidi-Rum soykırımı ve 1937-1938 yılları arasında gerçekleşen Dersim Soykırımı olan Türkiye Cumhuriyeti’nde de kısmen uygulanan Tevhidi-i Tedrisat kanunundan dolayı eğitim dili sadece Türkçe sayılmıştır. Bundan dolayı Zazaca, resmi dil olamamıştır.

Zazaca zor bir dil olmakla beraber, Beluçi, Gorani ve Sengseri dilleriyle, Gurgan alt grubunu temsil etmektedir. Diğer akraba olduğu diller ise, Talişi, Mazenderani, Semnani, Gileki, Tati, Herzendi, Kürtçe, Farsça sayılabilir. Kelime yapısı ve kimi önemli sözcükler açısından, Zazacaya yakın diller, İran da genellikle konuşulan dillerdir. Zazaca bir Kürt lehçesi veya dili değildir. Başlı başına apayrı bir dildir. Kürtler siyasal olarak, Zazalara göre daha üstün olduğundan, Zazalar a karşı baskı oluşturmuşlardır. Zazaca’da dolayı, halk arasında Kürt Lehçesi diye yanlış bir tanımlama vardır. Bu yanlış bir tanımlamadır. Zazaca hakkında da herhangi bilimsel kaynak ve bilgi bulmak zordur.

Bazı dilbilimcilere göre Zazaca dili iki lehçeden oluşur.

1. Dersim Lehçesi
2. Siverek Lehçesi

Frankfurt Üniversitesine göre Zazaca üç lehçeden oluşur.
Kuzey Zazaca: Alevi Zazalar tarafından konuşulur.
Merkez Zazaca: Elazığ-Bingöl yöresinde ve daha çok Şafii Zazalar tarafından konuşulur.
Güney Zazaca: Siverek-Gerger- Diyarbakır-Mutki yöresinde ve daha çok Hanefi Zazalar tarafından konuşulur.
Zazalar, Alevi ve Sünni olarak iki kesimden oluşmaktadır. Alevi kökenliler, Tunceli, Sivas, Tokat, Erzincan, Bingöl, Erzurum da ikamet etmektedir. Sunni kökenli Zazalar ise: Elazığ, Arıcak, Sivrice, Maden, Bingöl, Siverek, Gerger, Diyarbakır, Mutki, Aksaray gibi yerlerde ikamet etmektedirler.

Zazaların sınıflandırılması da günümüzde bile tartışma konusu olmuştur. Günümüzde öne sürülen üç farklı tez vardır.

Birinci tez, Zazaları başlı başına ayrı bir millet olarak görmektedir.
İkinci tez, Zazaları Kürt olarak kabul etmektedir.
Üçüncü tez ise Zazaları Türk olarak değerlendirmektedir.

Ancak bu tezlerde, Zazacanın Kürtçe den bağımsız bir dil olduğu ve Zazaların Kürt olmayıp, Kürtler tarafından değişime uğradığı birçok dil bilimci tarafından kanıtlanmıştır.

Zaza Tarihi hakkında günümüze ulaşmış olan pek belge olmamakla beraber kökenleri de tartışmalı bir konudur. Üzerinde çok fazla araştırma yapılan Zaza Tarihinde Kürtler ve Zazalar iki ayrı ırktır. Fakat birbirleriyle bağlantıları mevcuttur.

Bazıları göçebe bazıları yerleşil hayat sürerek yaşayan Zazaların etnik kimliklerini kolayca öğrenmek mümkün değildir. Zazalar hakkında farklı farklı görüşler öne süren dil bilimcileri günümüzde bile hala kesin bir kanıya varamamıştır.

En belirgin ifade olarak Zazaların kökeni, ilk çağdaki, Pers-Yunan savaşları dolayısıyla, Anadolu’dan geçen Pers askerlerinin İran’a dönüşünde, bir kısmının bu bölgede kalıp yerleşmesine dayanır.

Zaza, Kürt, Türk, Alevi, Laz, Çerkez.. Dili, ırkı, mezhebi her ne olursa olsun insanları asla bunlara göre yargılamamamız gerekir. Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşayan her insan birdir. Böyle ayrımlara düşerek, yanlış yapmamalısınız.