[efLatun]

Medya, MÖ.500(?) yıllarında kuzey İran´da kurulmuş ve başkenti Ekbatana (günümüzde Hamadan) olan antik krallık.

Media topraklarında, kuzeyden bölgeye gelen Hint-Avrupalı kavim Medler yaşıyordu. Krallık, MÖ.836(?) yılında batının güçlü devleti Asurlular tarafından işgal edildi.

Media krallığı gücünün zirvesine Kral Siyaksares (Cyaxares) yönetiminde ulaştı. Siyaksares, Asurluları yenerek şimdiki Afganistan, İran, Pakistan ve Türkiye´nin de içinde bulunduğu topraklarda güçlü bir imparatorluk kurmuştu.

Siyaksares´in oğlu Astiages son Media kralıydı. Yaklaşık MÖ.500 civarında Pers kralı Sirus tarafından yenildi. Sirus Media´yı Pers İmparatorluğu´na kattı ve Media´yı Pers İmparatorluğu´nun bir bölgesi yaptı. Medler İran'ın bir imparatorluk ve bir millet olarak kurulmasına, ve altın çağına Büyük Kurush döneminde ulaşan, ilk birleşik Pers / Med İmparatorluğu'nun oluşmasına önayak olmuşlardır. Bu durum (Aryani kültürel ve milli birlik) Pers İmparatoru Achaemenid'in büyükbabası Med Şâhı Astyages'i öldürerek Pers İmparatorluğu'nu kurmasına dek devam etmiştir. Bu noktaya dek, bütün İranlılar Mede veya Mada (Med) olarak adlandırılmıştır. Med kralı Astiyag"ın yeğeni Kiros"un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk defa Güneybatı İran'da yoğunlaşan Pers aristokrasisinin eline geçer ve kısa bir süre sonra M.Ö. 550'li yıllarda güçlü ve merkezi bir Pers imparatorluğunun kuruluşuyla Medler yıkılır. Medler, isimlerini Medya'dan almış olan, günümüz İran'ında hüküm sürmüş bir halktır. Tarihçiler tarafından, Toros-Zagros dağ sistemi içinde ve Fırat-Dicle arasında yaşadıkları için, verimli ve üretken bir medeniyetin toplumu olarak adlandırılmışlardır.

Urartulardan sonra, bu sefer daha doğuda bulunan ve Mezopotamya medeniyetinin önemli kabilelerinden olan Gutilerin bir devamı gibi Babillerle ittifak halinde hareket eden Aryen kökenli MED aşiretler federasyonu, M.Ö. 625'lerde Asur İmparatorluğu'nu yıkar. Babil bir kez daha ve son olarak üstünlük kazanır. Medlerin gevşek federasyonu, yükselen Aryen-Pers kökenli Akhamenit hanedanlığıiçin bir geçiş rolünü oynar.

Med kralı Astiyag"ın yeğeni Kiros"un saray darbesiyle, siyasal otorite ilk defa Güneybatı İran'da yoğunlaşan Pers aristokrasisinin eline geçer ve kısa bir süre sonra M.Ö. 550'li yıllarda güçlü ve merkezi bir Pers imparatorluğunun kuruluşuyla Medler yıkılır.

Kadim zamanlarda Medler diğer İranlılar'la karışık olarak evlendiler, özellikle Persler'le. Bu nedenle birçok modern İranlı Medlerin torunlarıdır. Bunula birlikte, bazı araştırmacılar tarafından günümüz Kürtlerin ataları olduğu iddia edilmektedir ama bu tez tarihçiler tarafından doğrulanmamıştır.

Bazı kişisel isimler dışında, Medlerin dili hemen hemen hiç bilinmemektedir, fakat şüphesiz Avesta ve İskit dilleri ile modern Farsça ile büyük ölçüde benzerlikler göstermektedir; bazı araştırmalarda Persler ve Medlerin birbiri ile iletişim kurabildikleri gözlemlenmiştir.

Herodot'un Altı Med Kabilesi

Herodot, i.ö 101, altı Med aşiretinin ismini listeler: Böylelikle Deioces Medleri tek bir millet çatısı altında topladı, ve tek başına onlarda hüküm sürdü. Şimdi bunlar şu aşiretlere bayanmaktaydı: Busaeler, Paretaseniler, Struşatlar, Arizantiler, Budiiler, ve Magiler.

Herodot aynı zamanda "Medlerin Perslele kesinlikle aynı aletlere; ve Medlerle Perslerin olağan giyimlerinin gerçekten farksız." olduğunun altını çizmiştir (7.62). "Bu Medler eski zamanlarda herkes tarafından Aryanlar olarak anılmış; fakat Karadenizliler (Colchian), Atina'dan buraya geldiklerinde, isimlerini Media olarak değiştirdiler. Haddi zatında bu onların kendilerine verdikleri isimdi." --- Medler, Herodot'un Tarihi(7.7). Medea Yunan Mitolojisi'nde Karadeniz-Trakyalı Jason'un karısı ve Argonautlar'ın büyücüsüdür.

Medler'e İlk Tarihsel Referanslar

Medlerin tarihi ve kökeni çok belirsizdir, hemen hemen hiçbir çağdaş bilgiye, nede Medya'nın kendisine ait bir yazıt veya anıta sahip değiliz. Herhangi bir tarihsel değeri bulunmayan, Ctesias'ın anlattığı bir hikâye dışında (dokuz kralın isminin bulunduğu, M.Ö. 880'lerde Diod'da korunan Nineveh'in yok edilmesi gerektiğini söyleyen Arbaces ile başlayan bir liste. ii. 32 sqq. ve sonraki pek çok yazar tarafından kopyalandı; isimlerin bazılarının yerel geleneklerden türetildiği düşünülmekte).

Josephus Medler ile ilişkilidir. (Tev. Madai) Japheth'in oğlu Madai Tevrat'ta bulunan bir kişiliktir. "Şimdi Grekler tarafından Media olarak anılan, Madeanlardan gelen Madai'den Japhet'in oğulları olan Javan ve Madai" Yahudiler'in Antik Tarihi, I:6.

Strabo, Ptolomeus, Herodot, Polybius, ve Pliny gibi öteki tarihçilere göre, Mantiane, Martiane, Matiane, Matiene gibi isimler Medya'nın Kuzey kısımlarını adlandırmak için kullanılmıştır.

İranlı elementlerin diğer kabileleri yöneten İranlı isimleri taşıyan prenslerin vesilesi ile nasıl yavaş yavaş nasıl egemen hale geldiğini rahatlıkla görebiliriz. Fakat Gelae, Tapuri, Cadusii, Amardi, Utii ve kuzey Medya ve Hazar kıyılarındaki diğer aşiretler İranlıların egemenliği altında değildi. Polybius (V. 44, 9), Strabo (xi. 507, 508, 514), ve Pliny (vi. 46), Anariaci'yi bu aşiretler arasında saymışlardır; fakat "Aryan-olamayan" anlamına gelen onların ismi, büyük ihtimalle birçok ufak yerli aşireti ifade etmek için kullanılıyordu. Medler, Mada' halkı, (Grek formunda Μῆδοι, İyonik Μᾶδοι), ilk olarak M.Ö. 836'da görülür. İlk kayıtlar Asurlu fatih Shalmaneser III'ün "Amadai"'de Zagros'a karşı olan savaşlarla bağlantılı olarak övüldüğüne rastlanmaktadır. Onun halefleri Medler'e karşi pek çok seferlerde bulunmuştur (Madai).

Bu erken dönemde, Medler başka bir bozkır aşireti ile birlikte anılmıştır: baskın bir grup olan İskitler'le. Bunlar yerel idareciler altında birçok farklı kasaba ve bölgeye ayrışmıştı; Asurlar'ın yazıtlarındaki isimlerde, Zerdüşt'ün Zerdüştilik dinine inandıkları gözlemlenmektedir.

M.Ö. 800 yılındaki bir Assur askeri raporunda 28 Med şefinin ismi listelenmiştir, fakat bunlardan yalnızca birisi İranlı olarak tanımlanmıştır. M.Ö 700 yılındaki bir başka rapor 26 isim listeler; bunlardan, 5'i İranlı olarak gözükmektedir, diğerleri değildir.