Çevrimdışı

Siyasal teoloji, esas olarak kutsal teolojinin bir kısmıdır. Kutsal teoloji, islam dünyasındaki karşılıgıyla kelam, Tanrı tarafından gönderilmiş olan vahyin dogmalarını açıklamak, savunmak ve temellendirmek üzere, teologlar tarafından geliştirilen dinsel bir bilimdir.

işte siyasal teoloji de vahyin siyasal ögretilerinin bir açıklaması veya kutsal bir vahiy üzerinde temellenen siyasal şeylere ilişkin bir araştırmadır. Başka deyişle siyasal teoloji, belli bir dinsel toplulugun, iyi bir mümin olabilmek ve hakiki mutluluga ulaşmak için kendi ilahi vahyi tarafından önerilen yaşam tarzını, teolojik ögretilerden çıkarsanmış bir siyasal yönetimin çatısı altında mümkün kılmayı amaçlayan gelenegin adıdır ve bu bakımdan da özünde inanç üzerinde temellenen siyasal bir ögretidir. Bu tanımdan da anlaşılacagı gibi, siyasal teoloji, dogası geregi, ilkelerini kendisinden çıkarsadıgı vahyi ve kutsal yasayı sorgulayamayacaktır. O halde siyasal teologun spesifik işlevi, vahyin siyasal ögretisini tesis etmek, açıklamak ve savunmaktır.

Diyebiliriz ki insan üstüne, toplum üstüne konuşan her din, kendisinden siyasal bir teoloji türetilebilecek bir potansiyele sahiptir. Nitekim Yahudi, Hıristiyan ve islam siyasal teolojilerinin mevcut oldugunu biliyoruz. islam toplumunun, peygamberi Muhammed önderliginde bir siyasal örgütlenme deneyimi yaşadıgı bilinmektedir. Muhammed’in peygamber olarak sahip oldugu dinsel otorite, onu, yeni oluşan islam toplumunun dogal siyasal lideri yapmıştır. Kendisinden sonraki yönetici, başka deyişle siyasal otorite konusunda sessiz kalan Muhammed’in ölümüyle birlikte, bu yeni siyasal toplum, acilen cevaplanması gereken bir soruyla karşı karşıya kalmıştır: Muhammed’den sonra, onun siyasal otoritesini kimin devralacagı, başka deyişle onun ardılının (halefinin) kim olacagı sorusuyla. islam toplumunun yeni yöneticisinin, kendisine göre belirlenecegi ilke ve ölçütlerin neler olması gerektigine dair tartışmalar, siyaseti, aynı dönemde ortaya çıkan teoloji (kelam) ve hukuk (fıkıh) okullarının en gözde konularından biri haline getirmiştir.

ilk kez toplumun dogal liderini yitirmesi ile gündeme gelen siyasal ardılın kim olacagı sorusu, zamanla, soruldugu dönemden bagımsızlaşmış ve evrensel bir boyut kazanarak bütün islam siyaset düşüncesinin kendisinden beslendigi temel bir sorun olarak formüle edilmiştir. ‘Kim yönetmeli?’ sorusunda ifadesini bulan bu sorun, Müslümanların siyasal düşünce dünyasında halifelik (hilafet) kuramı olarak çözümünü bulmuştur.

Ancak halifelik kuramından, dolayısıyla bir islam siyasal teolojisinden bahsedebilmek için Abbasi Hilafeti dönemini beklemek gerekmektedir. Çünkü bu döneme kadar yapılan tartışmalar ve benimsenen düşünceler, bütünüyle pratik kaygılardan beslenmekte ve konuyla ilgili muhalif grupların pratik amaç ve çıkarlarına hizmet etmektedirler. Dolayısıyla teorik olarak vahiyden beslenen güçlü, temellendirilmiş, tutarlı bir siyasal düşünce sistemi olmaktan uzaktırlar. Abbasiler döneminde, tamamı, Muhammed’in siyasal pratigini ideal islami rejim olarak kabul eden siyasal teolojik kuramlar üretilmiştir. Maverdi, Gazali, ibni Teymiye gibi Müslüman teolog ve hukukçuların, vahye dayalı bir ahlak ve adalet kavramı etrafında ördükleri siyasal düşünceleri, mümince bir yaşamı mümkün kılacak, dolayısıyla dinin koruyucusu olacak islami bir devlet modelinin teorik çatısını oluşturacaktır.

Siyasal teoloji konusunda özellikle belirtilmesi gereken şey, her siyasal teolojinin, kendisini üreten özel dinsel toplumun benimsedigi dinsel kaynaktan beslendigidir. Başka deyişle siyasal teoloji, temellendirme yöntemi bakımından başka kültürlerden bazı kavramsal araçları ödünç alsa da, öz ya da köken bakımından, her dinsel toplum için yerlidir. Dolayısıyla, bir siyasal ögreti olarak her siyasal teoloji, kendisine inanan özel dinsel topluluga hitap eder.