Çevrimdışı

Ezoterizm asıl gerçeklerin yalnızca anlayabilecek yetenek ve bilgide olanlara bildirilebileceği görüşü üzerine temellenen bir öğreti sistemidir. Genel olarak Arapça ve Eski Türkçe' de "Batiniyye" Fransızca' da "Esotérisme" ve İngilizce' de "Esoterism" ya da "Esotericism" karşılığıdır. Bu sözcügün Türkçe' de yeni kullanılan karşılığı "İçrekçilik" tir.

Ezoterizm özünde bilgi ve görgülerin kapalı bir topluluk içinde ve aşamalı olarak verildiği bir çalışma ve öğreti sistemi olarak tanımlanabilir. Bu tanımda dikkat edilmesi gereken en önemli unsur ezoterizmde aktarılan bilgiler ve görgülerin ister bilimsel isterse töresel-dinsel nitelikte olabilmesidir. Ezoterizm bir öğreti sistemidir ve bu sistemle aktarılan öğreti bilimsel ve çağdaş olabileceği gibi töresel ya da dinsel de olabilir. Ne var ki Ezoterizmin bu özelliği çoğunlukla göz ardı edilir ve hemen her zaman Ezoterizmi Gizemcilik (Mistisizm) ya da Gizlicilik (Okültizm) ile karıştırma yanlısına düşülür.

Ezoterizm sözcüğü köken olarak Yunancadaki esoterikos sıfatından türemiştir. Ezoterik biçiminde yaygın olarak kullanılan bu sıfat "içrek yani dışa kapalı ve kendi içine dönük ya da apaçık olmayan" anlamlarına gelir ve bir topluluk ya da bir örgütü bir yöntem ya da sistemibir yazı ya da konuşmayı nitelendirmek için kullanılabilir. Ezoterik sıfatı "genel ve herkesin olabilen" anlamına gelen "eksoterik" (dışrak İngilizcede Exoteric Fransızcada Exotérique) teriminin karşıtıdır. Örneğin dinler eksoterik Gizemcilik ezoteriktir. Antikçağın gizemci düşünürü Pisagor öğrencilerini esoterikos ve exoterikos diye ikiye ayırır gizli öğretisini yalnızca birincilere aktarırmış.

Ezoterik sıfatının tanımı gereği bir öğreti sistemi olarak Ezoterizmin üç temel özelliği vardır:

* Öğretiyi alacak kişilerin özenle seçilmelerinden sonra "inisiyasyon" yöntemiyle topluluğa kabul edilip yine aynı yöntemle ilerletilmeleri;

* Öğretilerin inisiyasyon yöntemi uyarınca bir dereceler silsilesi içinde verilmesi;

* Öğretilerin kapsamında öncelikle simgelerin allegorilerin ve özdeyişlerin kullanılmasıylabireye kendi gerçeklerini bulma yolunun açılması.

Görüldüğü gibi Ezoterizm bir sistem olarak aktarılan öğretinin özünden bağımsızdır ve temelde biçimsel bir işleyişi nitelendirmektedir.

Ezoterik öğreti sisteminin doğusu İnsanoğlunun doğa yasaları üzerinde düşünmeye koyulması ve doğanın ve evrenin gerçeklerini arayıp bulmaya başlaması kadar eskidir. Ulaşılan gerçekleri insanların büyük çoğunlugu ya anlayamamış ya tepkiyle karşılamış ya da bunları kendi çıkarları için kötüye kullanmaya kalkışmışlardır. Bu durum gerçeklerin araştırılıp doğruların aktarılmasında kapalılığın insanlar ve İnsanlık için daha yararlı sonuçlar sağlayacağı düşüncesini yaratmış ve böylece Ezoterizm ortaya çıkmıştır. Ezoterizmdeherkese duyurulması sakıncalı görülen bilgilerin yalnızca belirli bir kültür düzeyine erişen kişilerce anlaşılabileceği gerekçesi kapalılığı zorunlu kılmıştır. Bu anlamda Aristoteles öğretisi de ezoterik sayılmalıdır; Aristoteles sabahları seçkin öğrencilerine ders verirkenakşamları halka ders verirmiş ve öğrettikleri de ayrı ayrı bilgilermiş.

Ezoterizm uygulayan toplulukların büyük çoğunluğu ulaştıkları gerçeklere ilişkin bilgi ve bulgulardan yalnızca kendi üyelerinin yararlanmalarını öngörmez; kendi dışlarındaki toplumu ve tüm İnsanlığı da gözetirler. Ne var ki yeterince uyumlu bir ortam sağlanmadıkçagerçeklerin gelişigüzel bir biçimde ortaya dökülmemesini ve saklı tutulmasını yararlı ve hatta gerekli bulurlar. Bu yaklaşımın doğal sonucu olarak gerçeklerin topluluk dışına yayılmasıinsanlığa mal edilmesi geçikebilir.

Ezoterizmin kapalılık gerekçesi Hermesçiliğin su sözleri ile daha iyi anlaşılabilir: "Her us büyük gerçekleri kavrayamaz. Çoğunluk ya aptal ya kötüdür. Aptalsalar gerçek karşısında akıllarını büsbütün yitirirler. Kötüyseler bu gerçeği kötüye kullanarak büsbütün kötülük ederler. Gerçeği gizlemekten başka yol yoktur. Bulmak bilmek susmak gerek..." Benzer bir yaklaşımı Seyh Bedreddin'de de bulmak olanaklıdır: "Her bilgi kendi mertebesinde haktır. Gerçekler halka daha işin başında söylenirse ya yollarını saptırırlar ya da gerçeği söyleyeni suçlarlar. Halk ve hak orta bir yolla ve ayrı ayrı gözetilerek birbirine alıştırılabilir. Ama herhalde halk hak ve hakikate alıştırılmalıdır..."

Ezoterizmin işlevi bazılarınca bilinen bir takım gerçeklerin bilemeyenlere aktarılmasından ibaret değildir. Ezoterizmin işlevleri arasında topluluk üyeleri arasında uyumlu bir iletişim sağlamak olgusu da vardır. Bu iletişim sayesinde bilgileri geliştirmek derinleştirmekyenilemek genişletmek ve olgunlaştırmak için olumlu bir yapı sağlanır.

Ezoterizmin temel kuralı gereği bilgiler yalnızca yeterli düzeyde anlayış yeteneği olan ve bu yolda ilerleme özelliği gösterebilen kişilere aktarılmalıdır. Ezoterik sistemde çalışan bir topluluğa katılan kişiye bilgilerin tümü bir anda yüklenmez kişi belli düzeylerde sınanarak daha ileriye gitme yeteneğinin olup olmadığı anlaşılmalıdır. Özellikle dinsel ve töresel nitelikte olan bilgiler açık ve belirgin bir kesinlikle verilmemeli böylece öğretiyi alacak kişilerin kendilerine öğretilenleri putlaştırmaları önlenmelidir. Ezoterik sistem içinde bilgileri öğrenmeye başlayan kişi yalnızca kendisi için öğrenmekle yetinmemeli bilgilerini birleştirip olgunlaştırarak başkalarına da yararlı olmaya çalışmalıdır.

Ezoterizmi benimseyip uygulayan kuruluşlar ve topluluklar kendi öğretileri kapsamında çoğunlukla din töre bilim ve sanat gibi konuları bir bütün biçiminde işleyip öğretilerine göre yorumlamışlardır.

Bununla birlikte salt "bilimsel" salt "dinsel-töresel" ya da salt "sanatsal" Ezoterizmden de söz edilebilir. Salt bilimsel Ezoterizm yalnızca doğal ve evrensel gerçeklerin bunların yasalarının ardına düşmüştür. Salt sanatsal Ezoterizm bireyler arasındaki iletişimin gelişmesinde öznelliği öne alarak duyumsal algılamayı geliştirmeyi öngörür. Salt dinsel-töresel Ezoterizm isedinlerin akıl ve mantığa uymayan öğelerini ayıkladıktan sonra Tanrı buyruklarından içsel anlamlar çıkarmak yoluyla Gizemciliğe yaklaşır; eğer akıl ve deney yoluyla ulaşılan bilgilerin ötesinde "sezgi" yöntemi ile sağlanabilen bilgilere öncelik verilirse Gizlicilik ile bağdaşır. Genel olarak dinsel Ezoterizmde usa aykırı dinsel dogmaların usa uygun bir yoruma kavuşturulma çabası da bulunmaktadır. Ne var ki kimi ezoterik yorumcular bu yorumlarda büsbütün usaaykırılığa düşmekten kaçınamamışlardır.

Ezoterizmi benimseyen topluluklar kendilerine özgü bir çalışma yöntemi ve öğretisi olanüyesi olmayan kişileri çalışmalarına almadığı gibi öğretilerini kendi üyelerinden başkasına açmayan örgütlenmelerdir. Bir ezoterik topluluğun bu özelliği onun bir "gizli örgüt" olmasını gerektirmez. Zira ezoterik bir topluluğun ya da kurumun varlığı amaçları ilkeleri üyelerinin kimler olduğu çalışmalarının nerede yapıldığı nasıl çalıştığı herkesçe bilinebilir. Bir ezoterik topluluğun gizli olarak nitelendirilebilecek tek yönü üyelerinin kendi aralarında yaptıkları toplantı ve çalışmaların içeriğidir .