[Kalemzede]

Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.


Klasik Mantığa Giriş: Klasik Mantıkta Akıl Yürütme Geçerliliği Nedir? Ne Değildir?

Akıl yürütmeler çeşitli biçimlerde olabilir. Aşağıda, yukarıda belirtilen gerekçeler göz önünde tutularak düzenlenmiş çeşitli akıl yürütme örnekleri bulunmaktadır.

Bütün insanlar akıllıdır. ( 1 ) O halde, bazı insanlar akıllıdır. Bütün hayvanlar canlıdır. (2) Maymun bir hayvandır O halde, maymun canlıdır. Boşluğa bıraktığım 1. cisim düştü. Boşluğa bıraktığım 2. cisim düştü. (3) Boşluğa bıraktığım 3. cisim düştü. Boşluğa bıraktığım n. cisim düştü. O halde, boşluğa bırakılan bütün cisimler düşer. Ali de Veli de çalışkandırlar. (4) Ali aynı zamanda temizdir. O halde, Veli de temizdir.

ukarıdaki akıl yürütme örneklerinde göze çarpan ilk özellik, daha önce de belirtildiği gibi, bir akıl yürütmede birden çok önermenin varlığıdır. Burada, tek başına hiçbir önermenin akıl yürütmeye yetmeyeceği ve bağlı olarak, akıl yürütmenin önermeler arasındaki bir kanıtlayan-kanıtlanan ilişkisi olduğu bir kez daha görülebilir. Şimdi, bir adım daha atıp, mantık açısından çok önemli bir saptama daha yapmamız gerekiyor. Dedik ki, mantık düzgün düşünme formları veya kesin dilsel ifade formlarıyla. ilgilenir. Mantığın düşünmenin oluşumu ve düşünülmüş şey olarak düşüncenin içeriği ile ilgilenmediğini bir kez daha anımsataalim. Bir önermenin içeriğinden kastedilen şey, o önermenin konusuna (nesnesine) uygunluğu veya uygunsuzluğudur. Buna göre, doğru önerme, dile getirdiği konuyu (nesneyi) gerçekliğine uygun olarak yansıtan; yanlış önerme ise dile getirdiği konuyu (nesneyi) gerçekliğine uygun olarak yansıtmayan önermedir. Basit iki örnek: "Bütün insanlar iki ayaklıdır." önermesi doğru; "Bütün insanlar kuştur." önermesi yanlıştır. Mantığın neden dolayı önermelerin içerikleriyle (doğruluk veya yanlışlıklarıyla) ilgilenmediğini aşağıdaki örneklerle görmeye çalışalım:

Bütün insanlar kuştur. (5) Ahmet insandır. O halde, Ahmet kuştur. Bütün hayvanlar cansızdır. (6) Bütün atlar hayvandır. O halde, bütün atlar cansızdır.

Yukarıdaki (5) ve (6) numaralı akıl yürütme örneklerinde, birinci öncüllerin yanlış oldukları açıktır. Aynı örneklerde ikinci Öncüllerin doğru olduklarını görüyoruz. Sonuç önermeleri de, her iki örnekte yanlış tır. Her iki akıl yürütme örneği de, önermelerin içerikleri açısından yanlış-doğru-yanlış sırasmı izlemektedir. Oysa, akıl yürütme örneklerinde yer alan önermelerin içerikleri bakımından tek tek doğru veya yanlış olmalarına bakmaksızın, öncülleri doğru kabul ettiğimizde sonuç da doğru çıkmaktadır. Dolayısıyla burada mantığı ilgilendiren, akıl yürütme içinde yer alan önermelerin içeriksel bakımdan doğru veya yanlış olmaları değil, öncül durumundaki önermelerin doğru kabul edilmeleri halinde sonucun bu öncülerden çıkıp çıkmayacağıdır. Bir başka deyişle, mantık, bir akıl yürütmede öncüllerin gerçekten de doğru olmalarını değil, bu öncüllerin doğru kabul edilmeleri halinde bu öncüllerden sonucun zorunlu olarak çıkıp çıkmadığını, yani öncüllerin sonucu kanıtlayıp kanıtlamadıklarını gözetir. Bu demektir ki, mantık, bir akıl yürütmede yer alan önermelerin içerik bakımından denetlenmesiyle değil, akıl yürütmenin form bakımından zorunlu bir sonuç verip vermediğiyle ilgilenir. Yukarıdaki (2), (5) ve (6) numaralı örneklerimize bu belirtilenler ışığında baktığımızda artık şunu saptayabiliriz: (2) numaralı örneğimizde hem öncüller hem de sonuç önermesi içerik bakımından doğru önermelerdir. (5) ve (6) numaralı örneklerimizde ise hem doğru hem yanlış önermelerin yer aldığım gördük. Ama, (2), (5) ve (6) numaralı örneklerimizin hepsi, formları bakımından zorunlu akıl yürütme örnekleridir ve aşağıdaki forma göre kurulmuşlardır:

Bütün A'lar B'dir. X bir A'dir. O halde, X bir B'dir.

İşte, mantığı ilgilendiren, öncüllerin sonucu zorunlu kıldığı akıl yürütme formlarını ortaya koyabilmektir. Bu nedenle mantıkçı, akıl yürütmede yer alan önermelerin içeriklerine bakmaksızın, hangi akıl yürütme formlarının zorunlu sonuç verdiğini saptamak ister. Bir akıl yürütmede sonucun öncül veya öncüllerden zorunlu olarak çıkmasına geçerlilik denir. O halde, mantık açısından bakıldığında, bir akıl yürütmede yer alan önermelerin doğruluk değerleri ile (doğru ve yanlış olmalarıyla) akıl yürütmenin geçerliliği arasında bir ilişki yoktur. Bu demektir ki, geçerlilik, doğruluk değerinden bağımsızdır.

KAYNAK: KLASİK MANTIK KİTABI