Ahlak Göreceli Ama Öznel Değildir
 

Aristoteles’in de dediği gibi Çelişmezlik İlkesi’ne göre “Aynı niteliğin, aynı özneye, aynı zamanda, aynı bakımdan hem ait olması hem de olmaması imkânsızdır.”

Meseleyi formül üzerinde ifade edecek olursak; A?-A yani –A ne “A”dır ne de “A olma özelliğine sahiptir.” (Yaygın bir hatayı önlemek adına: bunun “A hariç her şeyin altkümesi” anlamına GELMEDİĞİNİ anlayalım. Örneğin, “kedi cinsi olan bir hayvan aynı zamanda köpek olamaz” ibaresi Çelişmezlik İlkesine uygun bir benzetme DEĞİLDİR. Eğer “kedi cinsi olan bir hayvan aynı zamanda kedi cinsinden olamaz” denirse, işte bu ifade Çelişmezlik İlkesi’ne uygundur.)

Daha anlaşılır biçimde söylersek; bir şeyin, bir konuda, aynı zamanda hem var hem de yok olması mümkün değildir. Mantık yasasının ahlâk üzerindeki önemli sonuçlarına girmeden önce günlük hayata yansıyan sayısız örnekleriyle başlamak istiyorum.

Mutfak masanızı gözünüzün önüne getirin. Kafanızda canlandırabildiniz mi? Pekâlâ, üzerinde siyah bir çizgi var mı? Doğal olarak bu soruya cevabınız ya var ya da yok, olacaktır. Aynı anda hem siyah bir çizgi olup hem de olmaması mümkün değildir. Ayrıca masanızın kırmızı boyalı veya gümüş boyalı olup olmadığı ya da üzerinin ahşap kaplama olması da fark etmez. Ya da an itibariyle eve gittiğinizde masanızı kırmızıya boyamaya karar vermiş olmanız da bir şeyi değiştirmez. Esas mesele, söz konusu Çelişmezlik İlkesi olduğunda, herhangi bir anda mutfak masanızın üzerinde siyah bir çizginin ya bulunması ya da bulunmamasıdır.

Bu ilke aynı zamanda bir takım atom altı tepkimeler için de geçerlidir. Bir elektron, ikisinden biri gibi hareket eder: parçacık ya da dalga. Her ne kadar bir kuantum fizikçisi olmasam da anladığım kadarıyla, bir parçacık olarak görüldüğünde parçacık olmanın bütün özelliklerini taşırken dalga olmaya dair en ufak bir özellik taşımamaktadır. Dalga olarak görüldüğünde ise dalga olmanın bütün özelliklerini taşırken parçacık olmaya dair hiçbir özellik taşımamaktadır. Bu demektir ki aynı anda hem partikül hem de dalga olma niteliklerine sahip olamaz. Kimi elektron dalga formundadır.

Şimdi ise kimi zaman Çelişmezlik İlkesi’nin sadece bir tanımlamadan ibaret olduğunun üzerinde duralım. Örneğin, bir memeli (vücudu kıllarla kaplı ve sıcakkanlı bir omurgalı, genç yaşta ve emzirme dönemindeki yavrular) genel özellikleriyle, bu şekilde sınıflandırılmış hayvanların büyük çoğunluğunu tanımlamaktadır. Ancak ördek gagalı ornitorenk, diğer hayvan ailelerinin niteliklerini taşımaktadır ve yumurtlayan yumurtalar da dâhildir. Tanımlamamızın pek çok niteliği taşıdığı göz önünde bulundurularak, ornitorenklerin kesinlikle bir memeli olduğunu ya da bir memeli olmadığını söylemek zordur. Bu canlı türü, tanımımız karşısında mantık ilkesine meydan okumaktadır. Pek tabii, diğer hayvanlarla olan evrimsel ilişkisi onu memelilere dâhil etmiş de olsa, her bakımdan tamamen uyumlu değildir.

Aynı durum insan ırkı için de geçerlidir. Evet, geleneksel tanımlamaya göre insanın cinsiyeti büyük oranda genetiğe ve cinsel organlara dayanmaktadır. Ve fakat bazı istisnaları mevcut. Kimi insanlar XXY veya XXX kromozomlarıyla doğabiliyor. Kimileri ise her iki cinsiyetin de genitalleriyle doğabiliyor. (bakınız: hermafroditler) Soruyu “Bu kişi erkek mi, kadın mı?” diye sormak Çelişmezlik İlkesini görmezden gelmek demektir. Eğer soru şu iki şekilde yöneltilirse: “Bu insanın erkek özelliği var mı veya yok mu?” ve “Bu kişinin kadın özellikleri var mı veya yok mu?” Ancak o zaman Çelişmezlik İlkesi doğru bir yöntemle uygulanmış olur.