Çevrimiçi

Genellikle yemeği fazla kaçırıp şişkinlik hissettiğimiz durumlarda ya da herhangi bir sebeple midemizde ekşime, yanma gibi rahatsızlıklarla karşılaştığımızda aklımıza gelir maden suyu içmek. Çünkü daha çok -hatta belki de bir tek- mide rahatlatıcı özelliğiyle tanırız bu içeceği. Tevekkeli değil, bir şişesi bile ilaç gibi gelir. O yüzden başka vakit pek yüzüne bakmadığımız maden suyu için böyle zamanlarda vakit geç olsa bile bakkala koşarız. Kimimiz bir şişe “maden suyu” kimimiz “soda” isteyerek derdimize derman ararız.
Biz maden suyu da istesek soda da istesek satıcı aynı ürünü getirir koyar önümüze. Biz de çoğu zaman maden suyu dediysek sodayı, soda dediysek maden suyunu kastetmişizdir. Zaten ikisi aynı şey değil midir? Hani şu klasik yeşil cam şişesiyle bilinen, hazımsızlığa birebir gelen içecek!
Hayır, sevgili okurlar aslında durum hiç de zannettiğimiz gibi değil. Biz her ne kadar maden suyuna çoğu defa “soda” desek de sodayı maden suyunun bir diğer ismi gibi kullansak da onlar esasında birbirinden farklı iki içecek.
Bu demek oluyor ki pek çok diğer alanda olduğu gibi gıda alanında da sıklıkla görülen kavram karmaşasının tipik bir örneği ile karşı karşıyayız. Bu karışıklığın önüne geçebilmek için yazımızda maden suyu ve sodanın ne olduğunu ayrıntılı bir şekilde açıklayıp aralarındaki farklara değineceğiz.

MADEN SUYU NEDİR?

Yerkabuğunun çeşitli derinliklerinde uygun jeolojik şartlarda doğal olarak oluşan,
Bir veya daha fazla kaynaktan yeryüzüne kendiliğinden çıkan veya teknik usullerle çıkartılan,
1 litresinde 1000 mg’ın üzerinde çözünmüş mineral ve/veya eser element1 ile en az 250 mg karbondioksit gazı bulunduran doğal mineralli sulara “maden suyu” denilmektedir.
Tanımdan da anlayacağımız üzere maden suları tıpkı kaynak suları gibi yeraltında doğal olarak oluşur. Ancak içerdiği “toplam katı madde miktarı” (mineral ve/veya eser miktarda element) ile kaynak sularından ayrılırlar. Doğal kaynak suları da bünyelerinde çeşitli mineraller barındırır ancak bunlar genellikle litrede 500 mg’dan daha alt seviyelerdedir.

MADEN SUYU NASIL OLUŞUR?

Maden sularını daha yakından tanımak için yer altında nasıl oluştuklarına bir bakalım: Yeryüzüne düşen meteorolojik suların (yağmur, kar, dolu) bir kısmı yeryüzündeki çukur alanları doldurarak veya eğimleri takip ederek göl, akarsu gibi yerüstü sularını oluşturur. Diğer bir kısmı ise uygun jeolojik şartlar varlığında zemindeki kayaçların2 yarık ve çatlaklarından veya gözenekli geçirgen taşlardan yeraltına sızar. Yer altına sızan bu suların az bir miktarı yüzeye yakın hareket eder ve dere yataklarına boşalarak tekrar yeryüzüne çıkar. Ancak büyük çoğunluğu yerçekiminin etkisiyle yeraltında daha derinlere doğru ilerlemeye devam eder.
Derinlere süzülen sular, yolculukları esnasında temas ettikleri toprak ve değişik türdeki kayaçlardan farklı mineralleri bünyelerine katarak ilerler ve nihayetinde rezervuar adı verilen haznelerde birikip depolanır. Rezervuardaki sıcaklık ve basıncın etkisiyle de genellikle fay hatları veya hidrotermal3 kanallar aracılığıyla yukarıya doğru harekete geçerek kaynak şeklinde yeryüzüne çıkar. Yukarı çıkarken de yine geçtikleri yerlerden farklı mineralleri toplar. Böylece içerdiği doğal mineraller ve magmadan4 aldıkları karbondioksit gazı ile birlikte maden suyu kaynakları meydana gelmiş olur.
Kaynak olarak yeryüzüne çıkmamış olan maden suları çeşitli etütlerle rezervuarları saptanmak suretiyle, sondaj yöntemiyle de yeryüzüne çıkarılabilmektedir. Bu şekilde doğal veya yapay olarak yeryüzüne çıkan maden suları, çıktıkları bölgede yani kaynaklarında doğal nitelikleri ve içeriği değiştirilmeden şişelenir. Şişeleme aşamasında içimi kolaylaştırması amacıyla bir miktar daha karbondioksit gazı ilave edilir.

SODA NEDİR?

Şimdi, maden suyu ile ilgili yeterli bilgiye vakıf olduğumuza göre sodaya geçebiliriz. Bakalım bizim maden suyu olarak bildiğimiz “soda” esasında nasıl bir içecek? Hangi yönlerden maden suyuna benziyor ve hangi özellikleriyle ondan ayrılıyor?
Maden suyunun tamamen doğal bir içecek olduğuna yukarıda ayrıntısıyla değindik. Altını çizerek söyleyelim: Soda maden suyunun tam tersine yapay bir içecek. Peki, nasıl yapılıyor?
İçilebilir nitelikteki suya belirli miktarlarda sodyum bikarbonat ve karbondioksit ilave edildiğinde soda üretilmiş oluyor. Sodanın içeriği bundan ibaret. Yani maden suyunun ihtiva ettiği mineral ve elementler sodada bulunmuyor!
Dolayısıyla diyebiliriz ki sodanın bir besin değeri yoktur. Tek işlevi, mideyi rahatlatmaktır. Maden suyu da mide rahatlatıcı özelliğe sahiptir ancak bu, pek çok yararından sadece bir tanesidir. Zengin mineral içeriğine sahip bu içeceğin vücudumuza sağladığı faydaları bir başka yazıya bırakarak sodadan bahsetmeye devam edelim.

“SODA” TABİRİ DİLİMİZE NASIL GİRDİ?

Biraz araştırma yaptığımızda soda tanımlamasının Amerika menşeli olduğunu görürüz. Amerika’da sudan yapılan bütün gazlı (karbondioksit ilaveli) içecekler -ki bunlar yapay içeceklerdir- soda olarak ifade edilir. Yukarıda tanımını yaptığımız şekilde sadece sodyum bikarbonat ile karbondioksit içeren hakiki soda ise “club soda” olarak isimlendirilir.
Bu yabancı terimin dilimize girişinin temeli de buraya dayanmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında maden sularına, şişeleme sırasında karbondioksit basılmaya başlanması ile maden suları “maden suyu sodası” şeklinde etiketlenmiştir. Halbuki doğal olan hiçbir içecek soda olarak nitelendirilemez.
Amerika’daki tarife dayanarak ülkemizde de bazı çevreler sodayı, “su ve sudan yapılmış içeceklere üretim esnasında karbondioksit gazı basılmasıyla elde edilen yapay içecek” olarak tanımlıyor. Bu tanım da bir bakıma doğru sayılabilir. Çünkü sodaya şeker veya aroma ilave ettiğimizde gazoz elde ederiz. Bu da demek oluyor ki soda; gazoz ve gazoz benzeri gazlı içeceklerin ana maddesini oluşturmaktadır.
Türkiye’de soda ve maden suyu sıkça karıştırılıyor olsa da ikisini de ayrı ayrı bulmamız mümkün. Sadece dikkat etmemiz gereken neye ihtiyacımızın olduğu. Midemizi rahatlatmak istiyorsak ikisi de bunu yapacaktır. Yok, mineral ihtiyacımızı karşılamak istiyorsak o zaman itinayla maden suyunu seçmeliyiz!

MADEN SUYUNDA HANGİ MİNERALLER BULUNUR?

Maden suları kaynaklarının özelliğine göre; kalsiyum, magnezyum, sodyum, potasyum, florür, iyodür, klorür, bikarbonat, sülfat gibi insan vücudu için oldukça önemli olan mineral ve elementleri içerir. Bunların arasında miktar olarak en yoğun bulunanları kalsiyum, magnezyum, sodyum ve klorürdür. Potasyum, florür ve iyodür ise daha az yoğunluktadır. Ayrıca maden sularının bikarbonat içerikleri oldukça yüksek olup sülfat içerikleri genellikle düşüktür.
Unutmadan söyleyelim: Her marka maden suyu farklı çeşit ve oranlarda mineraller içerir. Çünkü hepsinin dolum yaptığı kaynak farklıdır. Yani maden suyunun içeriği kaynağın çıktığı bölgeye göre değişkenlik arz eder. Örneğin, bir bölgenin maden suyunda kalsiyum veya magnezyum minerali çok yüksek iken başka bir bölgede çıkan maden suyu sodyum bakımından zengin olabilir.


1 Eser element: Bakır, çinko, manganez, demir, flor, iyot gibi canlı dokuda çok az miktarda fakat muhakkak bulunması gereken elementler.

2 Kayaç: Yer kabuğunun yapısında yer alan bir veya birkaç mineralden oluşan sert kütle, kaya.

3 Hidrotermal: Şifalı sıcak su kaynağı.

4 Magma: Yer kabuğunun altında bulunan sıcak ve sıvı katman.

Semerkand Dergisi