İspir ve çevresi, Doğu Anadolu Bölgesi'ni Karadeniz kıyılarına ve Kafkasya'ya bağlayan, tarihin çeşitli dönemlerinde askerî ve ticarî amaç ile kullanılan doğal ve tarihî yollar üzerindedir. Özellikle Serçeme vadisi-İspir güzergahında bulunan çok sayıdaki kale ve garnizon, burasının eskiden beri kullanılan bir anayol olduğunu göstermektedir. Bunun yanı sıra İspir, tarım ve hayvancılıkla elverişli olmasından dolayı çevresinden göç almıştır. Adını Sasperler'den aldığı iddia edilen İspir, Hurri, Urartu, Saka (İskit), Med, Pers, Roma, Bizans, Sasani, Emevi, Abbasi, Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Timurlu, Akkoyunlu, Gürcü Krallığı ve Osmanlı medeniyetlerinin yerleşim alanı olmuştur. İspir ve çevresi Urartular'a ait çivi yazılı belgelerde Kulka (Qulha) adıyla geçmektedir. Bizans egemenliğinde Sper adıyla anılan yerleşim, Bizans-Gürcü mücadelesine sahne olmuştur. 1048'de Selçuklu kuvvetlerince ele geçirilen İspir ve çevresi Malazgirt Meydan Muharebesi'ne kadar Bizans ve Selçuklu arasında sıklıkla el değiştirmiştir. Alp Arslan tarafından Ebû’l- Kasım Saltuk'a verilen bölgeyle birlikte İspir'de 1072 yılında kurulan Saltuklu Beyliği'nin hakimiyetine girdi. 1202 yılında beyliğin yıkılmasından sonra II. Süleyman Şah tarafından kardeşi Mugis ed-Din Tugrul Şah'a Erzurum ve çevresiyle birlikte bırakıldı. Erzurum Selçukluları olarak da adlandırılan kısa dönem sonrasında 1230 yılında Anadolu Selçuklu Devleti'nin hakimiyeti olan bölgeyi 1242 yılında Moğollar ele geçirdi. Daha sonra İspir ve çevresi İlhanlılar, Eretna Beyliği, Karakoyunlu, Timurlular ve Akkoyunlu hakimiyetinde kalmıştır. 1499'da İspir Kalesi Osmanlı güçlerince ele geçirilmekle birlikte kısa süre içerisine Gürcü kuvvetlerince geri alındı.
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
1514 Çaldıran Seferi sonrasında Osmanlı hakimiyetine giren ve 1515 tarihinde sancak olan İspir, aynı yıl içerisinde yeni kurulan Diyarbekir eyaletine bağlanmıştır. 1535 yılında yeni kurulan Erzurum vilayetine bağlı bir sancak olmuştur.[4] 1642 tarihli Avarız defterinde İspir kazasında 12 Müslüman hane, 17 gayrimüslim hane, 139 asker ile 10 din görevlisi bulunmaktaydı. İspir kazası toplamında ise 531 Müslüman ile 286 gayrimüslim hane bulunuyordu.[3] 1835 tarihli nüfus yoklama defterine göre İspir'de kaza merkezi ile birlikte 152 yerleşim alanı bulunmaktadır. Bu sayımda İspir kaza merkezi ve köylerinde yaşayan toplam erkek sayısı 11.308 kişi olup bunun 10.691'i Müslüman erkek geri kalan 617 erkek gayrimüslim nüfusu oluşturmaktaydı. 1839 tarihli kaynaklarda İspir, nahiye olarak kayıtlara geçmiştir. 1880 yılına kadar Erzurum merkez sancağına bağlı kaza olan İspir, bu tarihte yeni sancak yapılan Bayburt’a bağlanmıştır. Bayburt'un kaza statüsüne düşürülmesi üzerine İspir 1888 yılında yeniden Erzurum merkez sancağının bir kazası oldu. 1892-1898 yıllarında İspir, 143 köyü olan kaza konumundaydı. 1895-1896 yıllarında yerleşime telgraf hattı gelmiştir. 1900 yılında Bayburt-İspir arası posta sürücülüğü hizmete geçmiştir. Gene 1900 yılında yeni "Hükûmet Konağı" hizmete açılmıştır. İspir ve çevresi 1916–1918 yılları arasında Rus egemenliğinde kaldıktan sonra 25 Şubat 1918’de Kazım Karabekir komutasındaki 1. Kafkas Kolordusuna bağlı birliklerce geri alındı.
24 Ocak 2024, 08:31
Benzer Konular 
Normal
