Çevrimiçi

Tertip Kur'an nassında varit olduğu gibi abdest azalarının ardarda, yani önce yüzün, sonra kolların yıkanması, sonra başın meshedilmesi, sonra da ayakların yıkanmasıdır. Vacip olup olmaması konusunda fakihler ihtilaf etmişlerdir (5)

Hanefîler ve Malikîlere göre: Tertip farz değil, sünnet-i müekkededir. Allahutealâ'nın zikrettiği gibi ve sağdan başlar. Çünkü varit olan Kur'an nassı, abdestin farzlarını sayarken farzları (vav) harfiyle atfetmiştir. Bu (vav) da sadece mutlak bir toplamı ifade eder. Bu da tertibi gerektirmez. Eğer tertip istenecek olsaydı, “fâ” ya da "sümme" edatları ile atfederdi, "feğsilû" -yıkayın- ayetindeki (fa) harfi bütün uzuvlar edatları hakkında takip ifâde eder.

Hz. Ali, İbni Abbas ve İbni Mesud'dan, tertibin vacip olmadığına delâlet eden rivayetler vardır. Hz. Ali (r.a.) dedi ki: Hangi uzvumla başladığıma aldırmam. İbni Abbas (r.a.) 'da dedi ki: Ellerden önce ayaklarla başlamada bir beis yoktur. İbni Mesud (r.a.) da şöyle dedi: Abdestte ellerinden önce ayaklarınla başlamakta bir beis yoktur.(6)

Şafiîler ve Hanbelîlere göre: Tertip abdestte farzdır, gusülde değildir. Delilleri emredilen abdesti açıklayan Peygamber (a.s.v)'in fiili (7) ve Hz. Peygamberin haccındaki "Allah'ın başladığı ile başlayın." (8) sözüdür. İbret lafzın umumunadır. Abdest ayetinde de, tertibin istendiğine delâlet eden bir karine vardır; Allahutelalâ, meshedilen uzvu yıkananlar arasında zikretmiştir. Arap, hemcinsleri ayırmaz, yaran olmadıkça eş kelimeleri birbirinden ayırmaz. O da burada tertiptir. Çünkü, sünnetlerine dair bir şey zikredilmemesinden, ayetin vacip abdestin açıklaması olduğu anlaşılıyor. Ayrıca namazın rükünleri arasındaki tertibe de kıyas edilir.

Gerekli tertibi ters çevirip ayaklan ile başlayıp yüzü ile bitirse, sadece yüzünü yıkadığı sahih olur. Sonra da şer'î tertibe göre gerisini tamamlar.

Tertip, farzlar arasında gereklidir. El ve ayakların sağ veya solunda tertip vacip değildir. Sadece menduptur. Çünkü Kur'an'daki çıkış noktalan aynıdır. Allahuteala "elleriniz... ayaklarınız..." buyurdu. Fakihler iki eli bir uzuv, iki ayağı bir uzuv sayarlar. Aynı uzuvda tertip vacip olmaz. Ali ve İbni Mesud'un yukarda geçen sözünden maksat da budur.

Ahmed dedi ki: Ancak, sağdan önce sol uzvun yıkanabileceğini kastettiler, çünkü Kitap'taki çıkış noktalan aynıdır; sağdan başlanacağına dair bir işaret yoktur.

Dipnotlar:
1. ed-Dürrul-Muhtâr, I, 98;el-Lübab, I, 16; Merakul Felah, 12; el-Bedâyi, I, 17; Mukarenetül-Mezahib fil-Fıkıh,14.
2. el-Mecmû 1,361; el-Mühezzeb 1,14; Bidâyetü'l-Müctehid 21 el-Kavânînü'l-Fıkhıyye, 31; eş-Şerhu's-Sağîr, I, 114 vd.; eş-Şerhu'l-Kebîr, I, 93 vd.; Muğni'l-Muhtâc, 1,47 vd.; el-Muğnî, 1,110 vd Keşşafu'l-Kınâ', 1,94-101.
3. Sıhhatinde ittifak edildi. Cemaat, Hz. Ömer'den rivayet etti. Neylü'l-Evtâr, I, 131.
4. Muğni'l-Muhtâc X, 47; el-Muğnî, 1,42
5. ed-Dürrul-Muhtâr, I, 113; Meraki'l-Felâh, 12; Fethu'l-Kadîr, I, 23; el-Bedâyi I, 17 vd.; eş Şerhu's-Sağîr, I, 120; eş-Şerhu't-Kebîr, I, 102; Muğni'l-Muhtâc, I, 54; el-Mühezzeb, I, 19; el Muğnî, I, 136-137; Keşşafu'l-Kınâ', 1,116; Bidâyetü'l-Müctehid, I, 16; el~Kavânînü'l-Fıkhıyye 22; el-Mecmu 1,480-486.
6. İlk iki eseri Darekutnî rivayet etmiştir. Üçüncü eserin aslı ise bilinmemektedir.
7. Müslim ve diğerleri Ebu Hureyre'den rivayet ettiler. Neylü'l-Evtâr, 1,152.
8. Neseî sahîh bir isnadla rivayet etti. (İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Prof. Dr. Vehbe Zuhayli)