İslam Toplumu ve Medeniyet : Mikrop ilk olarak 15. yüzyılda keşfedilmişti
 

Bilimler tarihinde, mikrobun hastalık sebebi olarak keşfi XIX. asırda Fransız âlimlerinden Pasteur`e izafe edilirse de, mikrop aslında XV. yüzyılda keşfedilmiştir. Ve kâşifi de, büyük bir İslâm bilgini ve hekimi olan Akşemseddin`dir.

İstanbul`un fethinde Türk ordusunun mâneviyatını takviye ve idare vazifesiyle Sultan Fatih`e refakat etmiş olduğu için Bizans`ın mânevî fatihi sayılan bu kahraman bilgin, milâdın 1389 tarihinde dünyaya gelmiş ve 1459 tarihinde 70 yaşında Göynük`te vefat etmiştir.

Akşemseddin dinî ilimlerde olduğu gibi tıbbî ilimlerde de büyük bilgiye sahipti. Hastalıkların teşhisini yanılmadan koyar, ilâcını da bizzat kendisi hazırlardı. Bitkiler üzerinde geniş araştırmaları vardı.

Akşemseddin, o yıllarda binlerce kişinin ölümüne sebeb olan bulaşıcı salgın hastalıklarla da yakından ilgilenmişti. Resûlüllah Efendimizin, "Ölümden başka her derdin devası vardır" sözleri kendisine rehberlik etmekteydi. Hastalığın tedavisi, hiç şüphesiz hangi yollarla bulaşıp yayıldığının tesbitine bağlıdır. Akşemseddin bu konuda, araştırmalar yaptı. Sonunda "Maddetü`l-Hayat" adlı eserinde şu neticeye vardı:

"Hastalıkların insanlarda teker teker ortaya çıktığını sanmak hatalıdır. Hastalık insandan insana bulaşmak suretiyle geçer. Bu bulaşma gözle görülemeyecek kadar küçük, fakat canlı tohumlar vasıtasıyla olur."

Bu ifadeleriyle Akşemseddin mikrobun tarifini yapmış, her türlü hastalığı gözle görülmeyecek kadar küçük canlıların meydana getirdiğini, dünyada ilk defa ileri sürmüş oluyordu. Mikroskobun 17. yüzyılın yarısından sonra keşfedildiği hatırlanırsa, Akşemseddin`in bu fikirlerinin değeri daha iyi anlaşılır. İsmail Hâmi Danişmend "Tarihî Hakikatler" adlı eserinde bu hususta şunları söyler:

"Akşemseddin`in mikroplar hakkındaki izahatı bir nazariye değil, tecrübeye dayanan bir keşif mahiyetindedir.
Maddetü`l-Hayat adlı tıbbî eserinde hastalıkların vücuda giren bir takım görünmeyen tohumlardan hâsıl olduğunu, kuluçka devirleriyle yani vücuda girişlerinden hastalığın meydana çıkışına kadar geçen süreleriyle beraber tesbit ve izah ederek bakteriyoloji ilminin esaslarını kurmuştur.

Bu kuluçka devrelerini tesbit edebilmek için, tecrübî sahada çalışmış olmak gerekir.
Fakat acaba nasıl çalışmış ve ne gibi âletlerden istifade etmiştir? Bunların tamamiyle tesbiti kabil değildir. Netice itibariyle Akşemseddin Hazretleri, yalnız Türk tababet tarihinde değil, dünya tıp tarihinde de çok büyük ve nûrlu bir şahsiyet olmuştur" (c. II, s. 162).