Kontrol (veya Arza)
 

Hz. Peygamber, yazma ve ezberleme sırasında, kasıtsız olarak bir kısım hataların yapılabileceğinin şuurundadır. Nasıl olmasın ki, insanın bir şey yazarken farkında olmadan bazı ilave ve atlamalar şeklinde hatalar yaptığı gibi, çok iyi ezberlediği bir şeyi, zamanla unutabileceği veya elinde olmayan ilaveler, eksiltmeler, ve hatta kelimelerde değiştirmeler yapabileceği de inkar edilemeyen beşeri bir zaaftır.

Şu halde vahyin asliyetini korumada en çıkarlı yol, ne ezbere ne de yazıya fazla güvenmeyip, yazıyı ezberle, ezberi de yazıyla kontrol etmektir. İşte Resulullahın buna baş vurduğunu görmekteyiz: Kurân tarihinde arza denen hâdisenin maksadı budur: Her Ramazanda, o Ramazana kadar gelen bütün Kurân vahiylerini Resulullah önce Hz. Cebrâile mukabele ettikten sonra, Mescid-i Nebevîde halkın huzurunda okuyarak, herkesin, ellerindeki yazılı nüshaları ve ezberlerini kontrolden ve tashihten geçirmelerine imkan vermiştir. Ve bu kontrol (arza) hadisesi Aleyhisselâtü vesselâmın hayatının son yılında iki kere yapılmıştır ki buna arza-i ahîre denir.

Arza-i ahîre, Kurân-ı Kerîmin asliyeti üzere kitaplaşmasında ve dolayısıyla bütünlüğünün korunmasında son derece önemli bir hadisedir. Çünkü bir kısım rivâyetler, Hz. Ebu Bekirin hilâfeti sırasında, Kurânın cem edilmesi çalışmalarında, arza-i ahîrede kontrolden geçen iki yazılı nüshanın esas alındığını göstermektedir ki, bu hususa ileride tekrar döneceğiz.

Kaynaklar:
1-İbn Hacer, Şihâbud-Dîn Ebul-Fazl Ahmed, el-Askalânî (v.852 h.), Fethul-Bâri, Mısır, 1959, 10/397.
2-İbn Hacer, Fethul-Bâri, 10/396–397, Heysemi, Nurud-Dîn Ali İbnu Ebi Bekr (v.807 h.), Mecmauz-Zevâid, Beyrut, 1967, 1/153.
3-İbnul-Esir,İzzeddîn Ebul-Hasen Ali İbnu Muhammed (v.630 h.),Üsdül-Gâbe,Kahire, 1970, 2, 332; İbn Hişâm, Ebu Muhammed, Abdul-Melik (v.218 h.), es- Sîre, Mısır 1955,1–2, 439.
4-Ahmed İbnu Hanbel (v.241 h.), Müsnedu Ahmed, 1313 Kahire baskısından ofset, 5/33;4, 109; İbn Hacer, el-İsâbe,fi Temyizis-Sahâbe,, Kahire, 1324, 1/442, Heysemî, a.g.e., 7/225.
5-Heysemi, a.g.e.,1/152.