Sebepler Allah’ın ilim, irade ve kudretine birer perdedirçç
 

Hangi canlı olursa olsun ve hangi çevrede bulunursa bulunsun, onun vücudunda meydana gelebilecek her türlü değişiklik yine Allah’ın ilim, irade ve kudretiyle olacaktır.

Çevre şartları birer sebeptir. Ağaç elma meyvesine sebep olduğu gibi, ağacın meydana gelmesine de çekirdek sebeptir. Sebepler, varlıkları yapıyor ve idare ediyor gibi gözüküyor. Esasında bir varlığı meydana getiren sebep ile o varlığın arasında yer ile gök arası kadar mesafe vardır. Nasıl ki, ufukta sema ile dağ bitişik göründüğü halde aralarındaki mesafe adeta yer ile gökyüzü kadardır. Aslında sebeplerin arkasında esas iş yapan Allah’tır. İnsan da canlıların yapısına şuurlu müdahale ettiği halde, o da bir sebeptir. Çünkü canlıların hücrelerini yapan ve yenileyen, Allah olduğu gibi, insana ilim, irade ve hayatı veren de, onun çalışmasını tanzim eden de yine Allah’tır.

Allah, bize verdiği ilim, irade ve kuvvetle, kâinat kitabını, yani evrendeki bütün varlıkları ve onların tâbi olduğu kanunları incelememizi ve varlılar arasındaki bir takım kanun ve prensipler ile bunların işleyişlerini ortaya koymamızı istiyor ve buna teşvik ediyor.

Şart odur ki, bunlar bilimin kaideleri ile otaya konurken, Allah’ın mülkü sebeplere ve tesadüflere verilmesin.