IRCForumları - IRC ve mIRC Kullanıcılarının Buluşma Noktası

Beş Tümel Nedir?

Aristoteles, varlıklarla ilgili birbirinden farklı ve sınırsız sayıdaki bilgiler arasında sınıflandırma yapmanın mümkün olduğunu düşünmüştür. Bu nedenle bütün bu bilgileri kapsamına alan on kategori sıralamıştır. Bu kategoriler; nicelik, nitelik, görecelik, zaman, yer, durum, iyelik, etki, edilgi ve cevherdir.

Cevher, nesnelerin içinde bulunduğu oluş ve değişime karşın değişmeyen yönüdür. Cevher dışındaki bütün kategoriler fiziksel nesnelerin duyularla algılanabilen özelliklerini ifade eder. Ancak varlıkların gösterdiği bütün değişimlere rağmen bizim algıladığımız özelliklerini veren ama değişmeyen ve algılanamayan cevherleri vardır.

Aristoteles'e göre tek tek nesneleri bilmek için, o nesneler hakkındaki ortak özellikleri belirleyen genel kavramları bilmek gerekir. Örneğin; bitki kavramını bilmiyorsak, gördüğümüz nesnenin bitki olup olmadığını bilemeyiz. Bu nedenle Aristoteles, tekilin bilinebilmesinin ancak tümeli bilmekle mümkün olacağını söyler. Aristoteles'e göre tek tek nesnelerin cevheri olduğu gibi, tümel kavramların da cevheri vardır. Böylece ortaya iki tür cevher çıkar: Birinci cevher (tekilin cevheri): Herhangi bir nesneye aittir. Tekil nesnelerin kendisiyle özdeşliğini ve onlardaki değişmeyen yönü belirtir. İkinci cevher (tümelin cevheri): Tekil cevherlerin ortaklaşa paylaştıkları temel niteliklerdir.

Birinci cevher, nesneyi gösteren terimin kaplamıyla; aynı nesneye ait ikinci cevher ise terimin içlemiyle ilişkilidir. Dolayısıyla her iki cevher arasındaki ilişki aynı zamanda içlem-kapsam ilişkisidir.

Porphyrios, İsagoji adlı eserinde, Aristoteles'in cevher (töz)le, varlıkla ilgili görüşlerini sistemli hale getirmiştir. Kavramların sıralanmasını "beş tümel" adı altında belirtmiştir. Porphyrios ağacı olarak adlandırılan bu şematik sınıflandırmada, yukarıdan aşağıya inildiğinde bir kavramın kaplamı ve türü; aşağıdan yukarıya doğru çıkıldığında ise bir kavramın içlemi ve cinsi bulunur.

Beş tümel şunlardır; Cins, tür, ayırım, özgülük ve ilinti.

Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM'ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 3. Sınıf "Klasik Mantık" ve "Modern Mantık" Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM)