[Elysian]

Yüklemli Kesin Kıyas (Kategorik Kıyas) Nedir?

Tamamı basit önermelerden oluşan kıyasa, yüklemli kesin kıyas, ya da diğer adıyla kategorik kıyas adı verilir.

Her yüklemli kesin kıyasta öncüller ve bir sonuç bulunur; küçük, büyük ve orta terim vardır.

Büyük terim (predikat-P), sonuç önermesinin yüklemi olan terimdir. Aynı zamanda kaplamı en fazla olan terim de büyük terimdir. Orta terim (middle term-M), her iki öncülde de tekrarlanan terimdir. Küçük terim (subjekt-S) ise sonuç önermesinin öznesi olan terimdir. Aynı zamanda içlemi en fazla olan terim de küçük terimdir.

Büyük terimin bulunduğu önermeye büyük önerme, küçük terimin bulunduğu önermeye ise küçük önerme denir.

Konuyu daha net kavrayabilmek için lütfen aşağıdaki örneği inceleyiniz.

Bütün sosyologlar kültürlüdür.
Mıstafa sosyologdur.
O hâlde, Mıstafa kültürlüdür.

Bu örnekte görüleceği üzere sonuç önermesi olan "O hâlde, Mıstafa kültürlüdür."ün yüklemi olan "kültürlü" ifadesi, büyük terimdir. Aynı şekilde, sonuç önermesi olan bu önermenin öznesi durumundaki "Mıstafa" ise küçük terimdir. Orta terim ise, her iki öncül önermede de tekrar edildiği görülen, "sosyolog" ifadesidir.

Yüklemli kesin kıyasların geçerli olabilmesi, belli şartlara bağlıdır. Bu şartlar ise şunlardır:

- Her kıyas, iki öncül ve bir sonuçtan oluşmalıdır.

- Her kıyasta büyük, küçük ve orta terim bulunmalıdır.

- Kıyaslarda orta terim, sonuç önermesinde yer almamalıdır.

- Büyük terimin ve küçük terimin kaplamı öncüllerde ne kadarsa, sonuçta da o kadar olmalıdır.

- İki tikel öncül önermeden, sonuç çıkarılamaz.

- İki olumsuz öncül önermeden, sonuç çıkarılamaz.

- İki olumlu öncül önermeden çıkan sonuç, olumlu olmalıdır.

- Sonuç önermesi, daima öncüllerin zayıf olanına göre yapılır. Zayıf olan öncüller ise tikel önermeler ve olumsuz önermelerdir.

Hazırlayan: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Ömer YILDIRIM'ın Kişisel Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 3. Sınıf "Klasik Mantık" ve "Modern Mantık" Dersleri Ders Notları (Ömer YILDIRIM)