Çevrimdışı

Çizelge 4. Gen teknolojisi ile değiştirilmiş bitkiler
Tarla Bitkileri
Meyve
Sebze
Süs Bitkileri
Arpa
Elma
Patlıcan
Krizantem
Darı
Muz
Karnibahar
Geranie
Mısır
Armut
Brokoli
Gerbera
Çeltik
Çilek
Chicoree
Karanfil
Çavdar
Ahududu
Bezelye
Pelargonie
Sorgum
Kiraz
Havuç
Petunya
Buğday
Kiwi
Patates
Nergis
Pamuk
Kavun
Lahana
K. yumağı
Y.pancar
Portakal
Marul
Gül
Y. turp
Papaya
Kabak
Menekşe
Yonca
Erik
Zeytin
Çim
Kolza
Y.Mersini
Domates

Şalgam
Karpuz
T. patates

Hardal
Üzüm


S.fasulyesi
Kahve


Tütün



Ş.pancarı



Ş. kamışı



Kempken ve Kempken, 2004; RKI, 2001
4.2. Transgenik Bitki Geliştirmenin Nedenleri
Binlerce yıldan beri insanlar bitkilerin genetik özelliklerini ıslah ile değiştirmişlerdir. Takip edilen bu yol oldukça başarılı olmuştur. Ancak bu yol, eşeysel uyumlu ve yakın akraba bitkilerin melezlenmesi esasına dayanmaktadır. Dolayısıyla bir süre öncesine kadar, farklı türler arasında özelliklerin aktarılması mümkün olmamıştır. Gen teknolojisi bu engeli ortadan kaldırmış ve araştırıcılara bitki genlerinde belirlenmiş değişiklikleri yapabilme fırsatı vermiştir. Araştırıcılar da bu fırsatı; artan dünya nüfusunu beslemek ve giydirmek için kültür bitkilerinin verimini ve kullanılabilirliğini artırmak yönünde kullanmaya çalışmışlardır (Nicholl, 1995).
Bitkilerin genetik olarak manipüle edilmesinde birçok bilim dalından yararlanılmaktadır. Ancak bitkilerde gen teknolojisini başarılı olarak

uygulanabilmesi için genleri bitkilere aktarabilecek uygun yöntemlere ve üzerinde çalışılan sistem hakkında detaylı moleküler genetik bilgiye sahip olmak gerekir.
4.3. Bitki Gen Teknolojisindeki Hedefler
Bitkilerde uygulanan gen teknolojinin hedefleri mevcuda göre daha üstün özelliklere sahip bitkilerin geliştirilmesidir. Üzerinde durulan karakterler ve yapılan çalışmalar aşağıdaki gibi ana başlıklar altında özetlenebilir.
4.3.1. Zararlılara dayanıklılık
Böcekler, bir taraftan bitki dokularını yiyerek
bitkilere mekanik zarar vermekte, diğer taraftan
virüs, mantar ve bakteri gibi hastalık etmenlerinin
bulaşmasına sebep olmaktadır. Böceklere dayanıklı
bitkilerin elde edilmesinde, zararlı böceklere karşı
kullanılan toksinler ve etki mekanizmaları
kullanılmaktadır. Bacillus thuringiensis, belli
böcekler için toksik olan, fakat diğer hayvanlar ve
insanlara zarar vermeyen bir madde oluşturmaktadır.
Bu özelliğinden yararlanarak farklı bitki türlerinde
zararlıböceklerekarşıdayanıklılık
oluşturulabilmiştir (Çizelge 5).
Bütün böcekler için toksik olmayan Bt toksinlerine alternatif proteaz inhibitörlerinin aktarılmasında yatmaktadır. Bunlar arasında Vigna. sinensis’e ait bir tripsin inhibitör protein geni, patates ve domatesten yara ile oluşan proteaz inhibitör aileleri olan OI-I ve PI-II ve belli Serin-Proteinaz inhibitörleridir. Anti****bolitik enzimler, örneğin böceklerin önemli s-----im enzimlerini (Kempken ve Kempken, 2004) engelleyerek normal böcek ----olojisini etkilemektedirler (Dingermann, 1999). Diğer başka insektisit dayanıklılık geni olarak Streptomyces türlerinden bir Kolesterol-Oksidaz geni ve bezelyeden bir lektin geni izole edilebilmiştir. Lektinler böcek bağırsağında besin bileşiklerini bağlamakta ve normal s-----imi bozmaktadırlar. Böylece bu tip bir proteini içeren bitkiler böcek zararından korunmaktadırlar. Bu genlerin aktarılması ve transgenik bitkilerde çoklu dayanıklılık sisteminin geliştirilmesi ile zararlı böcek populasyonlarında dayanıklılığın hızlı bir şekilde gelişmesi engellenmek veya uzatılmak istenmektedir (Hoffmann, 1997).


Çizelge 5. Zararlılara ve hastalıklara dayanıklı transgenik bitkiler
Transgenik Bitki
Özellik
Genteknolojik Değişiklik
Mısır
Mısır kurdu
CrylA (b) geninin Bacillus thuringiensis ‘den aktarılması, PEPC promötörü
Pamuk, domates
pamuk kurdu, pembe kurt, yeşil kurt ve domates meyve kurdu
CrylA (b) geninin Bacillus thuringiensis ‘den aktarılması
Patates
Patates Böceği

Patates
Yaprak kıvırcıklık virüsü Patates virüsü (PVY)
Yaprak kıvırcıklık virüsünün ORF-1 ve ORF-2 bölgelerindeki DNA-kısımlarının ve PVY için kabuk proteinlerinin aktarılması
Şekerpancarı
Buğday Çeltik
Rhizomania virüsü, nekrotik sarı damar hastalığı (BNYV virüsü) Sarı cücelik virüsü (BYD virüsü), Çeltik şerit virüsü, cücelik virüsü, FMV
Virüsün belli kabuk veya taşıyıcı proteinini kodlayan genlerin aktarılması
Patates
Mildiyö
Aspergillus niger’den Glikoz-Oksidaz genin aktarılması, 35-S promötörü
Buğday
Fusarium spp., Septoria
Bilinmiyor
Çeltik
Rhizoctonia solani
Chitinaz gni Chi11’in aktarılması
Patates
Yumuşak çürüklük
Pektatlyaz genlerinin aktarılması
Çeltik
Çeltikte bakteriyel leke
Xa21 geninin aktarılması
Kaynak: Menrad et al., 2003