Çevrimdışı

Kimilerine göre Pan, Hrıstiyanlıktan sonra şeytanlaştırılmış, demonize edilmiştir. Fakat bu teoriye dair elde ikna edici kanıtlar bulunmadığı gibi, Orta Çağ boyunca yapılmış şeytan tasvirlerinin keçiyle fazlaca bir benzerliği de yoktur. Orta Çağda şeytan, genellikle boynuzlu, kanatlı, pençe gibi sivri tırnaklarla betimlenmiştir. Bu durumda, Pan ile şeytan arasında doğrudan bir bağlantı kurmak yerine, şeytanın keçi ile olan bağlantısını araştırmak daha yerinde olabilir. İngiliz antropoloğu Margaret Murray, "Batı Avrupa'da Cadı İnanışı" (The Witch-Cult in Western Europe, 1921) adlı kitabında "şeytanın, boynuzları arasında bir mumla gezen, büyük bir kara keçi" kılığında dolaştığına inanıldığını yazıyor. Nitekim İspanyol ressam Goya'nın ünlü "Cadılar Günü" (1821-23) tablosunda böyle bir figür resmedilmiştir. Bir de Eliphas Lévi'nin 1854 tarihli Baphomet çizimi var. Hrıstiyanlıktan sonra (hem de çok sonra) şeytanlaştırılmış olanın Pan değil de keçi olması bana daha muhtemel görünüyor. Bunun kaynağının da Orta Doğu'ya uzandığı açıktır sanırım. Örneğin, "günah keçisi" deyiminin nereden geldiğine bir bakalım: "Eski Ahit'deki Kefaret Günü ayinlerinde Yahudi kavminin günahlarını simgesel olarak bir erkek keçiye yüklenirdi. Bu keçi kurayla seçilir ve Azazel adlı kötü ruhu yatıştırmak için Yahudi kavmini günahlarından arındırmak üzere Kudüs dışında bir uçurumdan aşağya atılırdı" (Türkçe Wikipedia'nın "Günah keçisi" maddesi). Azazel veya Azazil'in şeytanın isimlerinden biri olduğunu zaten biliyorsunuzdur. Herodot, Eski Mısır'daki Mendes (Cedit, Djedet) şehrinde keçi biçiminde tasvir edilen bir tanrıya (Banebdjedet) tapınıldığını naklediyor. Goya'nın tablosu ile birlikte, şeytanın keçi şeklinde tasvirini popülerleştiren imaj, Lévi'nin Baphomet'si idi ki bu çizim Tarot kartlarındaki şeytan çiziminden ve Banebdjedet'den esinlenilmiştir.