Çevrimdışı

Bugün Yunanistan'da kalan Parga yakınlarındaki bir köyde doğdu. 6 yaşında istanbul'a getirildi. Kanuni'nin şehzadeliği sırasında Manisa'da onun maiyetinde bulundu. Kanuni ibrahim Paşa'yla beraber yemek yer, yan yana konmuş yataklarda beraber yatar kalkardı. Kanuni padişah olduktan sonra onunla birlikte istanbul'a geldi ve Osmanlı Devletinde çeşitli görevlerde bulundu.

1521'de Belgrad'ın Fethinde görev aldı. 1522'de Rodos seferine katıldı. 1523'te o zamanki usullere aykırı bir şekilde sadrazamlığa getirildi. 1524'te Kanuni'nin kızkardeşi Hatice Sultan ile evlendi. Mısır'da asayişi sağlamakla görevlendirildi ve kendisine Mısır Beylerbeyi unvanı verildi. Macaristan seferine katıldı ve Mohaç Savaşının kazanılmasında önemli rol oynadı.
Daha sonra Anadolu'daki isyanları bastırmakla görevlendirildi. Anadolu'da aldığı tedbirlerle isyanları sona erdirdi.

I. Viyana Kuşatması ile sonuçlanan 2. Macaristan seferine katıldı. Avusturya imparatorunu Osmanlı Sadrazamına eşit sayan 1533 tarihli istanbul Antlaşması'nın müzakerelerini yürüttü. Safevilere karşı düzenlenen Irakeyn seferine katıldı. Tebriz'i aldıktan sonra Kanuni'ni kuvvetleri ile birleşti ve Bağdat'ın fethinde görev aldı.
Pargalı, frenk, damat, makbul ve maktul lakaplarıyla anılan ibrahim Paşa, Irakeyn Seferi sırasında yaptığı bazı uygulamalar sebebiyle Padişahın güvenini kaybetti. Bazı tarihçilere göre Kanuni'nin eşi Hürrem Sultan ve defterdar iskender Çelebi'nin kötülemelerinin de bunda etkisi oldu. 15 Mart 1536 akşamı Kanuni her zamanki gibi ibrahim Paşa'yla akşam yemeği yedi. Ertesi sabah cesedi sarayın önünde boğulmuş olarak bulundu.

13 sene sadrazamlık yapan ve Farsça, Rumca, Sırpça ve italyanca bilen ibrahim Paşa, bugün Türk ve islam Eserleri Müzesi olarak kullanılan ibrahim Paşa Sarayından başka, istanbul Mekke Selanik Hezergrad (Razgrad) ve Kavala'da cami mescid mektep medrese zaviye hamam ve çeşme gibi eserler inşa ettirmiş ve bunlara vakıflar tahsis ettirmiştir.
paşalığı süresince kanuni nin kızını alınca damat ibrahim paşa, verilen görevleri güzel yapınca makbul ibrahim paşa * ,padişahın ünvanını kullandığında * ise makdul ibrahim paşa * yakıştırmaları yapılan sadrazamdır aynı zamanda.

Çeşitli kaynaklarda, Pargalı ibrahim olarak anılan Kanûnî Sultan
Süleyman ın Veziriazamına, birtakım nedenlerle Frenk, Makbûl ve Maktûl
ibrahim Paşa olarak gönderme yapılmaktadır. Osmanlı tarihinin altın çağı
kabul edilen Kanûnî Sultan Süleyman Devrinde yaşamış olan Pargalı ibrahim
Paşa, hem siyasal hem askerî hem de sanat alanlarında önemli roller
oynamıştır. Kanûnî Sultan Süleyman a yakınlığı ile bilinen Pargalı ibrahim
Paşa, Sultan ın güven ve sevgisini kazanmış ve tarihte pek az örneği görülen
bir hızla yükselmiştir. Kanûnî nin şehzade olduğu dönemden tanıdığı ibrahim
Paşa, genel prosedüre aykırı düşecek kadar belirgin bir hızla, Has-odabaşı
ünvanıyla Baş-mâbeyinciliğe atanmış ve buna iç-şahinciler Ağalığı görevi de
eklenmiştir. Zaman içerisinde, veziriazam ilan edilen ibrahim Paşa, Anadolu
Beylerbeyliğini de üstlenmiştir.


Kanûnî Sultan Süleyman, bütün bu ünvanları
vermenin yanı sıra, ibrahim Paşa yı kız kardeşi Hatice Sultan ile
evlendirmiştir. Atmeydanında kendi adına inşa edilmiş bir sarayı olan
ibrahim Paşa, Osmanlı Devleti tarihinde Serasker Sultan ünvanıyla anılan, ilk
sadrazam olarak tarihe geçmiştir.

Yabancı kökenli olduğu çoğu kaynakta gözardı edilmeyen ibrahim
Paşanın, bu kadar hızlı bir yükseliş göstermesi ve önemli görevler alması,
çeşitli kaynaklarda farklı yorumlara neden olmuştur. Kimi metinlerde bu hızlı
yükseliş, hiyerarşiye aykırı bulunmuş ve Sultann ın bir zayıflığı olarak
görülmüştür. Başka metinlerde ise, bu durumun, ibrahim Paşa nın üstün
özelliklerinden ve zekâsından kaynaklandığı belirtilmiştir. Özellikle ismail
Hâmi Danişmendin izahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisinde, ibrahim Paşa nın
yükselişi, Paşa nın kurnazlığına ve hırsına bağlanmaktadır. Buna karşın
Baron Joseph von Hammer Purgstallın Osmanlı Devleti Tarihi dizisinde,
ibrahim Paşa nın başarıları tamamen kendi yeteneğine, zekasına ve
padişahın bu üstün dehaya duyması doğal karşılanan hayranlığına
bağlanmaktadır. ibrahim Paşa hakkında nesnel bir bakış açısı güden
kaynakların az bulunurluğu, konuyu yoruma açık kılmaktadır. Dolayısıyla
ibrahim Paşanın çeşitli alanlarda değerlendirilebilmesi için, karşılaştırmalı bir
çalışma ve geniş bir bakış açışı gerekmektedir. Bu bölümde, ibrahim
Paşa nın kökeni hakkındaki rivayetler, devşirilmesi, Kanûni Sultan
Süleyman la olan ilişkisi, siyasal konumu ve askerî kişiliğinin yanı sıra Batı
dünyasında bıraktığı izlenim, Türk ve yabancı kaynakların yaklaşım ve
yorumları karşılaştırmalı olarak ele alınacak ve kaynaklar arası farklılıklara
değinilecektir.

A.Pargalı ibrahim Paşanın Kökeni ve Devşirilmesi
ibrahim Paşa, 1949 basımı islâm Ansiklopedisinde, Tayyib
Gökbilginlinin verdiği bilgiye göre, yüksek olasılıkla 1493 yılında, bugün
Yunanistan sınırlarına dahil olan Parga yakınlarında bir köyde doğmuştur.
Babasının bir balıkçı olduğu, ibrahimin ise Türk korsanlar tarafından altı
yaşında kaçırılarak Manisa yakınlarında dul bir hanıma köle olarak satıldığı
rivayet edilir. ismail Hâmi Danişmend kronolojisinde, bu rivayete daha çok
Batılı kaynaklarda yer verildiği vurgulanmaktaysa da, Lâtîfînin, ibrahim
Paşa yı konu alan Enîsül-fusahâ başlıklı risalesinde bu öykü
doğrulanmaktadır. Lâtîfînin sunduğu bilgilere bakılırsa, Şehzade Süleyman
Manisa Sancak Beyi iken, bir gün bir kemençe sesi duyar ve icracıyla
tanışmak ister. Karşısına getirilen kişi köle ibrahim dir. Şehzade,
ibrahimden son derece hoşlanmıştır ve zaman içerisinde meclisinin ayrılmaz
bir parçası olarak gördüğü ibrahimi, sarayına sık sık davet etmeye
başlamıştır. Bunun üzerine, ibrahimi yetiştiren dul hanım, kölesini azad
etmiştir. Böylelikle ibrahim, Şehzade Süleymanın maiyetine girmiştir. Buna
karşın, Tayyib Gökbilgin in 1949 basımı islam Ansiklopedisine hazırladığı Makbûl ibrahim Paşa maddesinde, birkaç farklı senaryo ortaya
koymaktadır.
Buna göre, ibrahim altı yaşındayken, II.Bayezid devrinde, Bosna beylerbeyi iskender Paşa tarafından, bir akın esnasında ele geçiril[miş], istidat ve kabiliyeti görülerek, o sıralarda Kefe sancak beyliğinde bulunan Şehzâde Süleyman a hediye edilerek onunla beraber büyümüştür.

Hester Donaldson Jenkinsin ibrahim Paşa Grand Vizir of Suleiman
the Magnificent başlıklı çalışmasında, her iki rivayete de yer vermektedir.
Jenkins, ibrahim Paşanın kökenini ve ailesini asla unutmadığını, 1527
yılında, kendisini istanbulda ziyaret eden babasını, daha sonra annesi ve
kardeşleri ile birlikte yanına aldırttığını belirtmektedir.
ibrahim& in, korsanlar tarafından kaçırılarak köle edildiği öyküsüne
hemen her kaynakta rastlanmaktaysa da,aslının rum, italyan frenk veya
arnavut olduğu konusunda düşünce ayrılıkları vardır. Iorganın
Geschichte des Osmanische Reich adlı eserini referans gösteren Gökbilgin,
ibrahim in Osmanlı kaynaklarınca da istanbul sûrlarının efsanevi bânisi
Yanko b. Madyan nesline mensup gösterildiğine dair bir bilgiden söz
etmektedir.

Osmanzâde Tâib Ahmed in Hadikat-ül Vüzerâ adlı
yapıtında, ibrahim Paşa ya rivayet olunan bu kökeni onaylamaktadır.
Osmanzâde Tâib, ibrahim Paşa nın Efrencîyy-ül-asl olduğunu söyledikten
sonra, Silsile-i nesebi şehr-i istambol un sûr-i kadimine bânî olan Yanko ibni
Mâdyâna vâbeste olmak üzere meşhûr olmuş idi demektedir. ibrahim
Paşa nın, Hristiyanlığı yeniden yükselteceğine inanılan efsanevi bir nesle ait
sayılması, bir devşirme olan ibrahim in Veziriazam oluşunu ve erkini -en
azından gayrimüslim teba ve Batılı muhattapları karşısında- geçerli kılacak
bir unsur olarak düşünülmüş olmalıdır. ismail Hâmi Danişmend ise, izahlı
Osmanlı Tarihi Kronolojisi başlıklı yapıtında, açıkça sevmediğini belli ettiği
ibrahim Paşa yı ve onun uyruğu konusundaki bilgileri alaylı bir dille
sunmaktadır:
Osmanlı membâlarında ;Frenk ibrahim Paşa, Makbûl ibrahim
Paşa ve uzun bir ikbal devresinden sonra müstahak olduğu
âkıbetten dolayı da Maktûl ibrahim Paşa gibi isimlerle anılan
bu muhteşem serseri menşe itibariyle[...] Parga
kasabasındandır[....]bazı muahhar membâlarda da babasının
Parga da tavattun etmiş Ciniviz, yani Cenovalı bir italyan
olduğundan bahsedilmektedir: fakat bu Frenklik rivayetine
mukabil Rumluk ve Hırvatlık rivayetleri de vardır: Meselâ
Hammer e nazaran ibrahim Paşa Rumdur. Her halde ibrahim
Paşa nın milliyeti pek karışık bir meseledir.

ibrahim Paşa hakkında kesin olarak bilinen bir gerçek, ibrahim
Paşa nın gençlik yıllarında Manisa da Şehzâde Süleyman ın hizmetinde
bulunduğudur. Bu döneme ilişkin, Şehzâde ile
ibrahim Paşanın tanışmaları üzerine renkli öykülerler anlatılmaktadır.
Bunların en yaygın olanı, Şehzâde Süleymanın bir gezinti sırasında,
ağaçların arasından güzel bir keman -başka kaynaklarda kemançe olarak
geçmektedir- sesi duyduğu, çalan kişinin ise ibrahim olduğu ve Şehzâdenin,
kendisini yanına çağırması sonucu tanıştıkları öyküsüdür.
Sonuçta, ibrahim ile Şehzade arasında gelişen yakınlık, ibrahimin,
ibrahim Paşa olma serüveninin başlangıcı olarak görülmektedir. Yetenekli,
zekî ve eğitimli olduğu söylenen ibrahim, Osmanlı tarihinde, eski deyimiyle
benzeri görülmemiş bir iltifata mazhar olmuştur.
Pek çok ilim adamının yetiştiği ve önemli görevlerin kendini kanıtlayanlara verildiği bir imparatorlukta, birtakım üstün özelliklerin, ibrahimin yükseldiği konuma gelmek için yeterli olmayacağı da apaçık ortadadır. ibrahimin yükselişinde, Sultan Süleymana olan yakınlığı, belki en önemli unsurlardan biridir.

Bu durumdan çıkartılacak sonuç, ibrahim Paşanın herhangi bir açıdan ele
alınmasında, padişahla olan ilişkisinin gözardı edilmemesi gerektiğidir.
B. ibrahim Paşa nın Kanûnî Sultan Süleyman la ilişkisi ve Yükselişi
ibrahim Paşa nın, Kanûnî Sultan Süleyman ile olan ilişkisi, onun
yaşamının her yönünü belirlemiştir. Bunda, gerek askerî, gerek siyasal ve
sanatçı kişiliği olsun, sultanın etki ve desteğinin büyük ölçüde belirleyici
olduğunu görmek mümkündür. incelenen kaynaklardan anlaşıldığı üzere,
son derece hırslı bir kişiliği olan ibrahim in, sultanla ilişkisinin, içsel bir boyutu olduğu kadar çıkara dayalı bir boyutu olduğu da gözardı edilmemelidir.

Hammer, Osmanlı Devleti Tarihinde, ibrahim in etrafındakilere
üstünlüğü[nün], gençliği[nin], seçkin terbiyesi[nin], Padişahın kendisine olan teveccühü[nün], her türlü rekabeti imkansız bırak[tığını) belirtmektedir. Hammer e göre, ibrahim in üstün özellikleri nedeniyle Sultan
Süleyman, onu kendisine ayrılmaz bir dost bellemiştir.

Hester Donaldson Jenkins, Kanûnî nin ibrahim e olan düşkünlüğünün önemini belirterek, onun olağanüstü yükselişini tamamen buna dayandırmaktadır. Hammer, Venedik Elçisi Pietro Bragadino nun raporlarını referans göstererek, içoğlanlarının kendilerine ait daireleri olduğu halde, ibrahim Paşa nın padişahın gözdesi olduğu için, efendisinin dairelerinde uyuduğunu ve yemeklerini birlikte yediklerini aktarmaktadır.
İbrahim Paşa nın bu sırada bulunduğu görevin gereğinden yola çıkılarak, Paşa nın bir hadım olabileceğinden de sözedilmektedir. Ancak bu ifadeye başka bir kaynakta rastlanmadığı gibi, bu
çıkarsama, tamamen Jenkins in bir yorumudur. Jenkins, Venedik Elçisi
Pietro Zen in ibrahim ile Kanûnî nin sık sık birlikte bir kayığa binip, sonra
bahçelerde dolaştıklarını ve çocukluktan bu yana ayrılmaz olduklarını
kaydettiğini belirtmektedir. Jenkins, Venedik raporlarında sıkça sözedilen bu
yakınlık hakkında Türk kaynaklarının yorumda bulunmadıklarını ifade
ederken, bunun nedenini padişah ile kölesi arasında böyle bir yakınlığın
uygunsuz görülmesine bağlamaktadır.
İsmail Hâmi Danişmend ise, ibrahim Paşa nın Kanûnî Sultan Süleyman la olan yakınlığının nedenini doğrudan irdelememektedir. Danişmend, ibrahim Paşa nın bu hızla yükselişini onun özelliklerine değil, zekâsına, entrikacı oluşuna ve dalkavukluğuna bağlamaktadır. ibrahim Paşa 1522 yılında, Has-odabaşılıktan Veziriazamlık görevine getirilmiştir. Peçevî Tarihi nde, ibrahim Paşa nın veziriazamlık görevine getirilmesi haberinin müjde halinde her tarafa yayılarak sevindirici bir hava yarattığı bildirilmektedir. ismail Hakkı Uzunçarşılı, Paşa nın getirildiği bu yeni görevin acemisi olduğunu vurgulamak için, o dönem defterdarlığını yapmış olan Celâl-zâde nin -şikayetlerin artması nedeniyle yardım etmek üzere görevlendirildiğini bildirmektedir. Aktarıldığına göre, Divana sunulan sorun, ibrahim Paşa yı ilgilendiriyorsa, Celâl-zâde divit
kaleme (hokka takımına) yapışacak, vezir-i âzam da bunun divana ait
olduğunu anlayarak hüküm yazılsın diye emredecekti. İbrahim Paşa nın hızlı yükşelişi, Koçi Bey Risalesi nde de eleştirilmekte ve uygunsuz
karşılanmakta hatta, o dönemde âlemin ihtilaline gösterilen nedenlerin
başında sayılmaktadır.
İbrahim Paşa nın, birdenbire Has-odabaşılığından Veziriazamlığa
yükselişi, Paşa nın, Kanûni nin gözündeki değerini belli ediyorsa da, kız
kardeşi Hatice Sultan ile evlendirerek damadı yapması, daha da ilgi çekicidir.

İbrahim Paşa nın düğünü, veziriazamlık makamına yükşelişinden birkaç ay
sonra gerçekleşmiştir. Tarih kitaplarına 22 Mayıs 1524 Şenliği olarak da
geçen bu düğün, çok büyük bir debdebe içinde geçmiştir. Düğün şenlikleri,
Kanûnî nin, ibrahim Paşa için Atmeydanı nda yaptırmış olduğu sarayın
önünde yapılmıştır. T.D.V. islam Ansiklopedisi ve birtakım diğer
kaynaklarda, düğünün tarifi oldukça sade ve yorumsuz kalmaktadır.
Örneğin Tayyib Gökbilgin in metninde bu düğün, hiç betimlenmemekte, İbrahim Paşa, Kanûnî nin hemşiresi ve Yavuz un kızı Hadice sultan ile evlendi.
Bu münasebetle At-meydanı nda ibrahim Paşa sarayında 15 gün süren
muhteşem bir düğün yapıldı demekle yetinmektedir. Jenkins,
Danişmend ve Hammer in metinlerinde detaylarıyla verilen düğün ile ilgili
bilgilerin, Geibolulu Âlî, Celâl-zâde ve Peçevîden alındığı bilinmektedir.
Ancak, Jenkins in metninde, gelinin kimliğinin kuşkulu olduğuna dair ilginç bir
söyleme rastlanmaktadır. Düğünün Peçevî Tarihi ndeki aktarımı ise, vezir-i
âzam ibrahim Paşa nın, padişahın kızıyle evlenme düğünü; başlığı altındadır.










Sonuçta, Tebriz alınmış ve Azerbaycan da
verilen kayıplar görünüşte karşılanmıştır. Ancak ibrahim, Azerbaycandaki
kayıplardan, iskender Çelebiyi sorumlu tutmuş ve Bağdat ın fethinden
hemen sonra padişaha bunu bahane ederek iskender Çelebi yi burada idam
ettirmiştir. Hester Donaldson Jenkins in ibrahim Paşa Grand Vizir of
Suleiman the Magnificent başlıklı çalışmasında, incelenen diğer kaynaklarda
rastlanmayan bir bilgi vardır. Buna göre iskender Çelebi, darağacına
götürülürken yalnız kendisinin değil, ibrahim Paşa nın da Irak lılarla işbirliği
yaptığını, aynı derecede onun da suçlu olduğunu ve padişaha para karşılığı
tuzak kurmaya çalıştığını itiraf eden bir ifade yazarak imzalamıştır.
Peçevî Tarihinde Azerbaycan da verilen kayıplar ve iskender
Çelebinin idamı ibrahim Paşa nın en önemli hatalarından sayılmaktadır.
Başvurulan bütün kaynaklarda, ibrahim Paşa nın söz konusu suçlamayla
iskender Çelebiyi idam ettirmesi haksız bir infaz olarak gösterilmektedir.
Rivayete göre, Kanûnî rüyasında iskender Çelebi nin kendisinin üzerine
yürüyerek, haksız yere niçin idam edildiğinin hesabını sorduğunu görmüş ve
ibrahim Paşaya kinlenmiştir. Bu rivayet bir kenara, ibrahim Paşanın gözden
düşmesine neden, Paşanın Serasker Sultan sıfatını benimsemesidir.
Peçevi, bu sıfatı Kızılbaş takımının Paşa ya uygun gördüklerini vurgularken,
iskender Çelebinin buna karşı çıkmış olmasının, Paşayla aralarında bir
düşmanlık yaratmış olabileceğine değinmektedir. Danişmend ise bu sıfatın
kullanımını, Paşanın küstahlığı olarak sergilemiştir ve tellalların, ibrahim
Paşanın fermanlarınıSerasker Sultan emridür diyerek halka duyurduğunu
belirtmektedir. Tahrihsel kaynaklarda söz edilen ve ayrıntılarıyla
yorumlanan bu nedenlerden dolayı, ibrahim Paşa 1536 yılında idam
edilmiştir. Paşanın idamı bile ayrıcalıklıdır: Kanuniyle birlikte akşam yemeği
yedikten sonra Paşa, kendisi için sarayın harem dairesinde hazırlatılmış olan
odada, âdet olduğu üzere başı vurularak değil, padişah soyundan olanlara -
kanı akmasın gerekçesiyle- uygulanan biçimde boğularak öldürülmüştür.
ibrahim Paşa nın bütün yaşamı, hâmisi olan Kanûnî Sultan Süleyman
tarafından şekillendirilmiştir.


Hâmisinin desteği sayesinde, basit bir köle olan İbrahim, Osmanlı imparatorluğu nun en yetkili kişisi olmuştur. Büyük bir hızla yükselen ibrahim Paşa nın iktidar hırsına kapılarak, zaman içersinde pek çok yanlış yapmaya başladığı görülmektedir. Ancak ibrahim Paşa nın başarıları ve Osmanlının belli bir dönem dahilindeki gelişimine bulunduğu katkı göz ardı edilmemelidir. Özellikle sanat ve edebiyat alanlarının gelişimine büyük katkıda bulunduğu bilinen ibrahim Paşa, hâmisi Kanûnî nin örneğini takip ederek, kendisi de dönemin en büyük hâmilerinden olmuştur.