Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)
 

Kurulduğu Yer: Horasan.
Kurucusu: Tuğrul Bey.
* Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır.
* Büyük Selçuklu Devleti’ne, bu boydan olan Selçuk Bey adını verdi.
* Selçuk Bey, Oğuzlar Devleti’nde subaşı iken, Oğuz Devleti’nin hükümdarı ile arasında çıkan anlaşmazlık yüzünden kendisine bağlı ordularla güneye inerek Seyhun ırmağı yakınlarındaki Cent şehrine yerleşti (930-935).
Hükümdarları:
Selçuk Bey
Arslan Yabgu
Tuğrul ve Çağrı Beyler
Alp Arslan
Melikşah
Sultan Sencer


Selçuk Bey:
* Cent şehrinde İslamiyet’i kabul etti.
* Bir çok Türk boyunu yönetimi altına aldı.
* Samanoğulları ile Karahanlılar arasındaki savaşta, daha güçsüz olan Samanoğullarına yardım etti. Karşılığında toprak aldı.
Arslan Yabgu:
* Selçuk Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Arslan Yabgu geçti.
* Selçukluların güçlenmesini istemeyen Gazneli Mahmut, Arslan Yabgu’yu tutuklattı.
Tuğrul ve Çağrı Beyler:
* Tuğrul ve Çağrı beyler, iki kardeş olarak toprakları parçalamadan aralarında iş bölümü yaparak ülkeyi idare ettiler.
* Gaznelilerle başarılı savaşlar yaptılar.
* Horasan’ın önemli şehirlerinden biri olan Nişabur’u aldılar (1038).
Dandanakan Savaşı (1040):
Selçuklular ile Gazneliler arasında yapıldı.
Sebepleri:
* Gazneliler’in Selçukluları Horasan’dan çıkarmak istemeleri.
* Selçukluların kendilerine yurt arayışı içinde olmaları.

Sonuçları:
Gazneliler yenilgiye uğratıldı ve yıkılma sürecine girdi.
Selçuklular büyük bir zafer kazandı. Horasan ve İran toprakları Selçukluların eline geçti.
Büyük Selçuklu Devleti kuruldu (1040).
Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı Bey ile birlikte yönetti.
Rey şehri alınarak başkent yapıldı.
Selçukluların İslam dünyasındaki otoritesi arttı.
* Abbasi halifesinin, Şii Büveyhoğullarının baskılarına karşı Selçuklulardan yardım istemesi üzerine Tuğrul Bey, Bağdat Seferine çıkarak 1055 Abbasileri Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtardı. Böylece Türk-İslam dünyasının koruyuculuğu Selçukluların eline geçti. Bu olaydan sonra İslam Dünyasının dini lideri Abbasiler, siyasi lideri de Selçuklular oldu.
* Bizans üzerine sefere çıkılarak Doğu Anadolu’da başarılı savaşlar yapıldı. Bir çok şehir alındı (Erzurum, Kemah, Malatya, Sivas).
Pasinler Savaşı (1048):
* Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılı.
* Gürcüler Bizanslılara yardım etti.


Sebepleri:
Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklular’ın batı yönünde ilerlemeleri.
Bizanslıların, Türklerin Anadolu’ya girmelerini engellemek istemeleri.
Not: Pasinler (Hasankale) Savaşı, Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılan ilk savaştır.

Sonuçları:
Bizanslılar yenildi ve Selçukluları Resmen tanıdı.
Doğu Anadolu, Selçukluların denetimine girmeye başladı. Van’dan Trabzon’a kadar olan topraklar Selçuklular’ın eline geçti.
Gürcü Kralı Liparit, Selçuklulara esir düştü.
Alp Arslan (1063-1072):
* Önce iç işlerini düzeltti. Çıkan ayaklanmaları bastırdı.
* Bizans İmparatorluğuna savaş açıldı. Gürcistan, Ani Kalesi ve Kars alındı.
* Alp Arslan, komutanlarını Anadolu’nun fethi ile görevlendirdi. Türk akıncıları Akdeniz kıyılarına kadar ilerlediler.
Malazgirt Savaşı (26 Ağustos 1071):
Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapıldı.
Sebebi:
Bizans’ın, Anadolu’ya yapılan Türk akınlarını önlemek, Doğu Anadolu’da gittikçe güçlenen Selçuklu egemenliğine karşı koymak istemesidir.

Gelişmesi:
Savaş, Malazgirt ile Ahlat arasındaki Malazgirt ovasında başladı.
Selçuklu kuvvetleri üçe bölündü.
Alp Arslan sahte geri çekilme planı uygulayarak Bizans ordusunu merkezden ayırdı.
Bu sırada Bizans ordusunda bulunan Peçenek ve Uzlar, Selçuklu tarafına geçtiler. Pusuya yatan Türk askerlerinin seri hücumu ile Bizans ordusu büyük bir yenilgiye uğradı.
Ancak savaşın kazanılmasında ordunun manevi gücünün yüksek olması, iyi teşkilatlanması ve Alp Arslan gibi yetenekli, güçlü bir hükümdar tarafından yönetilmesinin de büyük katkısı vardır.
Sonuçlar:
Türkler büyük bir zafer kazandı.
Bizans İmparatoru Romen Diyojen esir düştü.
Yapılan Antlaşma Sonunda;
Doğu Anadolu’da ki bazı şehirler Türklere bırakıldı.
Bizanslılar her yıl vergi verecekti.
Alp Arslan, esir alınan askerleri serbest bıraktı.
Not: Malazgirt zaferi ile Anadolu’nun kapısı Türklere açıldı. Türkler Anadolu’ya yerleşmeye başladı.
* Alp Arslan, Batı Karahanlılar üzerine çıkacağı bir sefer sırasında öldürüldü.

Melikşah (1072-1092):
Ege Denizine ve boğazlara kadar bütün Anadolu alındı.
Suriye, Filistin ve Arabistan alındı.
Devletin sınırları; doğuda Tanrı dağları ve Seyhun ırmağından batıda Akdeniz kıyılarına, kuzeyde Kafkas dağlarından güneyde Basra körfezine kadar genişletildi.
Vezir Nizamülmülk’ün koduğu kanun ve metotlarla devlet işleri çok düzenli olarak yürütüldü.
Güçlü bir ordu ile, çıkan ayaklanmalar hemen bastırıldı.
Başkent, Rey’den İsfahan’a taşındı.
Selçukluların en parlak dönemidir.
Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları arsında taht kavgaları başladı ve ülkede ayaklanmalar çıktı.
Sultan Sencer (1118-1157):
Merv şehri başkent yapıldı.
Gaznelilerden Gazne şehri, Karahanlılardan Maveraünnehir alındı.
Karahitaylılarla yapılan Katvan Savaşı’nda Selçuklular yenilgiye uğradı (1141). Maveraünnehir elden çıktı.
Bundan sonra ayaklanan Oğuzlar üzerine gidildi. Fakat Sultan Sencer esir düştü. Bir süre sonra 1157’de öldü.
Sultan Sencer’in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti yıkıldı (1157).
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılma Sebepleri:
Ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması ve taht kavgaları,
Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla bağımsızlıklarını ilan etmeleri,
Haçlı Seferlerinin meydana getirdiği sarsıntılar,
Türkmenlerin küstürülmesi,
Abbasilerin, eski güçlerine kovuşmak için Selçuklular aleyhine çalışmalarıdır.
Katvan Savaşı’nın yıkıcı etkisi,
Batınilerin çalışmalarıdır.

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasından Sonra Kurulan Devletler
Suriye Selçukluları
Horasan Selçukluları
Kirman Selçukluları
Irak Selçukluları
Anadolu Selçukluları