Selçuklu Türklerinin Anadolu'ya Akınları

Oğuz-Selçuklu Akınları: Daha önce yapılan Anadolu seferleri yurt kurmak amacından uzak, sadece askerî hareketler şeklinde gerçekleşmişti. Selçuklu devrinde başlayan akınlar ise planlı ve yurt kurmaya yönelikti. Bu sebeple Oğuz (Türkmen)- Selçuklu akınları büyük bir öneme sahiptir. Henüz bir devlete sahip olmayan Selçuklular, güçlü Karahanlı ve Gazneli devletlerinin şiddetli baskısı ve takibi altında kalmışlardı. Bu zor şartlar sebebiyle Selçuklular yeni bir yurt arama mecburiyeti duymuşlar ve bu maksatla batıya keşif birlikleri göndermişlerdir. Böylece Anadolu'ya İlk Selçuklu akınları başlamış oluyordu.

1. Çağrı Bey'in İlk Anadolu Seferi: Maveraünnehir'deki zor durumdan kurtulmak için Çağrı Bey komutasında, Anadolu'ya bir keşif harekâtı düzenlendi. Kardeşi Tuğrul Bey kadın ve çocukları alıp çöllere çekilirken Çağrı Bey, emrindeki üç bin atlı ile önce Horasan ve Kafkasya (Azerbaycan) ve ardından Van, Kars yörelerine girdi (1015).Buradaki Ermeni kuvvetleri ile savaştı. Türk atlıları karşısında Bizans komutanı Senekerim'in gönderdiği kuvvetler yenilgiye uğradılar. Daha sonra Nahcivan ve Gürcü memleketleri üzerine yürüyen Çağrı Bey, karşılarında duracak bir kuvvet olmadığını gördü. Birçok ganimetlerle 1021'de geri döndü ve bu durumu Tuğrul Bey'e iletti.
Çağrı beyin bu seferi Anadolu’yu tanıma ve keşif amacıyla gerçekleştirilmişti.
Anadolu'nun yerleşmek için uygun olduğuna karar verdiler.

2. Tuğrul Bey Zamanındaki Akınlar:
a) Selçukluların lideri Aslan Yabgu hile ile yakalanıp Kalencer Kalesine hapsedilmişti. Bunun üzerine Arslan Yabgu'ya bağlı bazı topluluklar Azerbaycan ve Doğu Anadolu'ya göçtüler (1028–38). Daha önce Irak bölgesine gelen Kızıl Boğa, Göktaş gibi kumandanların idaresindeki Türkmenlerle birlikte bu gruplar Diyarbakır, Mardin, Van ve Erzurum civarlarında görünüyorlardı. Gürcü ve Ermeni kuvvetlerine karşı başarı kazanan Oğuzlar'a engel olmak isteyen Bizans, karşı harekata geçti.Bu sırada bazı Türkmenler Abbasi sınırlarına da akınlar düzenleyip zarar veriyorlardı.Bu durumu Abbasi halifesi Tuğrul Bey’a haber verdi. Tuğrul Bey de buna karşılık İbrahim Yınal, Kutalmış ve Musa Yabgu'nun oğlu Hasan'ı Anadolu'ya akınlar için görevlendirdi. Diyarbakır ve Silvan gibi yerler kontrol altına alındı. Ayrıca Türkmenlerin İslam ülkelerine zarar vermeleri önlendi.

b) Tuğrul Bey, batıdaki yeni fetihler daha yakından takip etmek amacıyla başkenti Nişabur’dan Rey’e taşıdı (1043). Bu tarihten itibaren Anadolu’ya yapılan Türk akınları daha düzenli ve sistemli olarak gerçekleştirildi.

c) Gence Savaşı (1047) : Musa Yabgu’nun oğlu Hasan Erzurum çevresini alarak Van Gölü’ne ulaştı.Bizans’ın Gürcistan valisi ile karşılaşan (Zap Suyu yöresi) Hasan pusuya düşürülerek şehit edildi.Tuğrul Bey bu duruma çok üzüldü.Hasan’ın intikamını almak için İbrahim Yinal ve Kutlamış’ı görevlendirdi.

d) Pasinler Savaşı (1048) İki komutan Erzurum'a doğru ilerlediler. Bizans, Gürcü ve Ermeniler'den oluşan düşmanı Pasinler Ovası'nda karşılayan Selçuklular büyük bir zafer kazandılar (1048). Gürcü kralı Liparit esir alındı.

Önemi:
1) Pasinler Savaşı düzenli Selçuklu ordularının Anadolu'da kazandığı ilk büyük savaş olması sebebiyle önemlidir.
2) Daha önceki devrede, mücadele, vur-kaç taktiği güden Türkmenler tarafından gerçekleştirilirken, bu savaşta Selçuklu hanedanına mensup kişilerin komutasındaki ordu kullanılmıştır.
3) Nitekim, Bizans yenilgiyi kabul ederek Selçuklu devletiyle barış anlaşması yapmak zorunda kaldı.:
4) Bu barışa göre
a) Bizans İmparatoru 9. yüzyılda yapılan ancak sonra yıkılan İstanbul'daki camiyi tamir etmeyi ve burada Tuğrul Bey adına hutbe okutmayı kabul etti
b) Fakat vergi vermeyi reddetti.

Antlaşmanın Önemi: Bizans ile Selçuklular arasındaki ilk antlaşmadır. Bizans resmen Selçukluları ilk kez tanımış oldu.

3. Tuğrul Bey'in Anadolu Seferi: Vergi ödemeyi reddeden İmparatorun Doğu Anadolu'ya ordu sevketmesi üzerine Tuğrul Bey bizzat sefere çıkar (1054). Erciş, Bayburt, Kemah ve Erzincan ele geçirilir. Malazgirt’i kuşatan Tuğrul Bey, kışın yaklaşması üzerine ordusunu geri çekerek, Rey'e döner.

4. Bu seferden sonra Anadolu'nun fethi için Çağrı Bey’in oğlu Yakutî görevlendirilir (1057). Yakutî Sivas'ı alır ve Kayseri'ye kadar ilerler. Öte yandan Kars ve Ani kuşatılır.

5. Dinar Bey'e bağlı birlikler de Malatya civarına inerler. Erzincan Kemah ve Çoruh vadisini ele geçirdiler.

6. Bu akınlar Alp Arslan zamanına kadar devam etmiştir.

İlk Akınların Önemi:

1) Türkmen başbuğları komutasındaki Türkmen kuvvetleri, belirli bir plan çerçevesinde ve disiplin içinde hareket etmişlerdir. Anadolu'nun içlerine kadar yapılan akınlarda, Bizans ordularının ikmal yolları üzerindeki şehirler hedef olarak seçilmiştir. Böylece bölgedeki Bizans savunma gücüne ağır darbeler vurulmuştur. Bizans ‘ı yıldırma ve yıpratma siyaseti takip edildi.

2) Keşif mahiyetindeki bu akınlarla önemli geçit ve vadilerin tanınmış olmasının büyük yararı oldu.