Osmanlı Toplumunda Kadın
Osmanlı toplumunda kadının statüsü incelenmek istendiğinde Osmanlı Devleti'nin coğrafi sahası[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] 600 yıllık tarihinin her aşaması ve her bir yüzyılı araştırma konusu olabilecek niteliktedir. Türk töresinin ve İslâmî unsurların bir sentezinin oluşturduğu Osmanlı medeniyetinin üç kıtaya yayılmasında[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] devletin bir dünya devleti olmasında Osmanlı kadınının da erkeği kadar katkısı olmuştur.

Devletin kuruluşundan itibaren Anadolu Bacıları (Bacıyân-ı Rum) ile başlayan[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Osmanlı kadınlarının siyasî[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] askerî[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] hukukî ve sosyal[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] ekonomik ve kültürel faaliyetlerinin tam olarak anlaşılabilmesi için Osmanlı Devleti arşiv kaynaklarının; şeriyye sicillerinin[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] vakfiyyelerin[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] tapu tahrir defterlerinin[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] tereke defterlerinin[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] o dönemle ilgili yazılan klâsik eserlerin[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] seyahatnamelerin yeterince incelenmesi gerekmektedir. Osmanlı kadınının statüsünün incelenmesinde dönem sınırlamasına da dikkat edilmesi gerekmektedir. Osmanlı kadınının sadece Tanzimattan sonra faal olduğunu farzederek yapılan çoğu -popüler- araştırmalarda Osmanlı tarihinin daha önceki dönemlerinde Osmanlı kadını çoğunlukla yok farzedilmektedir. Tanzimat dönemi ile ortaya çıkan farklılıkları anlayabilmek için klâsik dönem üzerinde yapılan araştırmaları da incelemek gerekir.

Mekan[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] zaman ve sosyal tabaka açısından geniş bir yelpazeye sahip[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Osmanlı kadını içinde haremdeki[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] köy[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] kasaba ve şehirdekinin yanında müslim[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] gayri-müslim[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Arabı[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Acemi[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Rumu[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Ermenisi ve Türkmenine kadar uzanan bir çeşitlilikte mevcuttur.

Osmanlı toplumunda kadın denildiğinde ilk akla gelen kesim haremdeki kadın olmuştur.

Harem hakkında edinilen bilgiler Avrupalı gezginler[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] İstanbul'a gelen büyükelçiler[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] sarayda hizmet etmiş esirler tarafından yazılan; ancak gerçekte[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] söylentinin ve hayalin birbirine karıştığı eserlerden öğrenilenlerden oluşmaktadır. (1)

Harem halkı[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] "sultan unvanını taşıyanlar (valide sultan[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] haseki sultan[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] şehzadeler ve sultan kızlar)[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] haremde bulunan idareci - eğitici kadro ve en son olarak hizmetliler grubundan oluşuyordu.(2) Padişahın özel hayatını sürdürdüğü Harem-i hümayun; aynı zamanda Enderun kısmı ile erkeklerin[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] harem kısmı ile kadınların eğitim gördüğü bir mekan idi. Her iki bölümde ilerleyebilmenin şartı[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] liyâkat ve zekâ idi[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] hareme alınan cariyelerin saray görgülerini öğrenmeleri[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] terbiye ve nezaket konusunda bilgi sahibi olmaları amacıyla eğitimlerine dikkat edilirdi. Harem de kadınlara okuma-yazma[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Kur'an-ı Kerim ve Türkçe öğrenmelerinin yanında nakış işlemek[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] dikiş dikmek[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] dantel işlemek[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] örgü örmek gibi meziyetler de kazandırılıyordu.(3)

Harem hiyerarşisi içinde ğitim süresi Enderunda olduğu gibi yedi sekiz yıllık bir eğitimden oluşuyordu[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] her kademede başarılı olanlar bir üst eğitime geçerlerdi. Bu sistem içinde yükselen kadınlar farklı bilgi ve becerilere sahip oluyorlardı. Padişah eşlerinin hemen hemen hepsinin odasında bir kitaplığı vardı. Günlerinin büyük çoğunluğunu okumakla ve okudukları kitaplar hakkında sohbet ederek geçirirlerdi.

Özellikle tarih kitapları okuyanların yanında musikiye aşina olanlar da vardı. Bu açıdan valide sultanların çeşitli dönemlerde menfi-müsbet manada sarayda etkili olmalarında aldıkları eğitimin de etkisi büyüktür. Padişah kızlarının -sultanların- eğitimi ile ise kendi anneleri[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] dadı ve kalfalar uğraşırlardı. Okuma çağına geldiklerinde padişahın emri ile ilk derslere başlanırdı. Kur'an-ı Kerim'i okuma[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Arapça[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Farsça derslerinin yanında matematik[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] tarih[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] coğrafya dersleri verilirdi. XIX. yüzyıldan sonra bu derslere Fransızca[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] musiki[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] piyano dersleri de eklenmiştir.(4)

Osmanlı da sadece haremdeki kadın değil; Anadolu kadınının da hukukî[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] sosyal[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] ekonomik alanlarda haklarını kullandıklarına dair örnekler bulunmaktadır.
Aileye verilen öneme bağlı olarak bu müessesenin kurulması[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] devamı için devlet tarafından birtakım tedbirler alınmıştır. İslâm hukukunun uygulandığı Osmanlı Devletinde evlenmelerin kadı huzurunda yapılması ve yazılı hale getirilmesi ile kadınların güvence altına alındığı görülmektedir. Fetvâlarda[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] izinnâmelerde ve sicillere kaydedilmiş nikah akidlerinde evlenecek kızın bu evliliğe razı olması şartı getirilmiştir.

Dönemin kayıtları incelendiğinde hakkında kayıt tutulmayan evlenme akidlerinin geçersiz sayıldığı ortaya çıkmaktadır. Osmanlı Devletinde evlenme[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] boşanma[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] miras konularında kadınlar mahkemelere başvurarak haklarını aramışlardır. Mahkemelere kadınların başvurmalarının başlıca sebebleri; İslam hukukuna göre hakları olan miras[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] nafaka ve mehir konusunda alacakları ve anlaşmazlıkları halletmek idi. Kadınlar nikah akdi sırasında boşanma selâhiyeti isterlerse bu haklarını kullanabiliyorlardı. Şiddetli geçimsizlik kadının boşanma talebinde ilk sırayı alıyordu. Gaziantep'de Ümmühan adlı bir kadın mahkemeye başvurarak kocası Osman b. Ali'den mehrinden ve iddet parasından vazgeçerek ayrılmıştır. Ancak kadın daha sonra ödediği bedelin ağır olduğunu belirterek bu miktarı ödemesinin zor olduğunu ve haksızlığın giderilmesini talep etmiştir. (5)

Erkeklerin eş ve çocuklarının geçimini temin ile mesul olmasının bir sonucu olarak ortaya çıkan nafaka hakkı erkeğin kadına karşı bir mesuliyeti idi. Bursa'da Abdullah oğlu Mehmet İzmir'e giderken ailesinin nafakasını karşılama konusunda bir akrabasını kefil tayin etmiş[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] ancak bu kişi vazifesini yerine getirmeyince Mehmet'in eşi Kerime Hatun mahkemeye başvurarak hakkını istemiştir. (6)

Ölen şahsın kimliği[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] varisleri[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] aile fertleri[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] çocuk sayısı[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] anne ve baba[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] kardeşler ve mirasa dahil edilen diğer akrabalar hakkında bilgi sahibi olduğumuz tereke defterleri üzerinde Ankara[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Kayseri[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Konya[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Sivas[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Amasya[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Adana[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Diyarbakır[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Edirne[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Manisa ve Trabzon şehirlerinde yapılan bir araştırmada 1350 tereke defterinden 246 tanesi kadınlara aittir. Bunlar içinde 10 kadın köyde[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] diğerleri ise şehirde yaşamaktadır. (7)

Şeriyye sicillerinde yapılan incelemelerin büyük çoğunluğunda çok eşliliğin yaygın olmadığı[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] birden fazla eşle evliliğin en önemli sebebinin ise; evlat sahibi olma[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] kız ****** olanlar arasında da erkek evlat sahibi olma arzusu vardı. (8)

Sosyal yardımlaşma ve dayanışma anlayışının ilk örneğini bulduğumuz[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] "çıplak milleti giydirmek[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] aç milleti doyurmak" ifadesi Türk-İslâm devletlerine vakıflar yoluyla toplumun ihtiyaçlarının karşılanması şeklinde devam etmiştir. Toplumda karşılıklı sevgi ve saygı anlayışı ile hiçbir zorlama olmadan sahip olduğu imkanlardan diğer insanların da yararlanmasını isteyen kadınlar[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] vakıflar yolu ile kurdukları cami[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] mescid[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] han[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] hamam[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] medrese[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] kütüphane[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] hastahane[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] köprü[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] sebillerin Anadolu'nun hemen hemen her köşesine nakşedilmesinde de büyük rol oynamışlardır. Özellikle kadınların bu konuda en az erkekler kadar istekli olmaları da ayrı bir önem taşımaktadır.

Yoksul kızlara çeyiz verilmesi ve düğün yapılması[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] okul çocuklarına gıda[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] elbise[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] yakacak yardımı[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] yoksullara yemek verilmesi[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] borçluların borçlarının ödenmesi[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] mahallelerden köylere kadar su ihtiyacının sağlanması gibi farklı sahalarda faaliyette bulunan hizmet amaçlı vakıflar kurulmuştur. Böylece sadece aile kadınlarını değil yetim[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] yoksul[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] mahkumları da içine alan kadınlara imkanlar sağlanmakta idi.

Saray çeşitli yönleri ile halka önderlik etmiştir ki[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] bunların başında valide sultanların başını çektiği hayır müesseseleri olan vakıflar da gelir. Osmanlının ilk zamanlarında kadınlar tarafından yaptırılan önemli bir vakıf kuruluşu Manisa'da Hafsa Sultan tarafından yaptırılan külliyedir. Külliye içinde bulunan hastahanede ruh hastaları musıki ile tedavi ediliyordu. Bu aynı zamanda kadınların ekonomik haklarını dilediklerince kullanmalarına bir örnekti. Bugün Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde yer alan 30.000 vakfiyyenin içinde kadınların kurduğu vakıfların sayısı hiç az değildir. (9)

Ankara Şeriyye Sicilerine göre burada kurulan 151 vakıftan 43 tanesi[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] 1546 tarihli İstanbul Tahrir defterlerine göre ise 2517 vakfın 913'ü kadınlara aittir. (10)

Kadınlar[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] ekonomik hakları bakımından tıpkı erkekler gibi eşit haklara sahipti. Kazandığı para kendisine aitti ve dilediği gibi kullanabilirdi. Kadınların gelirlerinin başında[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] evlenirken nikah akdi sırasında belirlenen mehir[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] miras payı ve diğer yollardan elde edilenler bulunuyordu. İslâm hukukuna göre mal ayrılığı prensibine bağlı olarak kadınlar bu gelirlerini istedikleri gibi çeşitli yatırımlarla değerlendirmişlerdir. XVII. asırda Kayseri'de mülk sahibi olan erkekler ile kadınların sayısının birbirine yakın olduğu tespit edilmiştir. (11) Kadınlar ticarî haklarını da bizzat ya da vekilleri vasıtasiyla mahkemelere başvurarak aramışlardır.

Toplumda kadının iktisadî faaliyetinin bir yönü de; tarımın başlıca geçim kaynağı olmasından dolayı[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] ekim[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] dikim[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] hasat[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] satış konularında kadınlar erkeklerle aynı[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] kimi zaman daha önde olmuşlardır. Kırsal kesim kadını bu açıdan anaerkil yapıyı sürdürmektedir. Şehirlerde yaşayan kadınlar ise bu kez el emeklerini değerlendirerek isimlerini duyurmuşlardır. Manisa'da şehre getirilen pamuğu ip haline getiren ve tezgahlarda dokuyan kadınlar şehirde çıkrık sayısı artınca bundan mağdur duruma düşmüşler ve çıkrıkların sayısının sabit tutulması için mahkemeye başvurmuşlardır. (12)

Şehirlerde yaşayan kadınlar ise dokumacılık[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] ip eğirme[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] örgücülük gibi işlerde çalışmışlardır. Bursa'da mum imaliyle uğraşan Fatıma Hatun loncaya kaydedilmek için mahkemeye başvurmuştur.

Osmanlı Devletinin klâsik dönemine bugünden bakarak kadınların siyasî[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] ekonomik[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] askerî[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] kültürel haklarının olmadığını belirtmek mümkün değildir. İncelenen Osmanlı kaynaklarına dayanarak Osmanlı kadınının işlevsiz bir yapıya sahip olmadığını söylemenin yanında mükemmel olduğunu da iddia etmemek gerekir. 600 yıllık Osmanlı Devletinin arşiv kaynaklarının henüz yeterince incelenmemesi[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Osmanlı Devleti açısından da daha pek çok keşfedilecek mevzuun olduğunu göstermektedir. Buna bağlı olarak Osmanlı kadınının Türk- İslâm kültürünün temel taşlarının bugünlere taşınmasında önemli bir role sahip olduğunu göz ardı etmemek gerekir.


(1) Leslie P. PEIRCE; :Harem-i Hümayun (çev: Ayşe Berktay)[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] İstanbul 1996[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]s.156.
(2) PEIRCE; s.168.
(3) Çağatay ULUÇAY; Harem II[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Ankara 1988[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] s. 18-19.
(4) ULUÇAY; s. 87.
(5) Saim SAVAŞ; Fetva ve Şeriyye Sicillerine Göre Ailenin Teşekkülü ve Dağılması" Sosyal Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi C.III[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] s. 530.
(6) Asım YEDİYILDIZ; "Şeriyye Sicillerine Göre Bursa'nın Sosyo-Ekonomik Yapısı" Vakıflar Dergisi[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] C. XXIII[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Ankara 1994.
(7) Ömer DEMİREL[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Adnan GÜRBÜZ[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Muhiddin TUŞ[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] "Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı" Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi C. II s. 106
(8) Ö.DEMİREL[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] A. GÜRBÜZ[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] M. TUŞ; s. 101.
(9) Erdem YÜCEL[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] "Osmanlı Tarihinde Vakıf Yapan Kadınlar" Hayat Tarih Mecmuası[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] C.7[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Şubat 1971. Sa: 1 s. 44-45[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Müjgan CUNBUR" Türk Kadınlarının Kurdukları Vakıf Kütüphaneler"[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Türk Kadını 1.Sa: 3 s. 10-11[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] "Selçuklu ve Osmanlı Devirlerinde Kadınların Kurdukları Şifahaneler"[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Erdem[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] C.3[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Sa: 8[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] s. 348.
(10) M.Akif AYDIN; "Osmanlı Toplumunda Kadın ve Tanzimat Sonrası Gelişmeler" Sosyal Hayatta Kadın İstanbul 1996[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] s. 144.
(11) Ronald C. JENNIGS; "Women in Early 17th Century Ottoman Judical Records the Sharia Court of Anatolian Kayseri" J.E.S.H.O Vol.[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] XVIII[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] s. 98-99 AYDIN; s. 144-145.
(12) Kadriye Yılmaz KOCA[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Osmanlı'da Kadın ve İktisat[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] İstanbul 1998[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] s. 86.