Anlambilim (Semantik)
Anlambilim (Semantik) Anlam Değişmeleri Anlam Daralması Anlam Genişlemesi
- Sözcükte Anlam
"Bir göstergenin öteki göstergelerle sıkı sıkıya ilişkili biçimde, belli bir bağlam içinde, belli bir duruma ve koşullara bağlı olarak yansıttığı kavram."
Doğan AKSAN (Doğan AKSAN, Dil, Anlam, Sözcük, Ankara, Ankara Üniversitesi Yayınları, 1991: 37)
Kavram:
"1. Dünyadaki nesnelerin, biçimlerin, olgu, durum ve devinimlerin dilde anlatım buluşudur. 2. Dünyadaki nesnelerin ortak niteliklerine dayanan, dile özgü bir genelleme, bir soyutlamadır."
Doğan AKSAN (Doğan AKSAN, Dil, Anlam, Sözcük, Ankara, Ankara Üniversitesi Yayınları, 1991: 54-55)
Metin: "Türkçenin Söz Varlığının Anlam Açısından Özellikleri", Doğan Aksan, Türkçenin Gücü, Ankara, Bilgi Yayınevi, 1990: 37-40.
Genel ve Özel Anlam
Kavram, nesne, varlık ve durumları topluca belirleyen sözcüklere "genel anlamlı sözcükler", sınırlı bir anlam boyutunda belirleyen sözcüklere "özel anlamlı sözcükler" denir.
Örnek:
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
Somut ve Soyut Anlam
Nesnel varlığı olan, gözle görülen, elle tutulan nitelikteki varlıkları belirleyen, herkesçe aynı şekilde anlaşılan, aynı görüntüyü yaratan sözcüklere "somut anlamlı sözcük"; gözle görülmeyen, elle tutulmayan, herkeste aynı duygu ve düşünceleri, aynı görüntüyü yaratmayan durumları belirten sözcüklere "soyut anlamlı sözcük" denir.
Örnek:
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
Temel (Ana) ve Yan Anlam
Bir sözcüğün gösterdiği ilk ve temel göstergeye "temel anlam", temel anlamdan kaynaklanan ama temel anlama göre farklılıklar taşıyan, ikinci, üçüncü derece anlamlara "yan anlam" denir.
Örnek:
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
Gerçek ve Mecaz (Değişmece) Anlam
Sözcüğün herkesçe bilinen anlamına "gerçek anlam", herkesçe bilinenin dışındaki anlamına "mecaz anlam" denir. Mecaz anlamda, sözcüğün belirli bir ilgiyle başka bir kavramın anlatılması için kullanılması söz konusudur; deyimlerde, şiirlerde olduğu gibi.
Örnek:
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
Eş Anlamlılık
Aynı kavramı karşılayan, birbirinin yerine kullanılabilen, aralarında hiçbir fark olmayan sözcüklerdir.
Genellikle bir dile başka dillerden gelen sözcükler ile o dilin kendi söz varlığındaki sözcükler arasında eşanlamlık görülür.
Örnek:
hane=ev=konut=mesken
imtihan=sınav
bellek=hafıza
mektep=okul
kılavuz=rehber=mihmandar
hürriyet=özgürlük
ajan=casus
cevap=yanıt
alaz=alev=yalım
ödül=ikramiye=mükâfat
demek=söylemek
kaybetmek=yitirmek
açıklamak=izah etmek
amaç=gaye=hedef=maksat
Yakın Anlamlılık
Hemen hemen aynı anlamı karşılayan ancak aralarında küçük ayrımlar olan sözcüklerdir.
Örnek:
korkmak/ürkmek/çekinmek/sinmek
bıkmak/bezmek/usanmak
kötü/berbat/fena
kır/boz/kırçıl/gri/kurşuni
gücenmek/darılmak/küsmek/içerlemek
semiz/şişman/tombul/tıknaz
oturmak/ilişmek/çökmek
Çok Anlamlılık
Bir sözcüğün birden çok durum ya da kavramı ifade etmesi.
Çok anlamlılıkta, bir sözcüğün iki biçimi arasında anlam ilişkisi vardır.
Örnek:
Yüz:
- Surat
- Yüzey(suyun yüzü)
- Bir şeyin ön cephesi(Evin yüzü)
- Bir şeyin görünen bölümünü kaplamakta kullanılan kumaş (Yorgan yüzü)
- Yan, taraf.
Acı: - Tatlı olmayan
- Koyu (Acı yeşil)
- Istırap
Dil: - Ağzın içindeki organ
- Kilit vb. araçlardaki yassı, hareketli bölüm
- Nefesli çalgılardaki ince, metal yaprak
- Denize uzanan kara parçası
- Konuşma yeteneği
- İnsanlar arasında iletişimi sağlayan dizge.
Kuyruk: - Hayvanlarda gövdenin alt uzantısı
- Uçurtma ve uçakların arkasındaki uzantı.
- Sıra beklemek için oluşan insan dizisi
- Başın arkasında toplanan saç.
Geçmek:
- Arkada bırakmak
- Hastalığın bulaşması
- Sınıfını başarıyla bitirmek
- Birşeye gücü yetmemek
Dokunmak:
- Değmek
- Sağlığın olumsuz etkilenmesi
- Duygulanmak.
Eş Adlılık (Eş Seslilik)
Sesteş olmakla birlikte aynı anlamı, kavramı karşılamayan sözcükler.
Eş adlılıkta, sözcüğün sesçe aynı olan iki biçimi arasında hiçbir anlam ilişkisi yoktur.
Ayrıca bkz. Yazımları aynı anlamları farklı sözcüklerin telaffuzu.
Örnek:
Dolu: Boş olmayan
Dolu: Yağan buz parçaları
Dil: Tat alma organı
Dil: Gönül
Kurt: Köpekgillerden yırtıcı hayvan
Kurt: Omurgasız, bacaksız küçük hayvan
Kara: Siyah
Kara: Toprak parçası
Yüz: Surat
Yüz: 100.
Bitmek: Tükenmek
Bitmek: Yetişmek (Tarlada ot bitti)
Karşıt Anlamlılık
Birbirine taban tabana zıt durumları ve kavramları ifade eden sözcükler.
Her kavramın karşıtı bulunmak zorunda değildir.
Örnek:
İyi x Kötü
Sevinç x Üzüntü
Cesur x Korkak
Doğru x Yanlış
Ödül x Ceza
Okumuş x Cahil
Güzel x Çirkin
Görkemli x Sade
Sağlam x Çürük
Buruşuk x Düz
Gitmek x Gelmek
Alt x Üst Anlam Değişmeleri - Anlam Daralması
Sözcüğün, zaman içinde geçmiştekinden daha dar bir anlamı, önceden ifade ettiği anlamın sadece bir bölümünü ifade eder hale gelmesi.
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
Anlam Değişmeleri - Anlam Genişlemesi
Anlam Aktarması:
Kavramın doğrudan kendisinin değil, dolaylı olarak bir başka ifadeyle anlatılması.
Örnek:
Beyazperde= Sinema
Yeşilçam= Türk sineması
Sahne= Tiyatro
Yeni Dünya=ABD
Sandık başına gitmek= Seçim yapmak
Yeditepe=İstanbul
Dökülmek= Çok yorulmak
Köpürmek= Çok öfkelenmek
Okşamak= Dövmek
Temizlemek= Öldürmek |
