Çevrimdışı

A'dan Z'ye BIOS resimli detaylı anlatım..

Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.


Basic Input Output System (Temel Giriş Çıkış Sistemi) veya diğer adıyla BIOS anakartınızın üzerinde bulunan küçük bir EEPROM bellek üzerinde bulunur. Bir çeşit sadece okunabilir bellek türüdür fakat doğru ayarlar ve araçlar kullanıldığında üzerinde değişiklik yapılabilir. Bilgisayar açılırken anakarta takılı olan işlemci ilk iş olarak BIOS üzerinde bulunana yazılımı çalıştırır.

Eğer sisteminiz açılırken çok yavaşlıyorsa, Windows çakılıyorsa veya bazı donanımlar sorun çıkarıyorsa bunların nedeni büyük ihtimalle yanlış yapılmış BIOS ayarlarıdır. Bu yazıda bilgisayarınızın daha hızlı ve daha iyi çalışması için ayar kutusunu nasıl oynayabileceğinizi anlatacağız.

"Temel Bilgiler" başlığı altında BIOS hakkında gerekli olan temel bilgileri vereceğiz. Burada BIOS'un ne olduğunu, ona nasıl erişebileceğinizi ve ayarlar arasında güvenli bir şekilde nasıl gezinebileceğinizi öğreneceksiniz. "Önemli Ayarlar" başlığında her kullanıcının bilmesi gereken bazı önemli BIOS seçenekleri hakkında bilgi vermeye çalışacağız. Deneyimli kullanıcılar isterlerse, gizli seçeneklerin ve bunların nasıl etkinleştirileceği, bazı dar boğazların nasıl giderilebileceği ve sisteme yük olan fazlıkların nasıl temizlenebileceği gibi bilgilerin bulunduğu, "BIOS İnce Ayar" bölümüne atlayabilirler

Temel Bilgiler

İşlemci tarafından ilk çalıştırılan yazılım olarak BIOS, işlemciyi anakart üzerinde bulunan diğer temel bileşenlerle tanıştırır ve BIOS kodunun işi bittiğinde işlemcinin hangi yazılımı çalıştıracağını söyler. Temel bir kural olarak BIOS, açılış aygıtı (bu aygıt disket, CD-ROM, DVD veya sabit disk olabilir) üzerindeki açılış bölümüne (boot sector) erişir. Açılış bölümü üzerinde bulunan bir çeşit açılış yöneticisi çalışır ve bilgisayarın temel işletim sistemini (Windows veya Linux gibi) yüklemeye başlar.

Açılış işlemi bittikten sonra BIOS'un gündelik işlerinin bittiğini söylemek yanlış olur. Bir bilgisayar üzerindeki donanımlara erişilmesi işlemlerinin çoğu işletim sisteminin BIOS'a erişmesiyle başlar, daha sonra BIOS işletim sistemi yerine hedef donanıma ulaşır.

1. BIOS Sürümleri

Her anakart, üzerinde bulunan bileşenleri düzgün çalıştırabilmesi için kendine has bir BIOS'a sahiptir. BIOS yazılımlarının en çok kullanılan temeli iki farklı biçime sahip olan Phoenix Awar BIOS'a dayanır. Bunun dışında American Megatrends Inc. (AMI) BIOS'u kullanan bilgisayarlar görmeniz de mümkündür.

BIOS menüsünün yapısı ve seçeneklerin adlandırılması üreticiden üreticiye farklılıklar gösterebilir. Hatta bir birinin devamı olan iki anakartın BIOS menüsü arasında da büyük ya da küçük farklılıklar olabiliyor. Bu durum yüzünden bütün insanların kullandığı bilgisayarlar için kesin BIOS kılavuzları yazamıyoruz. Yine de Phoenix Award BIOS üzerinde aşağıdaki açıklamalara benzer seçenekler bulmanız mümkün. Eğer bazı ayarları bilgisayarınızın BIOS menüsünde bulamıyorsanız sinirlenmeyin - ilgili işlevi veya yeteneği bilgisayarınızın BIOS'u desteklemiyor olabilir.

2. BIOS'a Erişim

Açılış sırasında BIOS, sisteminizde bulunan donanım bileşenlerini denetlerken, kullanılabilir belleği sayarken ve sabit diskleri (diğer depolama aygıtlarını da) bulurken klavyenizde bulunan özel bir tuşa basarak BIOS ayar sayfasına erişebilirsiniz. Genellikle bu işlem [Del] tuşuna basarak yapılır ancak [F2] gibi diğer tuşlar da olabilir. Açılış sırasında ekranda beliren yazılara dikkat edin: Çoğu BIOS ekranın alt taraflarında "" benzeri bir yazıyla ayarlara nasıl erişileceğini gösterir. Eğer bütün yöntemleri deneyip yine de başarılı olamadıysanız bilgisayarınızın veya anakartınızın kullanma kılavuzuna bakabilirsiniz. Bilgisayar açılmaya başladığı anda bu tuşa bir ya da iki saniye basmanız yeterli olacaktır.

Her şey olması gerektiği gibi çalışırsa BIOS bellek miktarını saymayı bitirecek ve ana BIOS menüsünü açacaktır. Eğer beklenilen ekran gelmediyse bilgisayarınızı yeniden başlatıp farklı bir tuşu deneyebilirsiniz. Örneğin, pek çok taşınabilir bilgisayar [F1] veya [Esc] tuşunu kullanır. Bazen de [F2], [F10] veya [Alt+F1] tuşlarını denemek gerekebilir.

3. BIOS Ayarlarını Değiştirmek

Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.

BIOS yazılımı: Seçenekler arasında dolaşmak için ok tuşlarını kullanın, istediğiniz menüye girmek için Giriş (Enter) tuşuna basın (Ekran Görüntüsü A)

BIOS menüsündeki bir seçeneğe ulaşmak için ok tuşlarıyla ekran görüntüsü A'da olduğu gibi istediğiniz başlığı seçili hale getirin. Giriş (Enter) tuşuna bastığınızda bir alt menü veya ekran görüntüsü B'de olduğu gibi seçenekler listesi karşınıza gelir. Seçtiğiniz ayarla ilgili seçimi değiştirmek için artı [+] veya eksi [-] tuşlarını kullanabilirsiniz, [Page Up] ve [Page Down] tuşları da aynı işi göreceklerdir. Ana menü ekranından alt menülere erişebilmek için bu yöntemi kullanabilirsiniz, bazı alt menülerin de altında kendilerine ait alt menüler olabilir, istediğinizi ayara ulaşmak için gittiği yere kadar gitmelisiniz.

Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.

Alt Menüleri açmak: Pek çok seçenek [+] veya [-] tuşlarına basılarak değiştirilebilir. Bazı ayarlarda ise resimde görüldüğü üzere menü içinde gezinerek seçenekler arasında seçim yapmak gerekebilir. Ekran görüntüsü B.

Kısa bir açıklama yazarsak tipik bir BIOS yazılımı aşağıdaki menüleri içerir:

* "Main" veya "Standard CMOS Setup" menüsünden tarih, saat ve sabit disk ayarlarına ulaşabilirsiniz.

* "BIOS Features Setup" menüsünden her çeşitten genel seçeneklere ulaşabilirsiniz.

* "Integrated Peripherals" menüsünden arayüzlere ve yardımcı sistem işlevleriyle ilgili ayarlara ulaşabilirsiniz.

* "Power Management Setup" menüsünden enerji tasarrufu ve güç yönetimi işlevlerine ulaşabilirsiniz.

* "PnP/PCI Configurations" menüsünden hangi kesmelerin (IRQ) hangi PCI genişleme kartlarına ayrılacağını seçebilirsiniz. Eğer bu seçenekleri veya benzerlerini yukarıda anlatıldığı gibi ana menüde bulamadıysanız "Advanced" menüsü altında bulma şansınız yüksektir.

* "Hardware Monitor" menüsü algılayıcılardan gelen işlemci sıcaklığı veya fan hızları gibi değerleri gösterir. Bu değerler genellikle işlemci soğutucusu ve sistem fanı içindir ama bazı durumlarda güç kaynağının fanı veya diğer fanlarla ilgili bilgi de içerebilir.

* "Load Setup Defaults" seçeneği bütün ayarları fabrika ayarlarına geri döndürür ve yaptığınız bütün değişiklikleri siler. Yanlış ayarlar yaptığınızda ve sistem bu yüzden kilitlenmeler yaşadığında bu ayar çok işe yarayabilir.

4. BIOS Oturumunu Kapatmak

BIOS yazılımıyla işiniz bittiğinde [F10] tuşuna basarak veya ana menüden "Save & Exit Setup" seçeneğine gelerek kapatma ekranını açabilirsiniz. Bazı durumlarda önce "Exit" seçeneğini sonradan "Exit & Save Changes" alt seçeneğini seçmeniz gerekebilir. Daha sonra [Y] veya [N] tuşlarından birine basarak ayarları kaydedip çıkabilirsiniz veya seçiminizi iptal edebilirsiniz.

Önemli Ayarlar

Birazdan anlatacaklarımız, bilgisayarınızın açılış aygıtı sıralamasını nasıl değiştireceğinizi, bilgisayarınızı fare üzerinden veya klavyeden bir tuşa basarak nasıl açabileceğinizi, USB 2.0 desteğini nasıl etkinleştirebileceğinizi ve fanlarda bir sorun olduğunda sistemin nasıl davranacağı gibi çok çeşitli temel BIOS ayarlarını içeriyor.

5. Açılış Aygıtı Önceliğini Belirlemek

Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.

Açılışta disket sürücüsünü atlamak: Ekran görüntüsü C'de gösterildiği gibi sabit diski birinci açılış aygıtı olarak ayarlayın.

Pek çok bilgisayar sistemi başlatırken önce disket sürücüsünü tarar. Bu durum değerli zamanınızın kaybolmasına ve olası açılış bölümü (boot sector) virüsü sorunlarına neden olur. Ayrıca kabul edelim ki günümüzde disket sürücü kullanarak sistemi başlatmak son derece zor karşılaşılan bir durum. BIOS'a sistem açılırken disket sürücüye bakarak zaman kaybetmemesini söylemek açılış sürecini kısaltır.

BIOS yazılımı, açılış aygıtlarını ve hangi sıralamaya göre hareket edileceğini belirleyebilmenizi sağlar. Aşağıdaki ayar açılış sırasında sistemin disket sürücüye bakmamasını sağlayarak hem süreci biraz hızlandırır hem de güvenliği biraz olsun arttırır.

İşte yapmanız gereken ayarlar: Öncelikle "Advanced BIOS Features, Boot Sequence" seçeneğine gidin ve "1st Boot Device" ayarını ekran görüntüsü C'de görüldüğü gibi disket sürücüden sabit diske getirin, sabit disk "HDD-0" olarak adlandırılabilir. Bu ayar bilgisayarın açılırken sağa sola sapmadan doğrudan sabit diskin açılış bölümüne bakmasını sağlar.

Bu değişiklikle birlikte bilgisayar işletim sistemini öncelikle disket sürücüsünde aramaz fakat hala sisteminize bir disket sürücüsü takılı olup olmadığını denetler, bu da zaman kaybına neden olur. Bu denetimi önlemek için "Boot Up Floppy Seek" seçeneğini geçersiz "Disabled" hale getirmeniz gerekir.

6. Bilgisayarın Açılışını Hızlandırın

Bu ayarın kötü yanı bilgisayarınız her açılışta yani sabit disk veya diğer depolama aygıtları takıldı mı diye inceleme yapmaz. Böylece sistem açılışı hızlanmış olur.

Eğer sisteminize sıklıkla sabit disk gibi bileşenler eklemiyorsanız her bir sürücü arama zamanını sıfıra getirin. "Main" menü altında "Timeout" seçeneğini "0" olarak ayarlayın.

7. USB 2.0 Desteğini Etkinleştirin

USB: Hizmet Paketi 2 yüklü Windows XP kullanıcıları "USB 2.0 Controller" seçeneğini ekran görüntüsü E'de görüldüğü gibi etkin hale getirebilirler.

Pek çok anakartta "USB Controller" seçeneği sadece USB 1.1 etkin olacak şekilde ayarlanmıştır. Bu durumun temel nedeni Windows XP'nin kendisidir, eski sürüm Hizmet Paketleri (Service Pack) USB 2.0 desteği sunmazlar. Aşağıdaki BIOS ayarı bu desteği açabilmenize olanak sağlar.

Bunu yapmak için ilgili seçeneği "Enabled" veya "V1.1+V2.0" şeklinde ayarlamanız gerekir. Bu seçeneği kullanmak için Windows XP'nize en azından Hizmet Paketi 1'in kurulmuş olması gerekir.

8. USB Aygıtlarla İlgili Sorunları Çözmek

Bazı bellek çubukları, flaş sürücüler, bellek çubuğu işlevi olan *** çalıcılar ve USB sabit diskler elektriği USB aracılığıyla alırlar. Eğer yeterli güç verilemezse alet çalışmayabilir. Bu yüzden USB arayüzünün takılı olan aygıtlara yeterli miktarda güç sağlayabildiğinden emin olmalısınız.

BIOS ayarları arasında "USB 2.0 HS Reference Voltage" isminde bir seçenek olup olmadığına bakın. Eğer böyle bir ayar varsa karşısındaki seneği "Low" veya "Medium" yerine "High" veya "Maximum" olarak değiştirin.

9. Elektrik Kesintilerinden Sonra Bilgisayar Ne Yapsın?

"Power Management" menüsü altında elektrik kesintilerinden sonra bilgisayarın nasıl bir tepki vereceğini ayarlayan bir seçenek vardır. "AC Power Loss Restart" veya "Restore on AC Power Loss" seçenekleri sayesinde elektrik kesilmesi gibi beklenmeyen bir nedenle sistem kapandığında bilgisayarın ne yapacağını belirleyebiliyorsunuz. "Previous State" veya "Last State" seçeneği bilgisayarı elektik kesilmeden önceki konumuna geri getirir. Yani sistem açıksa tekrar açılır kapalıysa kapalı kalır.

10. Sisteminizin Sağlık Durumu

BIOS, bilgisayarınızın işlevsel sağlığı hakkında bilgiler ve çeşitli ayarlar sunabilir. Bu araçlar sayesinde, işlemci, fanlar, güç kaynağı ve sabit diskler gibi hayati sistem bileşenlerini gerçek zamanlı olarak izleyebilirsiniz. Örneğin, işlemci sıcaklığı alarmı sayesinde sisteminizin fazla ısınmasını engelleyebilir hatta gerekirse acil durum kapatma işlemini gerçekleştirmesini sağlayabilirsiniz.

"Health" veya "H/W Control" menülerinden sisteminizdeki bileşenlere giden voltajı ve bu bileşenlerin sıcaklıklarını takip edebilirsiniz. Çoğu BIOS en azından işlemci ve kasa sıcaklıklarını gösterirken diğerleri sabit diskler ve anakartlarla ilgili daha ayrıntılı bilgiler sunabilir. Aynı şekilde işlemci ve sistem fanına dönüş hızını da bu menüden görebilirsiniz.

11. Fan Sorunlarıyla Mücadele

Eğer bilgisayarınız açılmıyorsa bunun nedenlerinden birisi işlemci fanının çok yavaş dönmesi veya hiç dönmemesi olabilir. Bu durum özellikle sıcaklık denetimli soğutucularda okunan sıcaklık değerleri çok düşükse olabiliyor ve böyle bir durumla karşılaşan BIOS fanlarla ilgili bir sorun olduğunu düşünüyor. Bu yüzden şimdi anlatacağımız BIOS numarası işinize yarayabilir.

"CPU Fan Failure Warning" isimli seçeneği "Disabled" olarak ayarlayın. Bu işlevi etkisiz hale getirdiğiniz bilgisayarınız yavaş çalışan bir fan olsa da açılacaktır. Tabi ki bu ayarın varsayılan değeri "Enabled" (etkin) olduğundan sistemi yeni kurduysanız BIOS'a erişemeyebilirsiniz. Eğer böyle bir durumla karşılaşırsanız geçici olarak her zaman sabit hızda dönen eski tip bir işlemci soğutucusunu takıp BIOS'tan az önce belirttiğimiz ayarı yapabilirsiniz.

12. Sistem Çökmelerini Önlemek

Artık çoğu sabit disk sürücünün bozulacağını önceden algılayabilen sistemlerle donatılmış olarak geliyor ve bunu BIOS ekranında size iletiyor. Bu özelliğe "Self Monitoring And Reporting Technology" (SMART) adı veriliyor. BIOS'ta bulunan "HDD SMART Capability" özelliğini etkin hale getirdiğinizde sistem, Norton System Works veya çok tanınan bedava bir yazılım olan SpeedFan gibi yazılımlara uyarı iletisi gönderebiliyor. Bu yazılımda depolama aygıtınızın durumuna göre size bilgi veriyor, böylece olası arızaları önceden haber alarak gerekli yedekleme işlemlerini yapabiliyorsunuz.

13. Eski Tarayıcı Ve Yazıcıları Kullanmak

Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.

Paralel Giriş: "ECP+EPP" en hızlı paralel haberleşme şeklidir (Ekran Görüntüsü F)