[PySSyCaT]

Dîbâçe)

Giriş

Farsça ( فارسى - Farsî)

Farsça, Hint-Avrupa dilleri bünyesindedir. İran'da, Afganistan'da ve Tacikistan'da resmi dil statüsünde olan*; Özbekistan çevresinde konuşulmakta* olup hepimizin bildiği gibi İslam Kültür ve Medeniyeti'nin Arapça'dan sonra Türkçe'yle birlikte büyük bir dilidir.

Bir zamanlar saraylarımızda konuşulan, edebiyatın dilidir Farsça.
Mesnevi'nin dilidir; Mevlana onunla seslenir bize.
Tasavvufta birçok kavramda önümüze çıkar Farsça.
Hafız'ın gazellerini, Ömer Hayyam'ın dünyaca meşhur rubailerini dile dökerken kullandıkları harika bir fonetiğe sahip bir dil: Farsça.
Osmanlı Devletinde medreselerde okutulan Bostan ve Gülistan'daki hepimizin beğenerek okuduğu o ahlak dersi veren o güzelim hikayeler de Farsça kalıbında kağıda dizilmişlerdir Şeyh Sadi tarafından.
Ha unutmadan İmam Gazali de Kimya-yı Saadeti'ni bu dilde yazmıştır.

Kısaca bu dil, bizim dilimizdir. Öğrenmemek büyük bir eksikliktir. Hiç bir kitap yazılmayıp sadece Mesnevi gibi bir eserin yazılması bile bu dile rağbet etmeye yeter bence.

Bu başlık altında elimden geldikçe, müsait oldukça Farsça hakkında bilgi vereceğim. Şunu da ifade edeyim ki Farsça'yı konuşan, iyi bilen birisi olarak değil öğrenen ve bu serüvenini de sizinle paylaşan biri olarak bu konuyu açıyorum.

Bu girişten sonra yolculuğumda bana katılacak olanlara: خوش آمديد 'hoş âmedîd' (Hoş geldiniz) diyorum.

* İran ve Afganistan'da Arap alfabesiyle ama Tacikistan'da Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.
*tr.wikipedia.org (vikipedi) 'tan Farsça hakkında daha fazla genel bilgiye ulaşmak mümkündür.

Not: فارسي بياموزيم 'Farsî beyâmûzîm ' diye okunur ve 'Farsça öğrenelim' demektir.

[PySSyCaT]

Birinci Ders

***Dil Bilgisi***

* Farsça, Arap alfabesi ile yazılmakta olup bu alfabeye ilaveten şu harflere sahiptir: ژ چ پ گ yani g, p, ç ve j.

* Farsça'da toplam 32 harf vardır. ث ح ذ ص ض ط ظ ع غ harflerinin telaffuzu Arapça'da olduğu gibi mahreçli olmayıp bizdeki gibi sadedir. Örneğin ث س ص harflerinin hepsi aynı 's' harfine denk gelir. غ harfi yerine göre g veya ğ olarak telaffuz edilir. خ harfi ise aynen Arapça'da olduğu gibi okunur.

* Farsça'da Türkçe'deki ı, ö ve ü sesleri yoktur.

* Zamirlerde ve fiillerde cinsiyet ayrımı yoktur. Türkçe'deki gibi cümlenin akışından, siyâk ve sibâk'tan anlaşılır.

* Cümlenin öğelerinin dizilişi bizdeki gibi Özne+Nesne+Yüklem'dir. Özne fiilde gizli olup açıkça cümlenin başında zikredilmeyebilir. Örnek: كتابرا بمن داد('Kitabrâ be-men dâd' yani (O,) Kitabı bana verdi.)

* Türkçe'de fiillerin sonuna eklenen -mak, -mek ekleri yerine Farsça'da da دن , تن ekleri vardır. خوردن (hurden 'ye-mek') ve رفتن (raften 'git-mek') gibi.

***Kelime Hazinesi***

آب âb: su
بال bâl: kanat. Merhum şair ve mütefekkir İkbal'in eserlerinden biri de 'Bâl-i Cibrîl ' (Cebrail'in Kanadı) 'dir.
مار mâr: yılan. Şahmâran efsanesi vardır; yani 'Yılanların lideri'.
؛ باد bâd: yel.
روز rûz: gün
؛ تيع tiğ: diken. Biz de elişi yaparken kullanılan alete tığ diyoruz.
خواب hâb: uyku. Geceleyin hepimiz bu hapı yutarız Gülümseme
؛ راه râh: yol
؛ اسب esb: at
ميخ mıh: çivi. Anadolu'da bu kelimeyi büyük çivi anlamında kullanmaktayız.
داغ dâğ: sıcak. 'Dağlamak' fiilini kullanırız.

**********************************خدا حافظ (Hoda Hafız* )************************

* Günlük dilde kısaca 'Hodâfız' diye de söylenen bu ibare bizdeki 'Allah'a emanet ol/olun!'un karşılığı olup 'Tanrı koruyandır/korur.' gibi anlamlara gelir.

Not: Prof.Dr. Mehmet Kanar'ın Farsça Dilbilgisi ve Lambton'un Persian Grammar'ından faydalanılmıştır. Sonraki derslerde de aynı kaynaklardan yararlanılacaktır.

[PySSyCaT]

İkinci Ders

***Dil Bilgisi***

* Kişi Zamirleri

Ben من (men)

Sen تو (to) *Bu zamir, çocuklar için, samimi/yakın arkadaşlar için veya hizmetkârlar için kullanılır.
Daha çok siz شما (şomâ) kullanılır. Türkçedeki kullanıma paralel olarak nezaket icabı yaşıt
veya bizden yaşlı kişilere karşı çoğul sigasında hitap edilir.

O او (û), وی (vey) *Hayvanlar, cansız varlıklar, soyut (aklî) nesneler için ise آن (ân) kullanılır.

Biz ما (mâ)

Siz شما (şomâ)

Onlar ايشان (îşân) *Aynı zamanda Modern Farsça'da yine onlar anlamında آنها (ânhâ) veya آنان (ânân) da kullanılmaktadır.*

* İşaret Zamirleri

Bu اين (în)
Şu آن (ân)
O آن (ân)

Bunlar اينها (înhâ)
Şunlar آنها (ânhâ)
Onlar آنها (ânhâ)

***Kelime Hazinesi***

گناه (gunâh) günah
خام (hâm) ham, olgunlaşmamış
سيم (sîm) gümüş
زر (zer) altın
زرّين (zerrîn) altın (sıfat), altından yapılmış
بچّه (beççe) çocuk
باك (bâk) korku
راه (râh) yol
روشن (rûşen) aydın
يك (yek) bir, tek
يكسان (yeksân) eşit, benzer, bir olan ('yerle yeksân olmak' deyimini hatırlıyoruz demi. )

* İsimlerin çoğulunun nasıl oluşturulduğuna ileride gelecektir; inşaallah.

[PySSyCaT]

Üçüncü Ders

***Dil Bilgisi***

* İsimlerde marife/nekre (Belirli olma/olmama) hali

* Arapça ve İngilizce'den farklı ama tıpkı Türkçe'de olduğu gibi Farsça'da belirlilik ifade etmek için bir ek/edat kullanılmayıp özne ya da nesne yalın olarak kullanılır. Belli bir kitaptan bahsediliyorsa كتاب denilir.

* Belli olmayan, herhangi bir şeyden bahsederken de kelimenin sonuna ى (î) eklenir. Örneğin كتابى (kitâbî yani ' herhangi bir kitap'). Bu kuralın bazı istisnaları vardır.

a) Eğer kelimenin sonu önündeki 'e' sesini takip eden 'sessiz هاء' ile bitiyorsa ى yazılmayıp هاء nın üzerine hemze (ء) konur. Örneğin پنجره (pencera- pencere) kelimesinde durum böyledir: پنجرۀ (pencerai).

b) ى ile biten kelimelere bu belirsizlik ifade eden ى eklenmez. Bu şekildeki bir kelimenin belirli mi yoksa belirli olmayan nesneyi kastedildiği akıştan (siyâk ve sibâk'tan) çıkarılır. صندلی (sandelî-sandalye) gibi.

c) Eğer kelime med harfi olan harekesiz elif (ا)ve ya vav (و) ile bitiyorsa kelimenin sonuna ئ (î) eklenir. پا (pâ- ayak), پائ ve پارو (pâru- tahta kürek), پاروئ gibi.

İki veya daha fazla isim birlikte kullanıldığı zaman en son gelen ismin sonuna ى (î) getirilmesi hepsinin belirli olmadığını göstermeye yeterlidir. Örneğin كتاب و مدادی بمن داد (Kitâb u midâdî be-men dâd- Bana bir kitap ve bir kurşun kalem verdi.)

* Belirli olan bir şey dolaysız olarak kastedilen nesne ise kelimenin sonuna را (râ) eklenir. كتابرا بمن داد ('Kitâbrâ be-men dâd' yani (O,) Kitabı bana verdi.) cümlesindeki gibi. Eğer birden fazla belirli şey dolaysız olarak nesne ise o zaman را (râ) yı sadece en sondaki kelimeye bitiştirmek yeterlidir. مداد و كتابرا بمن داد ('Midâd u kitâbrâ be-men dâd' yani 'Kurşun kalem ve kitabı bana verdi.') cümlesinde görüldüğü gibi.

Kişi zamirleri da dolaylı olmayan/direkt nesne olduklarında را (râ) ekini alırlar. من (men- ben) 'e را (râ) eklenince ن düşer: مرا (mera- beni). تو (to- sen) de (râ) ekini alınca و düşer ve ترا (torâ- seni) olur.

***Kelime Hazinesi***

درخت (diraht) ağaç
بيد (bîd) söğüt
پاك (pâk) temiz
پير (pîr) yaşlı
پول (pûl) para Parasız pulsuz kalmak deyiminde iki kere parasız kalınıyor demek. Gülümseme
گربه (gurbe) kedi Kedileri çok severim. İşte bu da Gülümseme İran kedisi yani Gurbe-i İranî'nin sitesi: Linklerin Görülmesine İzin Verilmiyor
Linki Görebilmek İçin Üye Ol veya Giriş Yap
)
شاد (şâd) mutlu Bu vatan uğruna canlarını feda eden gavur eline bırakmayan şehitlerimizin ruhu şâd olsun.
افتاب ، خورشيد (hurşîd, âfitâb) güneş
ماه (mâh) ay
شب (şeb) gece
ذره بين (zerehbîn) büyüteç
ناديده (nâdîde) görülmeyen
ناگهان (nâgehân) ansızın (zaman zarfı)
زنده (zinde) canlı, hayatta olan Buradan yola çıkarsak hepimiz birer zinde gücüz Göz kırpan.
مرده (murde) ölü, cansız
مرگ (merg) ölüm İran İslam Devriminin sloganlarından birisi de şudur: مرگ بر امريكا (Merg ber Emrîka yani Amerika'ya ölüm!)
مرغ (murg) kuş سی مرغ (Si murg yani otuz kuş.)
سيب (sîb) elma

[PySSyCaT]

Dördüncü Ders

***Dil Bilgisi***

* İkinci derste bahsettiğimiz اين (în- bu) ve آن (ân- şu/ o) ile bitişik yazılan kimi kelimeler hakkında değinilmesi gereken bazı hususlar vardır.

a) اين (în) ve آن (ân) işaret sıfatı ya da işaret zamiri olabilir. İşaret zamiri olmalarına örnek:

آن چيست (Ân çist- Şu nedir?) ve اين چيست (În çist- Bu nedir?) cümlelerindeki gibi.

Bu örneklerde de görüldüğü üzere ‘ne’ anlamındaki چه çi ile –dır –dir anlamı veren ek fiil است (est) birleşince چيست (çist) …nedir? diye yazılır.

b) Zamir olarak kullanıldıklarında آن (ân) iki şeyden daha önce bahsedileni اين (în) de daha sonra bahsedileni temsil eder.

c) İşaret sıfatı olduklarında niteledikleri sıfattan önce gelirler; tıpkı Arapça هذا / هذه ve Türkçe’deki bu şu’da olduğu gibi. Örnek: آن كتاب (Ân kitâb) Şu kitap , اين ميز (În mîz) Bu masa.

d) Nitelenen kelimenin sessiz ile başlaması şartıyla آن sıklıkla kendinden sonraki kelimeye bitişik yazılır. Örnek: آنكتاب (ânkitâb) Şu kitap.

e) است (est) sessiz bir kelime ile bitişince başındaki ( ا ) elif düşer. Örnek: كتابست (Kitâbest) …kitaptır.

* آنجا (âncâ- Şurası/Orası) ve اينجا (încâ – Burası)* da olduğu gibi son harfi ( ا ) elif olan bir kelimeyle birleştiğinde; yine üçüncü tekil şahıs zamir او (û- o) gibi son harfi (و)vav olan bir kelimeyle birleştiğinde است (est) teki ( ا ) elif te düşer. آنجاست (Âncâst – O şuradadır/oradadır) ve اوست (Ûst- (O) Odur. Bu cümle, İngilizce daha iyi anlaşılabilir: It ıs he/she.) Benzer bir şekilde bazen de ikinci tekil şahıs zamir تو (to- sen) ya birleşince de bazen ( ا ) elif düşer: توست (Tost – O, sensin.)

* است (est)’in bitiştiği kelimenin sonunda (ي) ya varsa ( ا ) elif düşer. كتابيست (Kitâbist- O bir kitaptır.) gibi.

g) İsmin –e halini ifade eden neye kime sorularının cevabı olan (به) be de genellikle sonraki kelimeye bitişik yazılır. Örnek: بآن (be ân- şuna/ona) باين (be în- buna) ve باو (be û- ona) gibi. Bazı yazarlar araya dâl (د) koydukları vakidir: بدان (bedân) بدين (bedûn) gibi.

* جا (câ) 'yer, mekan' demektir.

***Kelime Hazinesi***

جيغ (çîğ) çığlık.
تيز (tîz) keskin Tiz sesli deriz ya.
گوش (gûş) kulak
گاه (gâh) yer
كوج (kûç) göç
كام (kâm) arzu, istek. Hey gidi Dünya! Bir zamanlar üzerinde 'Gülelim oynayalım kâm alalım dünyadan' diyordu Nedim.
شير (şîr) aslan
موش (mûş) fare
رام (râm) evcil, uysal
كهنه (kohne) eski, kullanılıp eskitilmiş
گران (gerân) pahalı, değerli
ارزان (erzan) ucuz
جوان (cevân) genç
كوجك (kûçek) küçük
بزرگ (bozorg) büyük
نو (nû) yeni. Biz nevruz diyoruz onlar nû-rûz (yeni gün).
بد (bed) kötü. Beter (Farsça بتر (bed-ter aslından, 'better' yani daha kötü) olsun diye söylenen beddua buradan geliyor.
اهسته (âheste) yavaş
برف (berf) kar
باران (bârân) yağmur