Çevrimdışı

Bir toplumun yaşayışı ile gelişmesine ait görüşler o toplumun siyasi düşüncesini meydana getiri. Bu düşünceyle geçmişi açıkladığı gibi geleceği de tayin edecek kanun ortaya çıkarabilecek iddiasındadır. 2. Meşrutiyet düşüncesi bu görevi yüklenmişken birde Türkiye Naslı Kurtulur? Sorousuna cevap aramaya başladı. İşte bu ortamda birbirinden farlı görüşler ortaya çıktı. Devletin hangi metodla kurtuşa ereceği batılılaşmanın ölçüsünün ne olacağı tartışılmıştır.

BATICILIK

3. Selim döneminden başlayan batılılaşma anlamında değildir. Bu anlşamda bütün cereyanlar garpçılıktır. Rasyonalist bir temele dayanan garpçılık cereyanının yayın organı İçtihat dergisidir. Önemli şahsiyetleri ise; Dr. Abdullah Cevdet, Celal N uri,Kılıçzade Hakkı’dır.

İSLAMCILIK

Meşrutiyetin en yaygın fikri cereyanıdır. Tesir kuvvetini İslam akidelerinden ve olaylara dini açıdan yaklaşmıştır. Devletin İslamlaşmakla kurtulacağını savunmuş, fikirlerini camilere gelen geniş kitlelere yaymak imkanını bulmuşlardır. Yayın organları Sırat-ı Müstekim(daha sonra Sebillürreşat) adlı dergilerdi. Ayrıca Beyanülhak, Mahfel, lv-i İslam, Mekatip ve Medaris gibi dergileri vardır. Belli başlı temsilcileri Prens Mehmet sait, Halim Paşa, Şair Mehmet akif, babnzade Ahmet Naim, M, Şemseddin (Günaltay) dır

TÜRKÇÜLÜK

Diğer cereyanlar arasında daha yeni ve ideolojik temel olabilecek nitelikte bir akımdır.
Ziya Gökalp’în etrafına toplanan Türkçüler , Genç kalemler, Küçük Mecmua, Türk Yurdu dergilerinde fikirlerini yayınladılar.
Türkleşmek çöken devlet için tek çıkar yol olarak kabul ediliyordu. Belli başlı temsilcileri ziya Gökalp, Ahmet Agayef( Agaoğlu), Akçacuraoğlu Yusuf, Tekin, Ömer Seyfettin, Köprülüzade M. Fuad, Hamdullah Suphi, Kazım Nami(Duru), İsmail Hakkı( Baltacıoğlu) sayılabilir.
Mesleki İçtimai cereyanı; fazla yaygın olmayan bir cereyandır. Bütün muhalefetçe desteklenen bu cereyan Teşebbüsü Şahsi ve ademi Merkeziyetçi olarakta bilinir. Bu cereyanın temsilcilerine g öre cazibeli kelimeler bırakılmalı halk gerçeği görebilmeliydi.
Meslekçiler, Türk Toplumunun geriliğinin sebebini temelde aramışlardır. Say ve tetebbu dergilerinden fikirlerini açıklamışlardır.Temsilcileri; Prens Sabahattin, Satved Lütfi Namık Zeki (Aral) , hamid (Ongunsu),Ahmed Bedevi( Kuran), Ahmed Fazlı, Mehmet Ali Şevki, Dr. Nihad Reşat( Belger) dir.

SOSYALİZM

Gayet çekingen ve en az yaygın bir fikir olarak dikkat çeker. Sosyalizmi tam olarak anlattıkları söylenemez. İdrak, İnsaniyet, Beşeriyyet Adlı günlük gazetelerle İştirak adlı derginin sahibi oldular. Temsilcileri ; İştirakçi Hilmi, Dr. Refik Nevzad’dır.
Fikir cereyanlarının özellikleri; farklılıkları olmasına rağmen ortak özellikleri de bulunmaktadır. Sosyal bir geriliğin farkında olmuş, bir değişmenin savunucusu olmuşlar, fakat bu değişme isteği devrimci olmamıştı. Bütün cerayanlarda Osmanlı kalmışlardır. İyimserdiler. Kendi felsefelerinin uygulandığında devletin kurtulacağına inanmışlardır. Cereyanların tümü hem ideolojik hem de siyasidir. Tevfik Fikret, Nüzhet sabit, Ali Kemal gibi fikiir adamları hiçbir cereyana dahil edilemezler. Meşrutiyet; yaşamak için düşünülen kendine hayat prensibi arayan sosyal bunalımların var olduğu bir dönemdir.
Siyasi bakımdan bir takım başarısızlıklar olmuşsa da düşünce bakımından bir takım denemelerin başarılı olduğunu görmekteyiz. Sonuç olarak meşrutiyet, heyacan ve bunalımların yaşandığı bir geçiş dönemidir. Çökmekte olan devletin kurtulması yolunda öne sürülen fikirlerin ve fikir cereyanlarının siyasi hayatımızın şekillenmesinde önemi büyüktür.