Harşit Irmağı’na dökülenMusalla Deresi’nin yamaçlarında ve bugünkü kent merkezinin 4 km. güneybatısında bulunan ilk yerleşim yeridir. Zaha/Zanka daha sonra ArgyropolisCanca merkez ilçeye 90 km. uzaklıkta bulunmaktadır. Yerleşimin 17. yüzyılda kurulduğu sanılmaktadır. Santa yerleşimi 9 mahalleden ve 300’ü aşkın yapıdan oluşmaktadır.Satala Antik Kenti: (Sadak Köyü) Kelkit ilçesinin 17 km. güneydoğusunda Sadak köyündedir. Yörede XV. Legio Apollinaris armalı tuğla parçaları bulunmasıyla kentin tepelerle çevrili bir ovada kurulduğunu Roma Lejyon Kampı çevresinde kurulup tiyatro Bizans İmparatoru Iustinianus tarafından onartıldığı bilinmektedir.Canca Kalesi: Bu kaleye Vank köyünden ve Kale Deresi denilen vadiden gidilmektedir. Evliya Çelebi doğu-batı istikametinde arka arkaya üç bölümden oluşmaktadır. Ayrıca yüksek duvarlar ile takviye edilmiştir.
Kaleler Kov Kalesi: Merkez ilçe sınırları içerisindedir. Gümüşhane-Erzincan karayolunun 21. km’sinde eski ismi Kov olan Esenyurt köyünün sınırları içindedir. Kaleye karayolundan ayrılan stabilize bir yolla ulaşılır. Akçakale Gümüşhane’nin Bağlarbaşı semtindedir. Kale olarak anılmakla beraber bir kaya kütlesinden faydalanılmak suretiyle inşa edilmiştir. Daha sonra yapının üst kısmı tamamen yıkılmıştır.
Keçi Kalesi
Merkez ilçe sınırları içerisindedir ve Kale bucağından geçen transit yol üzerinde bulunmaktadır. Bu kaleye halk arasında Kokanes veya Koans da denir. Kale doğu ve batı tarafından yüksek kalelerle takviye edilmiştir. Kale içerisinde bulunan iki yapı dikkati çekmektedir. Toprak seviyesinden biraz yüksekte olan yuvarlak kemerler dikdörtgen şeklindeki mekânlara aittir. Arka arkaya bulunan bu iki yapının aydınlığı sağlayacak hiçbir penceresi mevcut olmadığından bunların zindan olarak kullanıldığı tahmin edilmektedir. Kalede ayrıca vadiye inen gizli su yolları da mevcuttur.
Torul Kalesi: Torul ilçesinde bulunan kalenin hangi devirde yapıldığı bilinmemekle birlikte cenevizliler döneminde yapıldığı sanılmaktadır. Uzun Hasan’ın ölümünden sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından alındığı bilinen kalenin sur duvarlarından bir bölümü ayaktadırGümüşkaya Kalesi: Dibekli köyünün kuzeyinde dağlar arasındadır. İki dağ arasına açılmış girişin üzerindeki yazıt yeri boştur. Kalenin yakınındaki kayalarda gözcü kuleleri duvarlarında nişler bulunan küçük bölmeler vardır. Yapının çevresinde taş basamaklar yuvarlak bir yapı kalıntısı ve su deposu bulunmaktadır. Burada çeşitli dönemlerden çanak çini parçaları gözyaşı şişeleri ikonlar ve takılar bulunmuştur.
Gümüştuğ (Avliyana) Kalesi
Torul ilçesine 30 km. uzaklıkta Gümüştuğ köyündedir. Irmağın her iki yakasındaki kalıntılarda Bizans döneminden silahlar“Konstantinata” basımlı sikkeler bulunmuştur. Sol kıyıda bulunan kalede1 biçimlendirilmiş beş sütunun bir tapınağın kalıntıları olduğu bilinmektedir.
Gümüşhane Kilise ve Manastırları
Pavrezi Şapeli (Merkez)
Gümüşhane Mescitli (Beş Kilise) Köyü yakınında Pavrezi denilen yerde Bizans döneminde
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
apsid üzerindeki bir kitabeden öğrenildiğine göre 1405’de yapılmış bir şapel bulunmaktadır.
Bu şapel küçük ölçüde olup dikdörtgen ve tek nefli bir yapıdır. Yapı içten beşik tonoz
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
dıştan da çift eğimli bir çatı ile örtülüdür.
Bizans döneminde yapılmış kiliseler arasında bu şapel resim ve freskleri ile ünlüdür. Buradaki resimler kırmızı renkli kareler içerisine alınmışlardır. Bu resimler İncil’den alınma sahneleri kapsamaktadır. Özellikle Hz. İsa’nın doğacağını Hz.Meryem’e müjdeleyen Melekler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İsa’nın doğumu
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İsa’nın çarmıha gerilişi ve çeşitli kilise büyükleri burada resmedilmiştir.
Metropolitik Kilisesi (Merkez)
Eski Gümüşhane’de Süleymaniye Mahallesi’nde bulunan Metropolitik Kilisesinin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Bununla beraber yapı üslubundan XIX.yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır.
Kilise dikdörtgen planlı ve iki katlıdır. Moloz taştan ve yer yer de kesme taştan yapılmış olan kilisenin köşe
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
kapı ve pencere söveleri düzgün kesme taştandır. Günümüzde kilisenin üst örtüsü bütünü ile yıkılmış
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
yalnızca beden duvarları ayakta kalmıştır.
Aşağı Mahalle Kilisesi (Merkez)
Eski Gümüşhane’de
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Aşağı Mahalle’de bulunan kilisenin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir. Bununla beraber XIX.yüzyılda köy üslubunda yapılmış basit bir kilisedir.
Dikdörtgen planlı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
üç nefli bazilika planlı kilisenin önünde 8.72x7.36 m. ölçüsünde beş bölümlü bir narteksi bulunmaktadır. Ayrıca avlu girişinin yanına bir de bina eklenmiştir. Kilisenin üzeri beşik tonozla örtülmüş
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
iç kısmına bir de sarnıç yapılmıştır. Kilise günümüzde terk edilmiş ve harap durumdadır.
Hagios Georgios Metropolitik Kilisesi (Merkez)
Eski Gümüşhane
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Süleymaniye Mahallesi’nde bulunan Hagios Georgios Metropolitik Kilisesinin eski ismi Hagia Triada’dır. Kilisenin yapım tarihi kesinlik kazanamamakla beraber
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
oldukça eski döneme inen bir Rum kilisesi olup
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
1613-1726 yıllarında iki kez onarılmıştır.
Bazilika planlı yapı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
çok büyük ölçüdedir. İç kısmında İncil’den alınma sahneleri içeren
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
köy üslubunda kaba bir işçilik gösteren freskolar bulunmaktadır. Ancak kilise terk edilmiş ve üst örtüsü çökmüştür. Günümüze çevre duvarları ile apsidin bir bölümü gelebilmiştir.
Hutura Hagios Georgios Manastır Kilisesi (Merkez)
Gümüşhane Hutura Köyü’nde yol üzerindeki bir tepenin üzerinde Hutura Hagios Manastır ve kilisesinin kalıntıları bulunmaktadır. Bu manastırı Trabzon Prensi Aleksios Komnenos XIV.yüzyılda yaptırmış
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
1509’da Keşiş Ananias
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Georgios Stratilatis’de 1624 tarihinde onarmıştır. Kilise üzerindeki bir kitabeden de kilisenin Sultan II.Abdülhamit döneminde onarıldığı kitabesinden öğrenilmektedir.
Kilise kapalı Yunan Haçı planında olup
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
yanına bir de uzun paraklesion eklenmiştir. Kilisenin ibadet mekanı sekiz sütun ile üç nefe ayrılmıştır. Apsisin önü kubbe
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
haçın kolları da beşik tonozlarla örtülüdür. Kilisenin girişi batı yönünde olup
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
ortada üstü kapalı sütunlu ana giriş bulunmaktadır. Apsis yuvarlak üç bölüm halindedir.
Kilisenin içerisi çeşitli bitkisel motifler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
ejder ve örgü motifleri
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Hz. İsa
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Hagios Georgios’un monogramları ile bezenmiştir.
Kilisenin karşısındaki yamaçta bulunan küçük kiliseyi ise 1832’de keşiş Serapheim yaptırmıştır.