Çevrimdışı

Ü N İ T E 7

Menkul kıymet borsaları :
Belirlenmiş kurallar çerçevesinde borsaya kote menkul kıymet alış ve satışının yapıldığı ve belli bir kapalı mekanda çalışan piyasa yeridir.
1 )Menkul kıymetler için devamlı piyasa oluşturmak :En önemli fonksiyonu olup tezgah üstü piyasalardan üstündür.
Devamlı piyasa :Borsaya kayıtlı menkul kıymetlerin en kısa sürede ve en düşük maliyetle alınıp satılmasıdır.Bu sayede yatırımcı devamlı likit durumdadır.
Oluşma şartları :
a )Her an alıcı ve satıcının hazır olması, talebin artmasında arzın borsaya çok hızlı girebilmesi
b )Alım-satım işlemlerinin hızla sonuçlandırılması
c )Arz ile talep fiyatının arasındaki marjın küçük olması
d )Dış koşullar değişmediği sürece işlemler arasında çok düşük fiyat farklarının olmasıdır.
Piyasanın derinliği :İşlem gören menkul kıymet için işlem fiyatının altında ve üzerinde çok sayıda ve yeterli miktarda alış ve satış emrinin bulunmasıdır.
Piyasanın genişliği :Menkul kıymetlerle ilgili alış ve satış emirlerinin hacmidir.Hacim büyükse likiditesi artar.
Piyasanın esnekliği :Geçici piyasa emirlerinin piyasanın dengesini bozulma sonucu hızla yeni emirlerin ulaşabilmesidir.
2 )Kote edilmiş hisse senetleri ve tahviller için doğru fiyatın oluşmasını sağlaması
Borsa uzmanları analizleri sonucunda gerçek değerlerini hesaplar arz ve talepte bu aralarda hafif dalgalanmalar gösterir.
Borsanın ülke ekonomisine katkı sağlayabilmesi :
Gelişmişlik düzeyine, Halka açılma düzeyinin yüksekliğine, Ekonomik istikrara, Bilinçli yatırımcının varlığına, Aracı kurum uzmanlarının varlığına bağlıdır.
Menkul kıymet borsalarının tarihçesi :
İlk menkul kıymet borsası 1487' de Belçika' nın Anvers kentinde kurulmuştur.
Yerel borsa :Kuruldukları yörede faaliyet gösterirler.
Ulusal borsalar :Kuruldukları ülkede faaliyet gösterirler.
Uluslararası borsalar :Borsaya kote edilmek şartıyla dünyanın herhangi bir ülkesinde faaliyette bulunan bir anonim ortaklığın menkul kıymetlerinin işlem gördüğü borsalardır.New York (1792), Londra, Tokyo ,Paris borsaları önde gelen borsalardır.
Osmanlı Devletinde ilk borsa 1866' da kurulan Dersaadet tahvilat borsasıdır. İMKB 1986 yılında faaliyete geçmiştir.
Menkul kıymet borsalarının işleyişi :
Menkul kıymet borsaları :İkincil piyasa işlemlerinin yapıldığı, kuralları, kurumları, tarafları, yasal ve fiziki alt yapısı belirlenmiş mekanlardır.
Açık artırma yöntemi :Bir şirketin belirli sayıda hisse senedinin belirli fiyatla satışa sunulduğu ve alıcıların fiyat teklifleri alınarak en yüksek fiyatı vererek satış yaptığı yöntemlerdir.
Teklif verme yöntemi :Satın alma veya satma emri almış olan aracı kurum temsilcisinin bu emri ilgili şirket tabelasının alış veya satış kısmına yazarak teklif beklediği yöntemdir.
Borsada uygulanan emir türleri :
1 )Piyasa emri :Satma veya satın alma emridir.Acil likidite ihtiyacında kullanılır.
2 )Sınırlı emir :Yatırımcının belirlediği fiyattan satın alma ya da satma işlemine yönelik emirdir.
3 )Zamanla sınırlı emir :Emrin yatırımcı tarafından belirtilen süre içinde geçerli olduğu emir türüdür.
4 )Zararı durdurma emri :Sınırlı emirle piyasa emrinin karışımıdır.Borsanın düşme eğilimine girdiği dönemlerde kullanılır.Zararını azaltma veya kârı korumak amacıyla yapılır.
Fiyat endeksleri :
Endeks :Menkul kıymetlerin fiyat değişimlerini incelemek üzere hazırlanan göstergedir.1987 yılında hazırlanan bileşik endeksler ulusal-100,ulusal-30,ulusal-tüm,ulusal-sınai endeksleridir.
Endeks değeri :Endekste yer alan hisse senetlerinin her birinin endeksin hesaplandığı gündeki piyasa değerleri toplamı ,baz dönemdeki piyasa değerleri toplamına bölünerek bulunan değerdir.
İMKB endeksleri :
!987 yılında 1986 yılını baz alan bileşik endeksi günlük olarak yayınlanmaya başlamıştır.Bunlar ulusal 100, ulusal sanayi ve ulusal mali endekstir.
İMKB’ nin yönetim organları :
1 )Genel kurul :Borsa üyelerinden oluşur ve yılda bir kere toplanır.Yatırım, Kalkınma ve Ticaret Bankaları, Aracı kurumlardan oluşur.Genel kurul kararları SPK' nın onayı ile yürürlüğe girer.
Görevleri :
a )Borsa ile ilgili kararlar vermek
b )Yönetim kurulu faaliyet ve denetçi denetim raporunu inceleyip karara bağlamak
c )Borsanın bilanço ve gelir tablosunu incelemek
d )Yönetim ve denetim kurulu üyelerini seçmek ve ibra etmek
2 )Yönetim kurulu:1 başkan ve 4 üyeden oluşur.Borsa başkanı yönetim kurulunun doğal üyesi ve başkanıdır.
Görevleri :
a )Borsa piyasalarını açmak
b )Uyuşmazlıkları inceleyip sonuçlandırmak
c )Kotasyon başvurularını karara bağlamak
d )Borsaya ilişkin mevzuatı hazırlamak
3 )Denetim kurulu ve görevleri :Genel kurulca borsa üyelerinden 2 üye seçilir.Akçeli işlemlerin usule uygun olup olmadığını denetler.
4 )Komiteler :1 başkan ve 2 üyeden oluşan üç komite bulunur.
a )Kotasyon komitesi b )Disiplin komitesi c )Uyuşmazlık komitesi
5 )Borsa başkanı :En üst yöneticidir.Yönetim kuruluna başkanlığın yanında SPK ile borsa üyeleri arasında aracılık rolü de vardır.% yıllık atanır.15 yıllık iş tecrübesi aranır.
6 )Başkanlık teşkilatı : Altı başkan yardımcısı vardır.
Borsanın işleyişi : Borsa üyeleri aracılığıyla kote menkul değerler için günde iki seans yapılır.
Seansların yapıldığı piyasalar :Hisse senedi - Tahvil ve bono -Repo ve ters repo- Lot altı -Uluslararası pazar depo sertifikası -Uluslararası pazar tahvil ve bono -Vadeli işlemler piyasası
Aracı kurum hizmetleri :Birincil piyasa işlemleri -Portföy yönetimi -Yatırım danışmanlığı hizmetleri -Repo ve ters repo -Kredili alım,Açığa satış ,Ödünç verme- Türev araçların alım satımına aracılık faaliyetlerini yaparlar.
Emir türleri :
a )Limitli emir :Menkul kıymetin alış veya satış fiyatını müşteri belirler.
b )Serbest emir :Menkul kıymetin alış veya satış fiyatının aracı kuruma bırakıldığı emirdir.
Borsa emri :Müşteri emrinin bilgisayara girilmesi ile oluşur.
İşlemlerin geçici veya sürekli durdurulması :
1 )Bekleyen veya gerçekleşen emrin iptali :Borsa başkanı veya en az iki üyenin başvurusu ile şu koşullarda emir iptal edilebilir.
a )Bilgisayar hatası b )En az bir emrin hatalı gerçekleşmesi c )Yapay fiyat ve piyasa çabasının tespiti
2 )İşlemlerin borsa başkanlığınca geçici durdurulması :Yedi günle sınırlıdır.Daha uzun süre için yönetim kurulu kararı gerekir.
3 )Olağanüstü ve borsanın kapatılmasını gerektiren olumsuz gelişmeler üzerine borsanın geçici olarak kapatılması :
Başkanın kapatma yetkisi 3 gündür.SPK 15 güne kadar kapatabilir.İlgili bakan 1 aya kadar kapatabilir.Daha uzun süreli kapama yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir.Başkanın bir menkul kıymetin işlemini durdurma yetkisi 7 gündür.
Kotasyon işlemleri :Bir menkul kıymetin borsada alınıp satılabilmesi için borsaya kote olması gerekir.Başvuru işlemini şirket veya aracı kurum yapar.
Borçlanmayı temsil eden menkul kıymetlerin borsa kotuna alınabilmesi için gerekli koşullar :
a )Kotasyon başvurusunun tamamı için yapılmış olması
b )İhracın nominal tutarının 500 bin YTL olması
c )Tümünün halka arz yoluyla satışa sunulması
d )Başvuru tarihinden 3 yıl geçmiş olması (H.Açıklık oranı en az %25 ise 2 yıl )
e )En son dönemin mali tabloların denetimden geçmiş olması
f )Başvurudan önceki 2 yıl (H.açık ise 1 yıl )vergiden önce kâr etmiş olması
g )Öz sermaye toplamının en az 1 milyon YTL olması
Başvurular 60 gün içinde sonuçlandırılır.
Esas sermaye sistemi :Sermaye artırımının genel kurul kararına bağlı olarak Ticaret Mahkemesinin onayı ve Ticaret sicil memurluğunun tesciliyle yapılabildiği sermaye sistemidir.
Menkul kıymetlerin borsa kotundan çıkarılma nedenleri :
1 )Borsa kotundaki hisse senetlerinin nominal tutarının ödenmiş sermayesine eşit olmaması
2 )Ortaklık zararının öz varlık toplamına ulaşmış olması
3 )Borsa başkanlığınca verilen beyan yazısına uyulmaması
4 )Kamunun aydınlatılmasına özen gösterilmemesi ,bilginin borsaya verilmemesi
5 )Düzenleme ve mevzuata uyulmaması
6 )İflasa karar verilmesi ve faaliyetin borsanın kabul etmediği şekilde 3 ay durdurulması
7 )Ortaklık süresinin dolması veya tasfiyeye gidilmesi
8 )Sermayesinin 2/3' ü yitirmesi
9 )Ödeme güçlüğüne düşmesi veya konkordato talebinde bulunması
10 )Piyasa değerinin, nominal değerinin altına düşmesi
11 )Borsanın istediği bilgilerin verilmemesi
12 )Borsaya ödenmesi gereken ücretlerin ödenmemesi
13 )Ortaklığın lisans ve yetki belgelerinin iptali
14 )Üretim faktörlerinin 2/3 ünün faaliyetten çıkması
15 )Borsa kotundaki borçlanma senetlerinin itfa edilmesi veya vadesi dolan borçlarını ödeyememesi
Borsanın Denetimi :
İMKB' nin işlem ve hesaplarını SPK denetler.Borsanın gözetimi ile görevli borsa komiseri ve yardımcıları vardır.
Borsa üyelerinin gözetimi :
SPK ve İMKB tarafından yapılır.
Disiplin ceza ve hükümleri :
Ceza verme yetkisi Borsa Yönetim Kuruluna aittir.Uyarı, kınama, para cezası ve borsa üyeliğinden geçici ya da sürekli çıkarma cezası verebilir.
Borsanın gelir kaynakları :
Giriş aidatı, yıllık aidatlar, kotasyon ücretleri, tescil ücretleri, disiplin para cezaları, kürtaj payı, ücret, tarife payları ve bağışlardır.