E-devletin ne olduğu kadar ne olmadığını tanımlamak da önemlidir: Günümüzde henüz evrilmekte ve içeriğini aramakta olan bir konu olan e-devlet ile e-ticaret, e-demokrasi gibi kavramların farklılıklarını tanımlamakta yarar vardır. Örneğin, e-ticaret daha çok özel sektör kuruluşlarının kendi aralarındaki ve müşterileriyle aralarındaki ticari faaliyetleri kapsarken, kamu kurumlarının özel sektör kuruluşlarıyla aralarındaki ticari faaliyetler, hem e-devletin hem de e-ticaretin kapsama alanına giren bir altküme oluşturmaktadırlar. Aynı şekilde e-demokrasi bilgi ve iletişim teknolojilerinin politik alana yansımalarını, e-devlet ise yönetim alanına yansımalarını değerlendirmekle beraber, aradaki ayrım her zaman çok net olmamaktadır.
E-devlet uygulamaları sadece devletin bilgi ve hizmet verdiği kanalları değiştiriyor gibi görünse de değişim çok daha derindir. Bu bağlamda e-devlet kavramını, kamu yönetimi yazınına son çeyrek yüzyılda giren müşteri/ vatandaş memnuniyeti, toplam kalite yönetimi, ağlar ve birlikler (networks and associations) gibi dönüştürücü kavramlardan biri olarak değerlendirmek yerinde olacaktır. Diğer bir deyişle e-devlet, vatandaşı ön plana çıkaran ve merkezi bir konuma yerleştiren, kamu çalışanını verdiği bilgi ve hizmetin kalitesinden sorumlu tutan, kamu görevlisinin performansını ölçen, iyi performansı ödüllendiren ve yetersiz performansı iyileştirmeye çalışan, kamu hizmeti sürecini sadece kamu kurum ve kuruluşlarının olanakları ile sınırlı görmeyip bu sürece özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarını da dahil etme gayretinde olan bir yaklaşımdır.
Son olarak belirtmek gerekir ki, e-devlet uygulamaları klasik devlet uygulamalarının alternatifi veya tamamlayıcısı olabilir. Alternatif olarak ortaya çıktığı durumlarda kamu yönetiminin işleyişi niteliksel ve niceliksel olarak değişecektir. Örneğin kişilerin nüfus bilgilerinin kağıt üzerinde değil sadece sanal ortamda yürüdüğü bir sistemde ne eskisi kadar çok sayıda yerel nüfus idaresine, ne bu idarelerde çalışacak çok miktarda kamu çalışanına, ne de bilgiyi devletin bir kurumundan alıp diğer kurumuna verme amaçlı uzun yazışmalara (ve geciklemelere) gerek kalacaktır. Tamamlayısı olduğu durumlarda ise aynı kamu bilgi veya hizmeti hem yüzyüze ve hem de sanal ortamda eş zamanlı sunulabilecektir. Örneğin, devlet ihalelerinin duyurularının ve sonuçlarının İnternet ortamında ilan edilmesi diğer birçok ilan yolu (yazılı, görsel ve işitsel medya,
vb.) arasında sadece bir tanesidir. Yine benzer şekilde vatandaşların e-posta yoluyla kamu çalışanlarıyla kurdukları bağlantı, telefon, dilekçe, faks gibi diğer kanallara eklenmiş başka bir kanaldır sadece.
E-Devleti Ortaya Çıkaran Gelişmeler
E-devlet kuram ve uygulamalarına kaynaklık eden etmenler kısaca üçe ayrılabilir: Çevresel, yönetsel, politik. Çevresel etmenler dünya ekonomisinin giderek üretim odaklı olmaktan çıkıp bilgi odaklı hale gelmesidir (Büke, 2001: 2; Toffler, 1981). Diğer bir deyişle, dünyanın gelişmiş ekonomilerinin lokomotifi giderek metaya dayalı değil bilgiye dayalı üretim haline gelmektedir. Ayrıca bilgisayarların işletim sistemlerinin kapasitesi gibi bilgi ve iletişim alanında meydana gelen gelişmeler ile İnternet teknolojisinin tüm dünyada yaygınlık kazanması da e-devlet sürecinin önünü açmıştır.
Yönetsel etkenler vatandaşlardan gelen ve özel sektördeki sanal bilgi ve hizmet sunumunun yarattığı beğeni ile beslenen kolaylık, hız, ucuzluk ve şeffalık talepleridir. Örneğin, banka işlemlerini İnternet ortamında haftanın yedi günü, günün 24 saati yapabilen bir kişi benzer bir hizmet standardını devlet örgütlerinden de talep etmektedir.
Politik olarak da şeffaf ve hesap verir hale gelen devletlerin halkın siyasi alana katılım ve güvenini artırdığını gözlemlemek olanaklıdır. Ayrıca ABD’deki Reinventing Government (Devleti Yeniden Yaratma; Osborne ve Gaebler, 1993), National Performance Review (Ulusal Performans Denetimi) türü devletin daha müşteri-odaklı hizmet vermesi, daha etkin, şeffaf, hesap verir bicimde calışması odaklı yönetsel reform calışmaları da e-devlete geçişte gerekli olan zihni hazırlığı sağlamıştır (Fountain ve Osorio-Urzua, 2001: 264-265).
Bu noktada yönetsel ve politik etmenlerin temelini oluşturan ve çevresel etmeni şekillendiren son 30 yılın “yönetim reformu- yeni kamu yönetimi” (YKY) hareketinin de e-devlet kuram ve uygulamasına büyük ölçüde temel oluşturduğunu belirtmek gereklidir. Bu makalenin de bir parçası olduğu elinizdeki kitabın ayrı bir bölümünde “yönetim reformu- yeni kamu yönetimi” derinlemesine anlatıldığı için bu makalede YKY ile e-devlet kavramının çakısma noktalarının vurgulanması ile yetinilecektir:
İlk olarak, birçok kamu kuruluşundaki katı bürokratik yapı ve vatandaşların ihtiyaçlarına hızlı ve etkin olarak cevap verme konusundaki yetersizlikler yönetim reformcularını alternatif arayışlar içine itmiştir (Kettl, 1997: 460; Toonen, 2001: 188) Devleti daha iyi çalışır ve vatandaşa hesap verir hale getirmek olarak özetlenebilecek bu yaklaşım e-devlet hareketinin de önemli yapı taşlarından biridir.
İkinci olarak, 1973’deki petrol krizi ile başlayan süreç sonucunda ortaya çıkan mali kriz ortamı dünya ekonomisinin yapısı ile birlikte refah devleti uygulamasını da kademeli olarak erozyona uğratmıştır (Toonen, 2001: 187). Kamu kaynaklarının azaldığı böyle bir ortamda “az kaynak ile çok iş yapmak” düsturu hem YKY hem de e-devlet söylemlerinde kendine önemli bir yer edinmiştir.
Üçüncü olarak, giderek daha rekabetçi olmaya başlayan küresel pazarlar, kamu yönetimi reformu vasıtasıyla daha rekabetçi bir toplum ve işgücü yaratmayı gerektirmiştir (Ingraham, 1997). Daha iyi yetişmiş bir işgücünün küresel rekabette yaratacağı avantaj e-devlet söyleminin de önemli bir parçasını oluşturmaktadır.Örneğin E-Avrupa projesinin önemli vurgularından biri de “insanlara yatırım yaparak yeteneklerini geliştirmek”tir (E-Europe+ 2003, 2001: 2).
Dördüncü olarak, Kettl (1998: vii) YKY hareketinin vatandaşın devlete karşı aşınmış güvenini tazeleme yolunda; bütçe, performans ve güven açıklarını kapatmakta bir araç olduğunu iddia etmektedir. Benzer bir şekilde e-devlet kavramı da bütçe, performans ve güven açıklarını kapatıcı bir çözüm olarak ortaya atılmaktadır (Nye, 2002).
Vurgulanmasi gereken besinci nokta YKY hareketinin önemli bir kısmının sembolik politikalardan ibaret olduğudur. Nasreddin Hoca’nın “Dostlar alışverişte görsün” sözü ile özetlediği bu davranış türü, sorun çözmekten ziyade, sorunların çözülmesi için çaba harcandığını göstermeye çalışan bir tavrı (Goodsell, 1997) tanımlamaktadır. Toonen