Çevrimdışı

etmesi yoluyla bir tür çapraz finansman uygulamasının hayata geçirilmesidir (Johnson, 2001). Bu iki yaklaşımın kesiştiği noktada ise sanal bilgi ve hizmetlerin çoğunun ücretsiz olduğu; buna karşılık bazılarının kullanımının ücrete tabii kılındığı karma sistemler bulunmaktadır. Örneğin ABD’nin Indiana eyaletinin resmi web sayfası olan ‘Access Indiana’ adresinde ehliyet ve ruhsat yenileme gibi işlemlerden alınan ufak bir ücret, ücretsiz olarak verilen birçok bilgi ve hizmetin finansmanına katkıda bulunmaktadır. Eyaletin çeşitli kurumlarında çalışan temsilcilerden oluşan bir üst-kurul, herhangi bir bilgi veya hizmetin ücretli veya ücretsiz olacağına karar vermekte; hizmetin ücretli olmasına karar verilirse ücret miktarını belirlemektedir. Bu kurulun uyduğu en önemli kural, eğer bir kamu bilgi veya hizmeti İnternet kullanımı öncesi ücretsiz ise, bu hizmetin İnternet aracılığıyla sunumunun ücretli hale getirilemeyeceğidir. Ancak eskiden beri ücretli olan bir hizmetin eski fiyatına ek olarak ‘İnternet yoluyla kullanımın kolaylığı’ karşılığında ek bir miktar da katılmaktadır. Tamamen ücretsiz kamusal web sayfalarına örnek olarak da Türkiye’de yerel yönetimlerin sanal buluşma ve bilgi alışverişi adresi olan YerelNet verilebilir.
Güven
Devlet-vatandaş ilişkisinde tarafların birbirlerine güvenmesi ilişkileri kolaylaştıran ve zenginleştiren olmazsa olmaz bir öğedir. Bu bağlamda, vatandaşın devlete güvenmediği bir ortamda sanal bilgi ve hizmetlerin kök salamayacağı kolayca öngörülebilir. Örneğin, vatandaşların ekonomik uğraşlarının kayıt altına alınma korkusu ile yanlış ve tutarsız beyanlar vermesi kamu kuruluşlarının ortak veri tabanları kullanmasının yararlarını azaltabilir. Benzer şekilde, devletin vatandaşların kişisel bilgilerini toplanma amacı dışında kullanmaması ve bu bilgilerin gizliliğini korumaya dikkat etmesi de gereklidir ki insanlar e-devlet uygulamalarına kuşku ile bakmasın (Bartın, 2002: 2).
İçerik ve İçerik Dilleri
İnternet sayfalarının çoğunun Avrupa kaynaklı dillerde, özellikle de İngilizce olması dünyada giderek artan bir oranda sorun olarak görülmektedir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programının 1999 raporuna göre dünyada İngilizce konuşanların oranı %10 olmasına rağmen İnternet sayfalarının %80’i bu dildedir. İnternet kullanıcıları arasında anadili veya uluslararası iletişim dili İngilizce olmayanların oranı arttıkça bu soruna çözüm bulma arayışları yoğunlaşacaktır. Bu sorunun ülkemize yansıma biçimlerinden biri de toplumun geniş kesimlerine seslenecek ve hayatlarına artı değer katacak Türkçe içeriğin fazlaca bulunmamasıdır. Diğer bir deyişle, İnternet’te sunulan içeriğin ülke gerçeklerine uymaması (Bulun, 2001: 1) genelde İnternet’in, özelde de e-devletin Türkiye’deki gelişimini engeller niteliktedir. Bu amaçla e-devlet karar vericileri vatandaşların hayatlarını kolaylaştırabilecek projelere öncelik vererek e-devlete olan talebi artırabilirler.
İçerik konusunda sevindirici bir gelişme de Avrupa Birliği’nin başlattığı elektronik-içerik (e-content) projesidir. Türkiye’nin de aday ülke sıfatıyla dahil edildiği bu proje çerçevesinde AB, kendisi ile ilgili dijital içeriğin üretim, kullanım ve dağıtımını desteklemekte; dil ve kültür çeşitililiğini koruyarak bilgi paylaşımını teşvik etmektedir.
Nitelikli Eleman
Kamu kurumlarının nitelikli eleman ihtiyacı ve mevcut maaşlarla bu tür elemanları ise alsa bile elinde tutamaması e-devlete özgü bir konu değildir. Ama e-devletin gelişimi nitelikli eleman sorunu nedeniyle derinden etkilenebilir (Armstrong, 2002; Rogers, 2002; Yildiz, 2003). Özellikle 2001 yılındaki ekonomik krizde işini kaybeden bilişim personelinin bir beyin göçü süreci içine girerek Türkiye dışına gitmeleri bu sorunu ağırlaştırabilir.
Nitelikli eleman sorununu çözmenin en kolay yollarından biri bilişim projelerini özel şirketlere ihale etmektir. Ne var ki bu yol, kaynak tasarrufu amacına her zaman hizmet etmemektedir. Ayrıca kamu kurumları ile e-devlet projelerini gerçekleştiren firmalar arasında bilgi eşitsizliğinden kaynaklanan sorunlar (principal-agent problems) ortaya çıkmaktadır. Bu nedenledir ki kamu kurumlarının projelerinde çalıştırdıkları özel şirketlerle ilişkilerini düzenleyen kuralları dikkatli bir şekilde hazırlamaları hem yapılan işlerdeki verimliliği artırabilir hem de projelerin eksik ya da geç bitirilmesi sonucunda oluşabilecek olası hayal kırıklıklarını ve sürtüşmeleri önleyebilecektir (Yıldız, 2003).
Eşgüdüm ve Bilgi Paylaşımı
Dünya örneğine baktığımızda devlet örgütlerinin sanal hizmetlerinin öncelikle örgüt düzeyinde ve birbirlerinden kopuk bir şekilde ortaya çıktığını görüyoruz. Ama yakın geçmişte gözlemlenen, devlet örgütlerinin tüm sanal bilgi ve hizmetlerinin bir çatı altında toplanması denemeleri, artık bu hizmetlerin –en azından biçimsel olarak- merkezileşeceğini göstermektedir. Merkezileşme, kaynak tasarrufu sağlaması açısından olduğu kadar vatandaşların tüm sanal bilgi ve hizmetleri kamu örgütlerinin yapısal karmaşasına girmeden çabucak bulabileceği tek bir adres oluşturması bakımından da çok önemlidir. Bu açıdan yukarıda bahsedilen Avrupa Birliği’nin e-içerik programı özlenen bir bilgi eşgüdümü ve paylaşımı çerçevesi oluşturmaktadır. Bu program, özellikle kamu kuruluşları ile özel sektör ve sivil toplum temsilcilerini dijital içeriğin üretim, kullanım ve dağıtımında ortak hareket eder hale getirme; devletin elindeki bilgileri ekonomik hayata kazandırma türünden açılımlarıyla tüm dünyada örnek alınması gereken bir girişimdir.
Sanal devlet hizmetlerinin eşgüdümü ve bilgi paylaşımı konularında tüm dünyaya öncülük eden ABD’nin tüm sanal kamu bilgi ve hizmetleri ayrı bir Web sayfasında bir araya toplaması ve vatandaşlarının hizmetine sunması bu sürece iyi bir örnek teşkil etmektedir. Türkiye'de ise henüz kamu örgütlerinin tek tek Web sayfası oluşturması aşaması yaşanmaktadır. Bu bağlamda merkezi bir Web sayfası kurulması, kamu bilişimcilerinin düşünmesi gereken önemli meselelerden biri gibi görünmektedir. Bu konuda yapılmış bir girişim olarak Başbakanlık Yönetim Bilişim Sistemi (BYBS) Web sayfası kapsayıcı bir e-devlet merkezi olmaya aday görünmektedir.
Ufuk Çağlayan, 7. Türkiye İnternet Konferansı’nda INET-TR 2001 yürütme kurulu adına yaptığı açılış konuşmasında (Türk.İnternet.com, 11 Şubat 2001) İnternet’in siyaseten sahipsizliğinden ve çalışmaların planlı ve programlı olmamasından yakınmıştır. Bu yakınmaları e-devlet açısından da yinelemek mümkündür. K-----ki çeşitli e-devlet projelerinin eşgüdümü, planlı ve programlı bir şekilde, ulusal öncelikler belirleyip uygulayacak kapasitede bir inisiyatif görünmemektedir. 2003 Nisan ayı itibarıyla tek tek kamu kurum ve kuruluşları proje üretmekte ama tüm projelere tepeden bakan, bilgi ve hizmet bütünlüğünü sağlayacak (Bartın, 2002) bir yapılanmanın eksikliği hissedilmektedir. Her ne kadar 2003 Mart ayında DPT’de bir birim e-devlet