(1102-1409)

-Devlet adını Oğuzların Döğer boyundan Eksükoğlu Artuk Beyden alır.

-Anadolunun fatihlerinden olan Artuk Bey hizmetlerinden dolayı Suriye Meliki Tutuş tarafından Kudüs valiliğine getirilmişti. Ancak Kudüsün Fatımîlerin eline geçmesi üzerine (1098) Artukun oğulları Sökmen ve İl-Gazi burada tutunamadılar. Suriyenin kuzeyi ve Güneydoğu Anadolu bölgesine geldiler.

-Selçuklular tarafından kendilerine verilen bölgede üç kol hâlinde Artuklu devletini kurdular. Hasankeyf-Amid (Diyarbakır)

Artuklu Kolu (1101- 1231):

-Artuk Beyin oğlu Sökmen tarafından Hasankeyfte (Hısn-ı Keyfâ) kuruldu.

-Nurettin Mehmet zamanınd Selahaddin Eyyubînin de yardımıyla Diyarbakır (Amid) ele geçirildi (1183) ve burası Artukluların merkezi oldu.

-Eyyubîler Hasankeyf ve Amidi ele geçirerek bu kola son verdiler (1231).

-Sökmen ve oğulları Haçlılara karşı mücadeleleriyle ün kazandılar. Nitekim Sökmen Türkmen liderlerinden Çökürmüş ile birlikte Urfa Haçlı Kontu II.Boudaini esir etmeyi başarmıştır.

-Artuklular zamanında Diyarbakır ve çevresi Türk kültürünün en önemli merkezi hâline gelmişti.

Mardin Artuklu Kolu (1108-1409):

-Artuklu şubeleri içerisinde en güçlü ve uzun ömürlü kolu oluşturur .

-Artuk Bey in diğer oğlu İl-Gazi tarafından Mardinde kurulmuştur(1108).

-İl-Gazi Halep halkının isteği üzerine Halepe girmiş ve oğlu Temurtaşı burada bırakmıştır.

-Oğlu Temur- taş İl-Gazi gibi bölgedeki Haçlılarla mücadele etmiş; 1144de Urfayı Haçlılardan alması İslâm dünyasında sevinçle karşılanmıştır.

-Güçlü devletler arasında kalan Mardin Artukluları Eyyubîler ve Selçukluların hâkimiyetini tanımışlardı.

-1243 de ise İlhanlılara bağlandılar .

-Nihayet Mardini alan Karakoyunlular bu devlete son verdiler (1409).

Harput Artuklu Kolu (1185-1234):

-Hasankeyf koluna hükümdar olamayan Ebûbekir Harputa gelerek Harput Artuklu kolunu kurmuştur (1185).

-Alaaddin Keykubadın Harputa girmesiyle bu kol sona ermiştir (1234).


-Artuklular 1102'de Harput Diyarbakır Halep ve Mardin civarında kurulmuştur.

-Bu beyliğin Hasankeyf kolu 1102'de Diyarbakır'da kurulmuştur ve 1231'de Eyyubiler tarafından yıkılmıştır.

-Diğer kolu olan Harput kolu 1112'de Harput'ta kurulmuştur ve 1234'te Anadolu Selçuklu Devleti tarafından yıkılmıştır.

-Diğer bir kolu olan Mardin kolu ise 1108'de Mardin'de kurulmuştur ve 1409'da Karakoyunlular tarafından yıkılmıştır.