Çevrimdışı

2. Doğu Sibirya

Fiziki yapı

Doğu Sibirya, batıdan doğuya 3000 km ve kuzeyden güneye 2500 km uzunluğundadır. Arazinin % 75’i dağlık ve yüksek yaylalıktır. Yüzölçümü 4.125.000 km2dir.
İklim

Doğu Sibirya iklimi daha sert ve kuraktır. [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] çoğu zaman ortalama -40 °C kadardır. Yılda 180 günü aşan dondurucu bir hava mevcuttur. Kar kalınlığı yaklaşık 50 cm'dir.
Tabii kaynaklar

Doğu Sibirya’nın bir kısmı donmuş topraklarla, büyük bir bölümü tundralar ve taygalarla kaplıdır. Kereste hacmi yüksek bir bölgedir. Sibirya’nın en büyük su yollarından biri olan Yenisey Irmağının havzası, Doğu Sibirya içindedir. Su ulaşımına imkân verir. Aynı zamanda ülkenin su gücünün % 40’a yakın bir bölümü burada olduğundan hidroelektrik güç potansiyeli yüksektir. Mineral kaynakları bakımından çok zengindir. Batı Sibirya’nın iki misli kömür çıkarılır. Demir, altın, mika, kurşun, çinko, bakır, grafit, alüminyum ve elmas diğer önemli madenleridir.
Nüfus, sosyal ve siyasi hayat

Nüfûsu en az olan bölgedir. Nüfûsun çoğunluğu yine tarım ve endüstriyle uğraşır. Trans-Sibirya demiryolu boyunca Ruslar yerleşmiştir. Ukraynalılar, Buryatlar (Moğol ırkından) ve Türkler diğer etnik gruplardır. Az sayıda Finliler de mevcuttur.
Siyasi olarak, Doğu Sibirya 6 büyük bölgeye ayrılır: Bunlar Krasnoyarsk Krai (memleketi), Tuva Otonom Cumhûriyeti, Irkutsk Oblast (bölgesi), Buryat Otonom Cumhûriyeti, Chita Oblast (bölgesi) ve Evenki Milli Sahası (Okrug).
Ekonomi

Ekonomi büyük ölçüde endüstriye ve hidroelektrik santrallara bağlıdır. Irkutsk, Bratsk ve Krasnoyarsk santrallarından elde edilen gelirler endüstri alanına kaydırılır. Doğu Sibirya, Rusya’nın en önemli alüminyum üretici bölgesidir. Altın, nikel, kalay, tungsten, lityum ve berilyum endüstride kullanılan diğer madenlerdir.
Tarım ürünleri içinde daha çok buğday ve yulaf yetiştirilir. Hayvancılık gittikçe gelişmektedir. Avcılık, balıkçılık ve ormancılık diğer önemli gelir kaynaklarıdır.
1891'le 1916 yılları arasında inşaa edilen [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] hattı bu bölgenin de ana hattıdır. Bundan başka Ulan-Ude, Taishet-Ust-Kut ve Çin demiryolları da mevcuttur. Rusya-Çin demiryolu yaklaşık olarak 1160 km uzunluğundadır.






Tıvalar ([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]: Тывалар, Tıvalar) [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'nın [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'nde ve [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'ın kuzeyinde yaşayan bir [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]. Dilleri [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'nin [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'na ait [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'dır. Toplam nüfusları 350.000 civarındadır.[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Tuvalara bazı dönemlerde Soyon, Sayan, [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...], Uranhay adları verilmiştir. Boy esasında ise Tuvaların Kırgız boyundan bazıları da Tuvaların Uygur boyundan olduğu bilinmektedir. Üst kimlik olarak Tuva adı benimsenmiştir. [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'da yaşayan [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Tuvaların ayrıksı kabilesidir.
Tarihleri


Tuvaların ataları olan Kök Türklerden kalan kaya yurukları.


Kızıl şehri yakınında Dokuz Bulak adlı kaynağın yanında ata binmiş kız ve oğlan.
Tuva Türkleri Çin kaynaklarında Tu-po , Tu-p'o şekillerinde geçer. Bulundukları yerler kuzeyde Hsiao-hai ile batıda Kırgız Türkleri, güneyde Uygur Türkleri ile sınırlıdır. Üç boya ayrılmışlardır. Her biri kendini yönetir. Otları toplayıp kulübe yaparlar, tarım ile uğraşmazlardı. Tuva topraklarında çok miktarda ve çok türde ot bulunurdu. Bunların köklerini toplayıp şifalı yemekler yaparlardı. Avcılık yaparlardı. Kuş, balık yaygın olarak tüketilirdi. Samur kürk ve geyik derisi giyimleri vardı. Ölüleri ağaç kutu ile dağın içine ya da ağaların üzerine bırakırlardı. Kendilerini saf kan Türk kabul ederler. Toplumda cezalandırmaya gerek duyulmamıştı, çalınan mal olsa iki katı geri ödenirdi. Kurıkan Türklerine yakındırlar.[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
“Tıva” – ırkkökeni ilk defa Sayan-Altay bölgesinde Türk Uygurları ile ilişkilidir.
Tuvaları geçim kaynakları göz önüne getirilirse tipik olarak iki gruba ayrılır:

1. Batı’da: [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] bölgelerinde tarım ve büyük-küçük baş hayvancılıkla uğraşanlar.
2. Doğu'da: [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] bölgesinde, avcılık ve [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]-sürübesiciliği yapanlar.

Tuva tarihi, antik yerleşim kalıntılardan [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] kadar geriye gittiği öne sürülür. Sayan Dağları yakınındaki Tayga bölgesinde avcılık ve balıkçık yaparak yaşamışlardır. Tuva'da [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] kalmış bir çok buluntu vardır. M.Ö. 2. yüzyılda, [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'nda yerleşik yaşamla birlikte göçebe yaşama da başlamışlardır.
Tuva adı eski Çin kaynaklarındaki T'o-pa boy adından gelmektedir. Topalar Eski Türklerin ana toprağı olan günümüzdeki Kuzey Çin topraklarında M.S. 4.-6. asırlarda 200 yıl kadar sürmüş olan Topa Devletini kurmuşlardır.
M.S. 500 yılından sonra, Türk yerleşimciler erken-ortaçağ'da Köktürk devletinin parçası olarak bölgede yaşamaya başlamışlardır.
M.S. 1000 yılında, Tuba (Dubo) kabileleri dağlık-[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'da, Sayan sahasında, Samodi halklarını devirerek bölgeye yerleştiler.
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] yılında, Tuvalar [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'ın işgaline uğramış ve Moğollar bölgede etki alanlarını artırınca, sonunda [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'nun bir egemenliğinde kalmışlardır. Moğol hakimiyeti yüzyıllar sürse de Tuva Türkleri Türklüklerini kaybetmemişler, Moğollarla ırki karışmaya engel olmuşlardır. O devirde yazılmış olan "Moğolların Gizli Tarihi" adlı eserde Tuva Türklerinden "Tuba" olarak bahsedilir.
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] yılında, Moğol lideri Ombo Erdeni Altan Han (saltanat. 1627–1651) Rusya'ya bağlılığa yemin edmiştir.
17. yüzyılda Tuvalar Budizmi kabul etmişlerdir.
18. yüzyılda: Mançu ve [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] (清朝, Qīng cháo) Tuvalar üzerinde egemen olmuştur.
1883-1885 yıllarında Tuva'da Çin-Mançur yönetimine başkaldıran 300 kadar kahraman Tuvalıdan 60'ı başbuğları Sambajık başkanlığında Ötüken (Ödügen)'i korumak için çetin şartlara rağmen sonuna kadar direnmişlerdir. Bu olay Tuvaların en önemli ayaklanma olayıdır. Sonunda Çin yönetimi acımasızca bu kahramanları yakalayıp başlarını keserek Tuvaların mukaddes saydığı aşıtlara dikmiştir. Tuva Tarihinde bu olaya "Aldan Maadırlar" ve "Aldan Durgunnar" adı verilmiştir.
1911-1912 yıllarında "Homdu Dayını" adı verilen Çinlilerle Moğollar arasındaki savaşa binlerce Tuvalı katılmış ve Çinlilere karşı cephe alarak Moğolları desteklemişlerdir.
Tuvalar, [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] yılında ilk [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'ni, sonra Tuva Özerk Sovyetler Birliği Cumhuriyeti'ni, ve en son günümüz de [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] (Тыва Республика)'ni kurmuşlardır.


Tuvaların en fazla yaşadığı öz ülkeleri Tuva Cumhuriyetinin modern sınırları
Siyasi Düşünce
Tuva'da Rusların geçmişteki dini yapılara verdiği zararlar sebebiyle Ruslar pek sevilmez. Tuva'nın tam bağımsızlığı için halkoylaması yapılması ihtimal dahilinde olsa çoğunluk tam bağımsızlığa destek verecek bir politika anlayışı içindedir. Tuva aydınlarının politik anlamda düşünceleri şöyledir.

• Tuvaların büyük bir hayali vardır, tam bağımsız Tuva.
• Gaspedilen Tuva topraklarının Ruslardan geri alınması gerekmektedir. Tanzıbey tekrar Tuvaların olmalıdır.
• Gaspedilen yemyeşil Tuva toprakları Rusya'da çöle düldürülmektedir. Üretim oranın çevre yerlere göre en düşük Tuva'da olması bir iyi niyet ifadesi olamaz.
• Tuva'nın Sibirya okruğuna bağlanması hoşnutsuzluk sebebidir.
• Tuva'da vatan evlatlarının nüfusunun artırılması ve hedef 1 milyonun üzerinde bir Tuva nüfusuna sahip olmaktır.
• İntikam duygusu hala yanmaktadır. Rusların Tuvalara ait dini tapınağı yakması Tuvalar tarafından lanetle karşılanmıştır.
• Geçmişte Ruslar ve Çinliler Tuvalara karşı büyük bir soykırım yapmışlardır.
• Ruslar ve emperyalist devletler Tuvaların ızdırap çekmelerini istemektedir.
• Başkaldırının zamanı gelmiştir.
• Egemenliğimizi ve yaşama irademizi ilan etmek istiyoruz.
• Yaşasın Tuva halkının yeni mücadelesi
• Rusya yönetimini protesto ediyoruz. Ruslar Tuva topraklarından çekilmelidir.
• Tuva milleti tam bağımsızlığı savunmaktadır.

Nüfus


Sayan Dağları içinde Irgak-Tayga Dağı
Rusya Federasyonunda Rusya'ya göre nüfus 313.940'tır. Tuvaların %35’i kırsal bölgede, %65'i şehirlerde yaşarlar ve kullandıkları tek dil Tuva Türkçesidir.
Tuva Cumhuriyetindeki Tuvalar
Ana madde: [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] büyük çoğunluğu [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] yaşamaktadır.


Rusya Federasyonu içinde özerk Tuva Cumhuriyeti ve başkent Kızıl


Tuva'nın şehirleri


Gelenekçil giyimli Tuva ailesi


Günümüz Tuva gençleri


Kızıl şehri yakınındaki Kadarçı heykeli
Tofalar
Karagaslar da denilen Tofalar, Tuva'nın kuzeydoğusunda ve İrkutsk bölgesinde yaşarlar. Nüfusları çok azdır. Tofaların Tuvaların bir alt dalı olduğu tahmin edilmektedir. Dil ve kültürleri çok benzerlik gösterir.
Altay Tuvaları
Altay adlı bölge günümüzde dört devletin sınırları içinde yer alır. Çin'in özerk Türk cumhuriyeti Doğu Türkistan'ın kuzey bölümü Altay adıyla söylenir. Moğolistan'ın batısı bölümü, Kazakistan'ın doğu bölümü, Rusya Federasyonu içinde ise Türklerin yaşadığı Altay Özerk Cumhuriyeti ve Altay Kray Bölgesi bulunmaktadır. Tuvalar ise hem Doğu Türkistan'da hem de Moğolistan'daki Altay yerleşimleri dolaylarında seyrek nüfuslu olarak yaşamaktadırlar.
Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde
Altay Tuvaları daha çok [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'nin [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] bağlı [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Hemuhanas yerleşim yerinde yaşarlar. Tuvaca konuşanların sayısı en az 2.400'dür.[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Tuvalar için Doğu Türkistan içinde özerk bir ilçe kurulmuştur.[[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]] Hanas Gölü çevresinde Tuvalar daha çok hayvancılık özellikle malcılık işleri ile uğraşmaktadırlar. Cungar Tuvaları (Jungar-Tuwiner) [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...], [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] nahiyelerinde ve [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] yöresinde Tuvalar yaşarlar.
Moğolistan'da
Moğolistan'da en az 27.000 Tuva bulunur.[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] Moğolistan'ın en batısında [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...] (Sengel) adlı yerleşim yerinin büyük çoğunluğunu Tuva Türkleri oluşturur.
Kazakistan'da
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'nın doğusundaki Altay bölgesinde de bazı küçük Tuva grupları yaşamaktadır.
Tuva Türklerinde boylar
Günümüz Tuva Türkleri aynı Türkiye Türkleri gibi harmanlaşmıştır. Yani türlü Türk boyları arasında büyük bir karışım söz konus olmuştur. Bilhassa soyadlarda kimin hangi boydan geldiği yaklaşık olarak tahmin edilebilir. Tuva'daki Türk boylarının adları şunlardır: Aba, Tele, Uygur, Payagu, Tas, İrgit (İrkut), Soyan, Çodu Sarıg, Telek, Baysara, Kırgız, Hal, Balıkçı, Hertek, Kuskun, Mungat, Şagay vs. Ayrıca 17. yüzyıl Rus gezginlerinin eserlerinde bahsedilen Tuva boyları da bulunur. Soyan, Maadı, Oorjak, Küjit, [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...], Karzzal, Çoodu, Todot, v.s. 13. asır elyazma eserlerde Monguş, Tumat, [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...], Tongok ve Salçak (veya Selçuk) geçmektedir.
Tuvada yaygın adlar
Tuvada Tuvalar kız ve oğullara genel olarak Türkçe adlar vermektedirler. Fakat Türkçe adların dışında en çok Tibetçe adlar göze çarpar. Belli bir yaş serisindeki kişilerde ise Rusça adların görülmesinin sebebi Sovyetlerin eski zamanlarda yaptığı Rusça adları yaygınlaştırma, güzel gösterme çalışmalarının bir sonucudur. Tuvalarda Tibetçe adların görülmesinin sebebi ise dini yakınlıktan dolayıdır. Tuvalar [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]'ne mensuptur.
Ayas (Türkçe erkek adı), Mergen (mahir,akıllı. Erkek adı), Şolban (Türkçe.yıldız.Erkek adı), Sayan (Erkek adı), Aldınay (Türkçe kız adı. Altın-ay), Çinçi (Türkçe kız adı. boncuk), Çoygana (iğne yapraklı bir tür ağaç. Kız adı), Çoduraa (kara yemişenli bir tür ağaç.kız adı). Sayzana (bir tür çocuk oyunu. kız adı), Baylak (bereket,zenginlik. Türkçe erkek ve kız adı), Belek (Tanrıdan kutsi hediye. Türkçe kız ve erkek adı).
Kültür
Tuva halkının en meşhur destanı Keser olup 1963 yılında Kızıl şehrinde neşredilmiştir. Sovyet yanlısı Salçak (Selçuk) Toka (doğ.1901) meşhur yazarlarından biridir. Tuvalar, İslam Öncesi Türk inancı olan Gök Tanrı veya Şamanizm inancı ile birlikte Moğolistan'ın tesiri ile Lamaizm (Tibet Budizmi) dinini bir arada yaşayan bir Türk topluluğudur.
Khoj Özer
Tuvalıların hayvanları keserken bir merhamet göstergesi olarak yaptıkları tören.
Alfabe
Tuva Türklerinin ulusal alfabesi Göktürk, Köktürk, Orhun, Yenisey diye de bilinen Turan Alfabesidir. Turan Alfabesinin bütün Türk Dünyasında kullanımının kaybolması üzerine Uygur Türklerini de içinde barındıran Tuva Türkleri Sogd kökenli olduğuna inanılan alfabeyi, yani Uygur Türk Devleti alfabesini kullanmaya başladılar. Bu kullanım asırlarca sürmüştür. 20. yüzyıla değin komşuları Moğollarla birlikte Uygur Alfabesini kullanan Tuva Türkleri 20. asırda Latin Alfabesine geçmiştir. Fakat Sovyet Rusya işgali ile sovyet propagandaları ile Kiril Alfabesine zorla geçirilmişlerdir. Günümüzde eğitim sisteminden bütün diğer alanlara kadar Rus Kiril Alfabesi kullanılmaktadır. Latin Alfabesine geçiş ile ilgili mali herhangi bir altyapı desteği olmadığından Rus Kiril Alfabesini kullanmak mecburiyetinde kalmıştır. Rusya Federasyonu Kiril Alfabesinden kopmayı engellemek için siyasi çevikliğini kullanmaktadır.
Din
Tuva Türkleri hem Gök Tanrı inancının günümüze yansıması olan Şamanizm'i hem de Tibet Budizmi olan Lamaizm'i benimsemişlerdir. Özellikle başkent Kızıl şehrinde ticaret ile uğraşan Kırgızlar ise İslam dinine mensupturlar. Yine başkent Kızıl'da göçetmeye başlayan Ruslar ise Hristiyan'dır. Ülkede Hristiyan-Budizm çekişmesi vardır.

__________________
Pes edecek en son insanlarız, biz sadece vazgeçtik bunu anlayın.