Çevrimiçi

Arketipler
Arketip psikoloji literatürüne Carl Gustav Jung tarafından kazandırılmış olan bir kavramdır (Ukray,
2016: 103). Kolektif bilinçdışını oluşturan unsurlar olan arketiplerin etkileri bütün sanat eserlerinde
görülmekte, bu eserler insanlığın ortak malı izlenimi vermektedir (Geçtan, 2014: 166). Jung arketipleri,
duygusal yönü oldukça güçlü olan evrensel düşünce biçimleri olarak tanımlamaktadır (Karahan,
Sardoğan, 2004: 14).
Arketipler her insanın yapısında var olan ve kalıtımsal olarak da nesilden nesile devam eden varoluşsal
kodlardır. Yunanca “arkhetypos” kavramından türetilen arketip, evrensel ve süreklilik taşıyan ilk
imgeler, karakterler ya da kalıplar olarak tanımlanır (Darıcı, 2013: 77). Arketiplerin etkileri insanları
doğumu, ölümü, doğal afetler, ergenlik dönemi vb. büyük tehlikeler veya hoşa giden yaşantılar gibi tüm
insanlık durumlarında belirgin olarak görülmektedir (Serrican, 2015: 1463). Arketipler insan ruhunun her
yerde belirgin bazı muhtevalarına işaret eden kolektif bilinçdışının kaçınılmaz bir uzantısıdır (Öztekin,
2011: 296).Kelime anlamı kök örnek olan arketipler Jung’a göre varlığı en uzak geçmişe dayanan ilk
görsellerdir. Jung, tüm arketiplerin kökenini kolektif bilinçdışına dayandırmakta ve kolektif bilinçdışı
sayesinde insanların atalarının geçmişi ile bağ kurabildiğini vurgulamaktadır (Yakın, Ay, Yakın, 2012:
28).
Jung’un arketip kavramı insan deneyiminin özüdür. Çağlar boyunca insanlar benzer deneyimlere sahip
olmuştur, bunlardan bazılarını kavramsallaştırması zordur. İnsan zihni zihinsel olarak anlaşılmayanları
sembolik olarak ifade etmeye eğilimlidir (Meadow, 1992: 188). Arketipleri bilinçdışı ruh sürecini
kurmaktan sorumlu resmi etkenler olarak tanımlayan Jung’a göre arketipler davranış şekilleridir
(Hogenson, 328). Kişiliğin oluşumunda çok önemli bir rol oynamalarından dolayı Jung; persona, anima
ve animus, gölge ve ben olarak adlandırdığı bu arketiplere özel bir önem vermiştir (Geçtan, 2014: 166).
Arketiplerin doğrudan görülemeyeceği ve sunulamayacağı belirtilerek, öneğilim olarak arketip iddiasında
bulunulması halinde bireyselleşme yoluyla filtrelenmiş imajlar olarak bilinçli zihin içinde sunulduğu
açıklanmıştır (Johnson, Morgan, 2020). Kavut ise Jung’un hem arketipleri uzun bir süreçte nesilden nesile
aktarılan, özel bir damga kabul edilmiş formlar hem de bir efsane ve masal olarak tanımladığını ifade
etmiştir (2020: 465).

__________________
Hanif kalmak cesaret ister...