Çevrimdışı

SHAKESPEARE'in TARİHİ OYUNLARI

kaynaklar ışığında başlıca kişiler

[Dr. Engin Uzmen]



Shakespeare’in tarihî oyunları, birkaç tanesi müstesna olmak üzere genellikle ihmâl edilir. Bu ihmâlin diğer bir yönü de kaynaklarla oyunlar arasındaki ilişkilerin incelenmesinde görülür. Tabii bazı eleştirmeciler ve özellikle oyunların çeşitli edisyonlarını hazırlayan bilginler zaman zaman Shakespeare’in bu oyunlarının konu ve şahıslarını bazı tarihçi ve edebiyatçıların eserlerinden almış olduğunu bize hatırlatırlar ve hatta Shakespeare’in olaylarını zaman süresini ve düzenini dramatik amaçlarına uydurmak için nasıl değiştirdiğini örneklerle anlatırlar. Fakat Shakespeare’in kişilerinin kaynaklardaki kişilerle ilişkisi üzerinde pek az durulur. Bu araştırmanın amacı hem bu eksikliği tamamlamağa hem de Shakespeare’in ülkemizde gerektiği kadar bilinmiyen tarihi oyunlarını belirli bir açıdan da olsa tanıtmağa çalışmaktır. Bunun için Shakespeare’in tarihî oyunlarının hepsi ele alınacak ve on oyunluk bu grup, kişileri açısından incelenecektir. Olayların kaynaklarına göre gösterdiği değişmelerden sadece kişileri ilgilendirdikleri nisbette söz edilecek ve oyunların kuruluşları, dram ve dil özellikleri üzerinde durulmıyacaktır. Bu araştırmayı daha tam bir hâle getirmek için sadece tarihî kaynaklar değil bunlar üzerinde az çok değişikliklerle kurulmuş olan edebî kaynaklardan da faydalanılacaktır.



Araştırmanın bu amacı kullanılacak metodu büyük ölçüde tayin eder. Önce, ele alınacak önemli kişilerle ilgili kaynaklar incelenecek ve bu kişilerin kaynaklarda nasıl ortaya çıktıkları gösterilmeğe çalışılacaktır. Sonra bu kişilerin Shakespeare’in oyunlarında nasıl canlandırıldığı ele alınacaktır. Bir şahsın karakteri büyük ölçüde aksiyon içinde belirdiğinden Roy Walker’in, Hamlet’i ve Macbeth’i incelediği The Time is out Joint ve The Time is Free adlı eserlerindeki metot kullanılacak yani kişilerin karakteri oyunlarındaki olaylardan çıkarılmaya çalışılacaktır. Bu yüzden bazı olaylara değişik şahısların açısından atıfta bulunmak gerekecektir. Araştırmadan amaç hiçbir zaman olayların akışını vermek olmadığı hâlde kişilerin özelliklerini belirten bazı önemli olayları hatırlatmak gerekli ve faydalı olacaktır.

Böylece kişilerin kaynaklarda ve Shakespeare’in oyunlarında nasıl ele alındığı gösterildikten sonra bu şahısları sadece oyunlarda göründükleri gibi incelemiş olan bazı önemli eleştirmecilerin konumuzla ilişkili fikir ve görüşlerine kısaca yer verilerek araştırmanın daha önceki incelemelerle ortak ve onlardan ayrılan yönleri belirtilecek ve kişiler üzerinde daha fazla bir fikir sahibi olunması sağlanacaktır. En sonra Shakespeare’in yaptığı çıkarmalara, ilâvelere ve değişikliklere işaret edilerek bu insanların Shakespeare’in dramına ne şekilde mal edildikleri ve Shakespeare’in karakter anlayışına ve oyunlardaki temalara nasıl hizmet ettirildikleri belirtilmeğe çalışılacak ve böylece her şahıs ve oyun üzerinde kısa bir senteze gidilecektir.

Araştırmada Shakespeare’in on tarih oyunu Folio’daki sıraya, yani işledikleri olayların kronolojik sırasına göre ele alınacaktır. Bunun sebebi tarihsel olayların akışı içindeki temaları ve Elizabeth çağı tarih ve politika görüşlerini daha kolay takip etme imkânını bulabilmektir. Araştırmada kişilerin yaptıkları şeyler, başlarına gelenler ve karakter özellikleri bu tema ve görüşleri çok defa yakından takip ettiğinden kronolojik sıra takibi faydalıdır.

Birer bütün teşkil ettiklerinden iki kısımlık Henry IV ve üç kısımlık Henry VI oyunları bu başlıkları taşıyan birer bölüm içinde ele alınacaklardır. Henry IV’in her iki kısmındaki olaylar birbirlerini aralıksız takip ederler ve şahısları hep aynı kişilerdir. Heny VI’de işlenilen olayların uzun bir devreyi kapsamaları yüzünden her bir oyunda karşımıza değişik kişiler çıkabilir ya da aynı kişiler bazen bir oyundan diğerine geçerken aradaki zaman farkı yüzünden değişebilirler; fakat bu oyunlara adını veren ve olayları ve şahısları bilerek ya da bilmeden etkileyen Kral Henry VI yüzünden bu değişik kişiler de aynı bir bölüm içinde ele alınabilirler. Buna mukabil aynı kişilerin değişik oyunlarda tekrar karşımıza çıktıkları da olur. O zaman bu kişiler değişik mevkilerde ve dolayısıyla değişik sorumluluklar içinde göründüklerinden içinde hareket ettikleri oyunun çevresinde yeniden incelenmeleri gerekir. Richard II’taki Heny Bolingbroke’un Henry IV’de Kral Henry ve Henry IV’teki Prens Hal’ın Heny V’de Kral V olarak karşımıza çıkması buna iyi birer örnektir.

Her oyunda, oyuna adını veren kral yanında onunla önemli ilişkileri olup onu ve olayları etkiliyen ve onu daha iyi anlamamıza hizmet eden kişiler de inceleneceklerdir. Henry V buna bir istisna teşkil eder, çünkü Kral, bu epik özellikleri taşıyan oyunda adeta cücelerin arasındaki bir dev gibi görünmekte ve oyunun bütün ağırlığını omuzlarında taşıyarak diğer bütün kişileri arka plâna itmekte ve onları insiyatif ve önemli özelliklerden mahrum etmektedir. Kişilerin incelemelerinde krallar prensip olarak en önce ele alınacaklardır. Fakat Richard III oyununun başında Kral Edward IV hayatta olduğundan bu oyuna onunla başlanılacaktır.

Araştırmada amaç her oyundaki önemli kişilerin incelenmesi olduğu hâlde onlarla ilgili ikinci ve üçüncü dereceden kişilere de gerektiği zaman kısa atıflar yapılarak incelenen kişilerin boşlukta bırakılmamasına çalışılacaktır. Buna karşılık, gerekince kişiler sadece kaynaklardaki örnekleriyle karşılaştırılmayacak, aynı zamanda oyun içindeki yerleri ve önemleri üzerinde de durulacaktır.

En son olarak şu noktanın açıklanmasında fayda vardır. Bu araştırmada amaç, Shakespeare’in kaynaklarda bulduğu kişilerle onun yarattığı kişiler arasındaki ilişkileri inceliyerek bir sonuca varmaktır. Bu kişilerin, bugün çok ilerlemiş olan tarih biliminin ışığı altında bize nasıl göründükleri konumuzun tamamen dışındadır. Bizim için önemli olan şey, onların Shakespeare zamanındaki kaynaklardan Shakespeare’e nasıl görünmüş ve şairin onları eserlerine nasıl aktarmış olduğudur. Buna en iyi örnek Joan of Arc’tır. Bugün millî bir kahraman olarak tanıdığımız bu kadın Shakespeare’in incelediği kaynaklarda gücünü şeytandan alan bir büyücü olarak gösterilmiş ve Shakespeare de genellikle böyle kabûl etmiştir. Şairin burada yaptığı değişiklikler Joan’un şeytan dünyasiyle ilişkilerini ve İngiliz düşmanı bir Fransızın kötü yönlerini iyice belirtmekten ve olsa olsa Joan’un vatanı için çarpışan bir insan olduğu şüphesini oldukça gizli bir şekilde ifade etmekten ileri geçemez.

Türk tarihinin bazı devrelerinin oyun yazarları tarafından incelenip sahneye uygulandığı bu yıllarda böyle bir araştırmanın, aşağı yukarı aynı şeyi yapmış olan Shakespeare’in çalışma metoduran ışık tutarak oyun yazarlarımıza faydalı olması da memleketin bilim ve san’at hayatına yapmağı umduğumuz hizmetlerden biridir.