Çevrimdışı

Yüksek yapılı bitkilerde bitkisel dokular sürgen (bölünür) ve değişmez (bölünmez) dokular olmak üzere ikiye ayrılırlar.

1. Bölünür Dokular - Meristem Doku

Bitkilerin büyüme bölgeleri olan kök ucu, gövde ucu ve yan dal uçlarındaki hücreler sürekli bölünme yeteneğinde olup bitkinin diğer doku ve organlarının oluşumunu sağlar. Büyüme bölgelerinde dıştan içe doğru dermatogen, periblem ve pleurom olarak adlandırılan üç doku bulunur.

Büyüme bölgesi

Meristem dokuyu oluşturan hücrelerin özellikleri;

* Hücreleri ince çeperlidir.

* Sitoplazmaları boldur.

* Koful ya hiç yok yada çok küçüktür.

* Çekirdekleri büyüktür.

* Metabolizma hızları yüksektir.

* Mitotik aktiviteleri(mitoz bölünme hızı) yüksektir.

Meristem doku birincil meristem ve ikincil meristem olmak üzere ikiye ayrılır.

I. Birincil Meristem

Kök, gövde, yan dal uçlarında bulunan ve sürekli mitoz bölünme geçirerek bitkinin boyca uzamasını sağlayan dokudur.

Birincil meristemin bitkide oluşturduğu bölgeye büyüme bölgesi (büyüme konisi) denir. Bitkisel dirim konisi olarakta adlandırılan bu bölgeler özel yapılarla korunurlar. Gövde ucu ve yan dal uçlarında bulunan meristem doku koruyucu yapraklarla korunurken, kök ucundaki meristem doku yüksük (kaliptra) ile korunur. Koruyucu yapraklar uç meristemi avcı hayvanlar ve radyoaktif ışınlar gibi etkenlere karşı korurken, kök meristemini saran kaliptra toprağın derinlerine doğru uzayan kökü yer etkenlerine karşı korur. Kaliptrada salgılanan asit karakterli maddeler kökün yerin derinine doğru inerken karşılaşacağı kaya ve taş gibi etkenleri eritir.

II. ıkincil Meristem

Bölünmez (değişmez) doku hücrelerinin tekrar bölünme yeteneği kazanmasıyla oluşan dokudur. ıkincil meristem bitkinin enine kalınlaşmasını sağlar. Çift çenekli bitkilerde ve çam gibi kozalaklı bitkilerde bulunur.

ıkincil meristemin kambiyum ve mantar kambiyumu olmak üzere iki tipi vardır.

Kambiyum

Kök ve gövdenin enine kalınlaşmasını sağlar. Kambiyum her yıl biri içte diğeri dışta olmak üzere doku halkalarını oluşturur. (Yaş halkaları)

Mantar Kambiyumu

Bitkinin en dışında mantarlaşma oluşturarak bitkinin dış etkilerden korunmasını sağlar. Tek yıllık bitkilerde bulunmayan bu doku, çok yıllık bitkilere özgüdür.

2. DEğışMEZ (SÜREKLı) DOKULAR

Meristem doku hücrelerinin farklılaşmasıyla oluşmuş dokulardır. Bu dokularda bölünme yeteneği yoktur. Zaman zaman bölünme yeteneği kazanarak ikincil meristeme dönüşebilirler. Değişmez doku hücreleri, meristem doku hücrelerine göre daha büyüktür. Değişmez doku hücreleri az sitoplazmalı büyük kofullu hücrelerdir. Genel olarak hücreler arası boşluklar bulunur. Bu boşluklar sayesinde hücreler arası gerekli havalandırma sağlanır.

I. Parankima dokusu (Temel doku)

Bitkinin hemen her yerinde bulunabilen dokudur. Hücreleri ince çeperli, bol sitoplazmalı ve küçük kofulludur. Plastitlerce zengin hücrelerden oluşurlar. Hayvan hücrelerindeki bağ dokuya özdeş kabul edilir. Görevlerine göre 4r17;e ayrılır.

Özümleme Parankiması

Fotosentezin en çok yapıldığı parankimadır. Bitkinin yaprak ve genç otsu gövdelerinde yoğunca bulunur. Yaprakta alt ve üst epidermis arasında kalan mezofil tabakası kloroplastça zengin olup, özümleme parankimasına örnektir.

Havalandırma Parankiması

Hücreler arası boşlukları fazla olan bu doku çoğunlukla bataklık bölgelerde yaşamaya adapte olmuş bitkilerde fazladır. Böylece bitkinin O2 ve CO2 alışverişi kolaylaştırılmış olur.

Depo Parankiması

Fotosentez ürünlerinin (nişasta, yağ, protein) fazlasının depolandığı dokudur. Duruma göre suda depolar. Bitkinin kök, gövde, tohum ve meyvalarında bolca bulunur.

ıletim Parankiması

ıletim dokusuyla (Floem-Ksilem) diğer dokular arasında madde taşınmasını sağlayan dokudur.

2. Koruyucu Doku

Bitkileri dış etkenlere karşı koruyan dokudur. Kalın çeperli, klorofilsiz hücrelerden oluşur. Bitkileri korumanın yanı sıra bitkinin su kaybını engelleme özelliği de vardır.

Yapısına göre 2r17;ye ayrılır

Epidermis

Canlı hücrelerden oluşan bu doku kloroplast taşımaz. Bitkinin yaprak, kök, genç gövde ve dallarında bitkiyi örten dokudur. Genellikle tek sıralı hücrelerden oluşur ve hücreler sıkı dizilidir.

Epidermis hücrelerinin farklılaşmasıyla;

* Stomalar (gözenek) oluşmuştur. Stomalar bitkinin yapraklarında ve genç bitki gövdelerinde bulunan canlı hücrelerden oluşmuşlardır. Bitkide gaz alış verişini sağlayan bu yapılar kloroplastça zengin hücrelerden oluşmuştur. Ayrıca stomalarda terleme ile su yitirilir. Bu da bitkide ısı düzenlemesi sağlar.

* Tüyler oluşur. Bitkinin farklı kısımlarındaki tüyler farklı görevler üstlenmiştir. Örneğin; kökte su ve mineral maddeyi alan emici tüyler farklılaşırken, yaprak ve genç bitki gövdelerinde bulunan tüyler savunma(ısırgan otu) ve koruma görevleri üstlenmiştir.

* Epidermis hücrelerinin salgılarıyla kütikula adı verilen mumsu bir tabaka oluşur. Bu tabaka bitkinin su kaybını engeller. Kurak bölge bitkilerinde kalın olan kütikula, nemli bölge bitkilerinde incedir. Su bitkilerinde bulunmaz.

Periderm (Mantar doku)

Epidermis hücrelerinin canlılığını yitirmesi ve parçalanmasıyla oluşur. Çok yıllık bitkilerin gövde ve köklerini örten dokudur. Peridermin dışa bakan kısmında mantar kambiyumun oluşturduğu mantar doku bulunur. Hücreleri cansız olduğundan stomalar bulunmaz. Stomaların yerini kovucuk (Lentisel) denilen yapılar almıştır. Lentiseller stomaların yaptığı gibi gaz alışverişine ve su kaybına neden olurlar.

3. ıletim Dokusu

Bitkide madde taşınmasını sağlayan dokudur. Hayvanlardaki dolaşım sisteminin bir bölümüne özdeş kabul edilir. Taşıdıkları madde ve yapılarına göre ikiye ayrılır.

Ksilem

Plerom hücrelerinin farklılaşmasıyla meydana gelir. Ksilemi oluşturacak üst üste sıralanmış canlı hücrelerin boyu uzar. Sitoplazma ve çekirdekleri kaybolur. Hücrelerin enine çeperleri erir. Boyuna çeperleri lignin biriktirerek kalınlaşır.Enine çeperler kaybolduğu için hücreler boru şeklinde bir yapı oluşturur.

Odun boruları köklerle alınan su ve suda çözünmüş mineral maddeleri bitkinin gövde, dal ve yaprak gibi organlarına taşırlar. Odun borularında madde taşınması tek yönlüdür. Ayrıca enine çeperleri çok kalın olduğu için bitkiye destek sağlar.

Floem

Plerom hücrelerinin farklılaşmasından oluşur. Üst üste sıralanmış canlı hücrelerin boyu uzar, içinde kofullar meydana gelir. Kofullar büyüdüğü için sitoplazma ve çekirdek hücre çeperine doğru yaklaşır. Hücrelerin enine çeperleri yer yer erir. Bu nedenle hücreler canlılığını yitirmez.

Soymuk boruları yapraklarda fotosentezle meydana gelen organik bileşikleri gövde ve köke doğru taşır. Ayrıca kökte oluşan amino asitleri bitkinin üst kısımlarına doğru iletir. Soymuk borularında madde taşınımı çift yönlüdür.

Odun borularında olduğu gibi boyuna çeperler kalınlaştığı için bitkiye destek sağlar.

4. Destek Doku

Bitkileri destekler ve dik durmasını sağlar. Önemli yapılarını korur. Hayvanlardaki iskelet ve kas sistemine özdeş kabul edilir. Bitkilerde destek, turgor basıncının yanında hücre çeperi ve iletim demetleri ile de sağlanır.

Destek dokuyu oluşturan hücrelerin çeperleri kalınlaşmıştır. Destek doku ikiye ayrılır.

Pek Doku (Kollenkima)

Hücreleri canlı, bol sitoplazmalı ve çekirdeklidir. Bazı hücrelerinde kloroplast bulunabilir. Bitkilerin genç ve büyüyen kısımlarında; meyve, çiçek ve saplarında bazı otsu bitkilerinse gövdelerinde bulunur.

Kollenkimayı oluşturan hücrelerin çeperleri köşelerde kalınlaşmışsa buna köşe kollenkiması, çeper hemen her yerinde aynı derecede kalınlaşmışsa buna da levha kollenkiması denir.

Sert Doku (Sklerankima)

Sert doku, sitoplazma ve çekirdekleri kaybolmuş, tüm çeperleri kalınlaşmış ölü hücrelerden oluşmuştur. Değişik bitkilerdeki sert doku farklı isimler alabilir. Örneğin; ayva ve armutta taş hücreleri şeklinde farklılaşırken, kendir, asma ve sarmaşık bitkilerinde sklerenkima lifleri şeklinde farklılaşmıştır.

5. Salgı doku

Salgı oluşturabilen bitkisel dokuya salgı dokusu denir. Salgı dokunun salgıları, hücre metabolizmasında kullanılmaz. Hücreleri canlı, çekirdekleri iri, sitoplazmaları bol, kofulları küçüktür.

Bu dokudaki salgı oluşturabilen yapılarda çeşitlilik görülür. Örneğin; salgı oluşturan yapı; kauçukta boru, çamda kanal, ısırgan otunda tüy şeklinde olabilir.

Salgı dokunun salgıları, metabolizmada kullanılmasa bile bir takım görevleri vardır.

Salgı Dokunun Görevleri

* Reçine ve tanen gibi maddeler bitkiyi avcı hayvanlardan ve mikroorganizmalara karşı çürümekten korur.

* Isırgan otunun yakıcı tüyleri korumayı sağlar.

* Çiçek ve yapraklardaki koku ve bal özü (nektar) salgıları böcekleri çekerek tozlaşmaya yardımcı olur.

* Böcekçil bitkilerin salgıladığı sindirim özsuyu böceğe ait proteinleri sindirir. Böcekçil bitkilerin salgıladığı sindirim öz suyunda sadece protein sindirici enzimlerin olduğu, diğer maddeleri (karbonhidrat ve yağ gibi) sindirebilecek enzim olmadığı unutulmamalıdır.

__________________
Geçmiş daima unutulur Rimbaud!