[Kalemzede]

Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.


Klasik Mantığa Giriş: Mantıkta Akıl Yürütme İşlemi Nedir? Ne Değildir?

Akıl yürütme için, bir kanıtlayan (öncül) ve bir de kanıtlanan (sonuç) durumunda en az iki önermenin bulunması gerektiği, yukarıdaki akıl yürütme tanımından hemen çıkarılabilir. Bu demektir ki, tek başına hiç bir önerme bir akıl yürütme için yeterli değildir. Örneğin "Bütün metaller ısıyla genleşir." önermesi , tek başına, "Bazı metaller (şu ısınan tel) genleşir." önermesinin kanıtı durumundadır. Demek ki, kanıtlama, ispat denilen işlem, en az iki önerme arasında bir ilişki kurmayla gerçekleşebilmektedir. Ayrıca, rastgele seçilmiş iki veya daha fazla önerme arasında da her zaman kanıtlayan-kanıtlanan ilişkisi, bir akıl yürütme ilişkisi olmayabilir. Örneğin "Cisimler boşluğa bırakıldıklarında düşer." önermesi ile "Metaller ısıyla genleşir." önermesi arasında bir kanıtlayan - kanıtlanan ilişkisi yoktur.

Öbür yandan, akıl yürütmelerin mantığın konusu olabilmeleri için, önermelerin mutlaka, 1. kanıtlayan (öncül), 2. kanıtlanan (sonuç), sırasını izlemeleri gerekir. Oysa günlük dilde böyle bir sıraya çoğunlukla uyulmaz. Örneğin, "Sokrates ölümlüdür; çünkü o insandır ve bütün insanlar ölümlüdür." tarzındaki bir ifade, üç önermeden kurulmuş bir akıl yürütmedir. Ama burada kanıtlayan durumundaki önermeler ("O -Sokrates- insandır" ve "Bütün insanlar ölümlüdür.") kanıtlanan önermeden ("Sokrates ölümlüdür.") sonra gelmektedir. Yani öncüller sonuç önermesinden sonra yer almaktadırlar. İşte günlük dilde böyle ifade edilmiş bir akıl yürütmenin mantığın konusu olabilmesi için; 1. öncül veya öncüller, 2. sonuç, sırasına göre aşağıdaki gibi kurulması gerekir.

1. Öncül: Bütün insanlar ölümlüdür.
2. Öncül: Sokrates bir insandır.
Sonuç: O halde Sokrates ölümlüdür.

Görüldüğü gibi, akıl yürütmeleri mantığın inceleme konusu kılabilmek için, günlük dildeki ifade ediliş biçimlerine her zaman uymayan bir sıra ve düzene sokmak gerekmekte, bu amaçla öncül veya öncüller ve sonuç alt alta yazılmakta ve ayrıca sonuç önermesi öncül ve öncüllerden bir yatay çizgi ile ayrılmaktadır. Günlük dilde çoğu zaman belirli bir üslûpla, retorik bir tarzda ve bazan araya başka türden ifadeler de sokulmuş halde karşımıza çıkan akıl yürütmeleri, üslûbundan ve retorik özelliklerinden arındırmak ve önermeleri kanıtlayan-kanıtlanan sırasına koymak gerekmektedir.


KAYNAK: KLASİK MANTIK KİTABI