Dil felsefesi - IRCForumları - IRC ve mIRC Kullanıcılarının Buluşma Noktası

YapraK · 30 Mart 2009, 20:59

DİL FELSEFESİ

(ing.philosopby of language; Fr. Philosopbie du langage;Alm. Sprachpbilosophie)

Dil felsefesi en genel anlamda, bir bütün olarak dilin kökenini, yapısını, özünü ve doğasını, kapsamını ve içeriğini inceleyen; farklı diller arasındaki köken ve yapı bakımından ortak özellikleri araştıran; bilim dili, şiir dili, matematik dili,bilgisayar dili, beden dili diye adlandırılan değişik söyleme olanaklarını çözümleyen; anlamın, anlamlı ifade ile anlamsız ifadeyi birbirinden ayıranın neler olduğunu ortaya koyan; dildeki anlamın nasıl oluşturduğunu, anlamların dilde nasıl dolaştığını, nasıl iletildiklerini, nasıl anlaşıldıklarını betimleyen; kavramlar ile kavramsallaştırmalar, sözcükler ile nesneler, tümceler ile olgu ya da olgu bağlamları arasındaki ilişkiye odaklanarak dil ile gerçeklik arasındaki ilişkinin nasıl kurulduğunu açıklayan; dil yoluyla iletişimin nasıl ve hangi koşullar altında olanaklı olduğunu özellikle dilin simgeselliğine yoğunlaşarak betimleyen; dilin sözdizimi, pragmatik (edim bilim / kullanım bilim), anabilim, göstergebilim, retorik gibi dil görüngüsünün kavranmasında belirleyici konumda bulunan boyutlarını araştıran; dilin insan yaşamındaki yerini ve önemini, başta genel felsefe anlayışımıza ilişkin anlamları olmak üzere, bütün yönleriyle sistemli bir biçimde ele alan felsefe dalıdır. (Güçlü ve Diğerleri, 2002, s: 385-386)

Dilin gücü etkisi kültür varlığının her yanında kendini duyurur: Toplum, din, edebiyat tarih, bilim, eğitim gibi kültürün her yöresi en iç öğelerine dek zorunlukla dili damgasını taşır. Yönü, amacı, kapsamı, başarısı ne olursa olsun, insanın yürüdüğü görünür görünmez tüm yollar dilden geçer. Çepeçevre insan varoluşunun ana koşuludur dil. İnsan konuşan bir varlık olduğu için dil, her çağda güncel bir konu olmuştur. ( Uygur, 2001 s:9)
Dil felsefesi ilk bakışta XX. yüzyılda ortaya çıkmış oldukça yeni bir felsefe dalıymış gibi görünmekle birlikte, henüz felsefe dalları arasında bugünkü anlamda bir bölünmenin söz konusu olmadığı Platon ile Aristotales’e dek uzanan “geleneksel felsefe”nin hemen bütün filozofları, dili felsefi araştırmanın es geçilmez, değme bir konu olarak görmüşlerdir. Nitekim dil üstüne düşünüşün tarihi başta mantık olmak üzere bir bütün olarak felsefe tarihinden ayrılamaz. Bu temel gerçeğin en önemli kanıtı, geleneksel felsefe yapma tarzında bilgi, doğruluk, anlam, us gibi en önemli felsefe kategorileri üzerine düşünmek ile bu kategorileri dil yoluyla ifade etmek arasında bir ayrıma gidilmemiş olmasıdır. Bu yüzden günümüzde çoğunlukla dil felsefesi başlığı altında yanıt aranan sorunların önemli bir bölümü geçmişte metafizik, bilgi kuramı, varlık bilgisi gibi temel felsefe dalları altında ele alınmışlardır. Bundan da anlaşılacağı üzere, felsefe tarihinde dil ile zihin ya da dil ile dünya arasındaki ilişkinin doğasına dair ortaya bir öğreti koymamış felsefe okulu ya da filozof yok gibidir. Bu tarihsel gerçeğe karşın günümüzdeki anlamıyla bağımsız bir araştırma alanı olarak dil felsefesinin temellerinin Hamann, Herde ve Von Humboldt tarafından XIX. yüzyılın ilk yarısında atıldığı dil felsefecileri arasında genellikle kabul edilen bir görüştür. Ancak dil felsefesinin özerk bir felsefe dalı olarak bağımsızlığını kazanması bir yana öteki felsefe dalları içinde belirleyici bir konuma yükselmesi, özellikle Wittgenstein’in önceki dönem ile sonraki dönem felsefelerinde sergilenen dilsel dönemeç aşamasıyla gerçekleşmiştir. (Güçlü ve Diğerleri, 2002, s: 386-387)

Çağdaş dil felsefesinin belki de üzerinde en çok durduğu konu, anlam görüngüsünü bütün yönleriyle açıklayacak genel bir kuramın oluşturulması, en azından kendi içinde tutarlı bir anlam çözümlemesine varma arayışıdır. Bu arayış doğrultusunda felsefecilerin en genel anlamda üç ayrı tutum sergiledikleri söylenebilir. Bunlardan ilki dildeki tek tek bütün anlam birimlerinin dünyadaki şeylere karşılık geldiğini dildeki her sözcüğün bir şeye her tümceninse bir belli bir olgu bağlamına gönderme yaptığını savunan göndergeci anlam görüşüdür. Wittgenstein’in Tractatus Logico-Philosophicus adlı başyapıtında ortaya koyduğu resim kuramının doruk noktasını oluşturduğu bu görüş doğrultusunda düşünmeyi sürdürmüş felsefeciler arasında B. Russell, R. Carnap, W Quine ile öğrencisi D. Davidson’un adları öne çıkmaktadır. Söz konusu düşünürler kimileyin olgucu felsefenin geçerliliğini kesinleme kaygısıyla, Wittgenstein’in anlam için söylediklerinden çok önemli noktalarda ayrılan bir düşünce çizgisi izlemişlerdir. Bu düşünce çizgisinin en ayırt edici özelliği, olguculuğunda temel sorunu bir önermeyi anlamlı kılan önermenin ilkece doğrulanabilir olması olduğunu savlayarak anlam sorununun gerçekte bir doğruluk sorunu olduğu sonucuna varmışlardır. Varılan sonucun en önemli içerimi analitik ile sentetik önermeler bir yanda, normatif değer biçici öbür yanda olmak üzere olgucu felsefenin çıkış noktalarından birini oluşturan olgu önermeleri ile değer yargısı bildiren önermeler arasındaki ayrımı sağlama almış olmasıdır. (Güçlü ve Diğerleri, 2002, s: 387)

Wittgenstein’in TLP (Tractatus Logico-Philosophicus) ye göre dil, olguların ve bütün olarak da gerçekliğin resmidir “ anlam” bu resmin kendisi, “ gösterim” adın gösterdiği şeydir. Dil, olguların mantıksal biçimini yansıtır. Buna göre olgular, mantıksal biçime sahiptir. Bu düşünceler, Wittgenstein’in ikinci döneminde tamamen terlettiği düşünceler arasında başlıca olanlarıdır. Wittgenstein yeniden felsefeye yöneldiğinde TLP2 deki bir yanlışı ele alarak işe koyulur: ad ilenesne arasındaki karşılıklı o PU ( Felsefe araştırmaları)’ da (Wittgenstein’in ikinci dönem eseri) adın taşıyıcı ile adın gösterimi arasında kesin bir ayrım yapar. Adın gerçeklikte karşılığı olduğu şey – kişi veya nesne- adın taşıyıcısıdır. Gösterimi değil. Adın taşıyıcısı yok olabilir ama ad gösterimini yitirmez. Aksini düşünmeyi Wittgenstein ruh hastalığı olarak görür: “ öyle bir ruh hastalığı düşünülebilir ki hastalığa yakalanan biri, adları yanlızca onların taşıyıcısı ortada olduğunda kullanılabilir ve anlayabilir olsun”. ( Soykan, 1995)

Göndergeci anlam görüşü özünde “Olanın olduğunu olmayanın olmadığını söylemek doğru; olanın olmadığını olmayanın olduğunu söylemekse yanlıştır” sözüyle ilk kez Aristotales tarafından dile getirilen uygunluk kuramı diye biline gelen doğruluk kuramının anlam görüngüsüne bir uyarlamasıdır. İkinci anlam kuramı, anlamların insanların zihinlerindeki tasarımlardan imgelerden ya da bir takım başka ruhbilimsel görüngülerden oluştuğunu öne süren tasarımcı zihinselci anlam görüşüdür. Bu görüşün en çok dile getirildiği akımların başında genel çerçevesi Locke tarafından çizilen İngiliz deneyciliği gelmektedir. Deneyciliğin özünde bir anlam kuramı sunma çabasından daha çok bütün her şeyi açıklama savında olan metafizik bir dizge olması nedeniyle bu dizgide doğal yolla türetilen anlam açıklamasının deneyim olgusunun doğasını kavrama amacıyla temellendirildiği görülmektedir. Bu durumun en temel kanıtı, gerek Locke’ un gerekse Hume’un idealar ile izlenimler arasında yaptıkları ayrıma bakılarak görülebilir. Üçüncü anlam kuramıysa, özellikle Wittgenstein’ in sonraki dönemini yansıtan Felsefece soruşturmalarda ortaya konan kimileyin oyun kuramı adıyla da anılan kullanımcı anlam öğretisidir. Bu öğretinin savunduğu temel düşünceler, dilsel dönemeçten geçerek dil üstüne düşünmeyi sürdüren J.L. Austin, P.F. Strawson, J. Seatle, G. Ryle gibi Wittgenstein’in izinden yürüyen dil felsefecilerinin çalışmalarıyla oldukça verimli bir biçimde işlenmiştir. Anlam öğretileri arasında günümüzde geçerliliği en çok tanınan bu anlayışa göre, anlam görüngüsü belli bir dil topluluğu içinde belli bir yaşam biçimi çerçevesinde toplumsal uzlaşı yoluyla belirlenmiş birtakım kurallar uyarınca oynanan bir dil oyunu olarak temellendirilmektedir. Bu anlamda bir şeyin anlamını öğrenmek demek o şeyin belli bir bağlamda nasıl kullanıldığını öğrenmek, yani o şeyi uygun biçimde kullanabiliyor olmak demektir. Wittgenstein’in sonraki dönem felsefesinde gerçekleştirildiği anlam sorununu kullanım içerisinde çözüştürmesi, dil felsefesinde önemli bir kırılma aşamasına karşılık gelmektedir. Anlam sorununa yaklaşım yordamında baş gösteren bu kırılmayla birlikte dil felsefesi çalışmalarında öteden beri egemen bir konumda bulunan anlam sorununa yönelik yerleşik soruşturma kalıpları eski yerlerini ve değerlerini yitirmiş; böylelikle de dil felsefesi için yeni bir soruşturma ufku açılmıştır. Anlam sorunları yerine daha çok dilsel kullanım sorunlarının ele alındığı bu soruşturma çerçevesinin en önemli kavramı söylemek ile eylemek arasında geleneksel olarak yapılan ayrımı çözüştürmeyi amaçlayan, aslında bu iki edimin bir ve aynı şey olduğunu gösterme düşüncesi üstüne bina edilmiş söz edimleridir. (Güçlü ve Diğerleri, 2002, s:388)

İçerisinde çeşitli dil felsefesi aralaştırmalarının beraberce yürütüldüğü bu yeni dil felsefesi çerçevesi kimileyin Wittgenstein sonrası dil felsefesi diye kimilerince dilsel dönemeç diye adlandırılmaktadır. Bu yeni dönemde yapılan dil felsefesinin en belirgin özelliği dil felsefesinin artık öbür felsefe dalları arasında bu alana özgü bir takım özel sorunların yanıtlamaya çalışıldığı bir dal olmayıp bütün felsefe soruşturmaları için belirleyici anlamı bulunan genel bir felsefe duruşu olarak değerlendirilmesidir. Dil felsefesinde baş gösteren bu kırılmanın ana nedenlerinden biri hiç kuşkusuz Heiddegger’in Dasein’a, yani insanın yeryüzünde olmaktalığına yönelik verdiği çözümlemeler olarak gösterilebilir. Bu çözümlemelerin en temel iletisi, Heiddegger’in “dil varlığın evidir.” Tümcesiyle özetlenebilir. Dil ile varlık arasında Heideggerce kurulan bu içiçelik ilişkisi, felsefenin bundan böyle kurgusal metafizik yaparak varlık soruşturması yapamayacağını yüksek sesle dile getirmeyi amaçlar. Bunun yerine Heidegger’in önerisi insan olarak dünyadaki deneyimlerimizin dilsel betimlenme yöntemiyle kavranmasına yönelik kesintisiz bir dil soruşturmaları sürecini başlatmaktadır. Nitekim Heidegger’in felsefesine getirdiği açımlamalardan ötürü “Heidegger’in Köyden Kente İndirme” payesi verilen Gademer “Anlaşılabilecek biricik varlık dildir.” diyerek geleneksel felsefenin başsız sonsuz belgisel saltık varlık tasarımını dil içerisinde alaşağı etmiştir. Kuşkusuz bu sonuç yine Wittegenstein’in “Dilimin sınırları dünyamın sınırlarıdır.” tümcesinde anlam kazanan bir sonuçtur. Bu yeni felsefece duruşun en önemli etkisi, kıta felsefesi ile çözümleyici felsefe arasındaki dengenin kıta felsefesinden yana, özelliklede “yorumsamacı” “varoluşçu” “görüngü bilimsel” dil felsefesinin soruşturma çerçeveleri lehine bozulmuş olmasıdır. (Güçlü ve Diğerleri, 2002, s: 389)

Dil felsefesi araştırmalarında öne çıkan bir başka ana doğrultu başını Chomsky’nin çektiği “söz dizimci yaklaşım”dır. Bu yaklaşıma göre, kullanımcı anlam öğretisi de dilin temel amacının bildirişim olduğunu savunan dil bilim kaynaklı bütün görüşlerde dil görüngüsünü açıklamada yetersiz kalmaktadırlar. Chomsky bu eksikliği gidermek için öncelikle insanın doğası gereği “söz dizimci” bir varlık olduğu geçeğine parmak basar. Buna bağlı olarak da dilin insan kavrayışına ilkece açık bir özü varsa bunun söz diziminde gizli olarak bulunduğunu ileri sürer. Dilin özünün dilin söz dizimi olduğun savunan bu yaklaşımın aşırı uçları dil felsefesinin araştırma alanını söz dizimi ile sınırlamaktan yanadır. (Güçlü ve Diğerleri, 2002, s: 389)
Kaynakça
Güçlü, A. Baki, Uzun, Erkan, Serkan, Uzun, Yolsal, Hüsrev Ümit. Felsefe Sözlüğü. Bilim ve
Sanat Yayınları. İstanbul: 2002
Soykan, Ömer Naci. Felsefe ve Dil. Kabalcı Yayınevi. İstanbul: 1995.
Uygur Mermi. Dilin Gücü. YKY Yayınları: 2001

Alıntı.

Benzer Konular
Konu	Konuyu Başlatan	Forum	Cevaplar	Son Mesaj
Mantık Felsefesi ve Bilim Felsefesi	xena	Felsefe	0	16 Mayıs 2014 22:12
Çin Felsefesi	Zen	Felsefe	0	10 Aralık 2012 14:22
Zen Felsefesi	Spammer	Felsefe	0	09 Temmuz 2009 02:26

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince sitemizde telif hakkı bulunan mp3,video v.b. eserlerin paylaşımı yasaktır. Yasal işlem olması halinde paylaşan kişi yada kişilerin bilgileri gerekli kuruma verilecektir.