Çevrimdışı

İKLİM a. (yun. klima'dan ar iklim). 1. Belli bir yerde atmosferin ortalama durumunu ve bu durumdan sapma biçiminde meydana gelen salınımları niteleyen meteoroloji olaylarının tümü. (Bk. ansikl. böl.) —2. Ülke, diyar, memleket: Uzak iklimlerin havasını taşıyan bir şiir. —3. Eskiden yeryüzünün ekvatordan Kuzey kutbu'na doğru bölünmüş olduğu yedi bölgeden her biri: Yedi iklim dört bucak. —Biyol. iklime alışma, canlı bir varlığın yeni bir ortama alışması. (Bk. ansikl. böl. Bot.)
—Ed. Sevgilinin bulunduğu yer, gönül ülkesi. || Yedi iklim, kasidelerde övülen devlet adamının hükmettiği ülkelere verilen ad.
—ANSİKL. Niteliğini oluşturan öğelerin (nem, sıcaklık, basınç, rüzgârlar, vb.) atmosferdeki ortak etkilerini belirten İklim, bu öğeler üzerinde kozmik (güneş ışıması), yeryuvara ilişkin (hareketlerinin sonucu olarak Yer'ln küresel biçim alması) ve coğrafi (karaların, denizlerin, engebelerin, bitki örtüsünün dağılımı vb.) etkenlerin sonucudur. Öte yandan hava, geçici bir atmosfer durumudur ve gene çok geçlçi iklim öğelerinin birleşmesine bağlıdır. Belli bir yerin iklimini tanımlama olanağını, birbirini izleyen hava durumlarının göziem-lenmesl ve gerçekleşme sıklıklarının incelenmesi sağlar.
Kozmik ve yeryuvara ilişkin etkenler, İklim kuşaklarının meydana gelişinde temel rol oynarlar. Bunlar ısı kuşaklarını belirledikten (soğuk yüksek enlemler; yarıtropi-kal ve tropiklerarası sıcak alçak enlemler; soğuk ve sıcak hava kütlelerinin karşılaştığı ara durumdaki orta enlemler) başka, özellikle de serbest atmosferde dinamik nedenlere bağlı bir kuşaklaşmaya da yol açarlar (orta enlemler üzerinde kutupsal ve yarıtropikal jet akımları ile birlikte ku-tupçevresinde batıdan doğuya dönüş hareketi, yarıtropikal antisiklonlar, tropiklera-rasında doğudan batıya yönelik hava dolaşımı; buna hava kütlelerinin büyük karşılaşma alanları da eklenir: meteroloji ekvatoru adı da verilen tropiklerarası yakınsama ve kutup cephesi). Nihayet aynı etkenler nemlilik bakımından farklı kuşakları da belirler (cephesel karşılaşma alanlarındaki yağış eğilimi [orta enlemlerde ve alçak enlemlerdeki yağışlar bununla ilgilidir], büyük antisiklonlar kuşağının uzandığı yerlerde yağışı engelleyici etkiler [elverişli coğrafi şartlar dışında yarıtropikal enlemlerin kuraklığı]). Gerçekte coğrafi etkenler, kozmik ve yeryuvara ilişkin etkenlerin yol açtığı kuşak şemasındaki bozulmalar biçiminde ortaya çıkar. Okyanuslar yalnızca kütleleri ve ısıl durgunluklarıma değil, aynı zamanda akıntılarıyla da İklimi etkiler. Bunun sonucunda bulunulan enleme göre ısı ve yağışla ilgili sapmalar meydana gelir: Norveç'in denize bakan cephesinin ısınması ve bol yağış (Kuzey Atlas okyanusu akıntısı etkisiyle), Kaliforniya, Peru, Sahra'nin Atlas okyanusu cephesi ve Kanarya adaları ve Afrika'nın güney-batı cephesinde soğumalar ve yağış engellenmesi (Kaliforniya, Humboldt, Kanarya ve Benguela soğuk su akıntılarının etkisiyle). Kıtaların ve engebelerin etkileriyle birleşen bu türden okyanus etkileri, kıtaların her iki yanında ve çeşitli enlemlerde iklimsel bakışımsızlıklara yol açar (şek. 1). Küçük boyutlarda olmakla birlikte coğrafi etkenler de işe karışır (orman kütleleri; ikinci topografya öğeleri: vadiler, platolar; kentler bütünü, vb.). Böylece, ku-aksal olmayan etkilerin büyük kuşaksal sıralanma üzerine eklenmesi yerkürenin iklim mozaiği adını verebileceğimiz bir iklim dağılımı düzenine yol açar (şek. 2). iklim mozaiği en genelden (kuşaksal iklimler) başlayıp, bölgesel iklimlerden geçerek en küçüğe (yerel İklimler) ulaşan büyüklük ölçeklerine göre düzenlenir. Öte yandan, özel bir yaklaşım gerektiren mik-roiklimleri ayrıca ele almak yerinde olur.

Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.

Kuşaksal iklimlerin yayılış alanlarını ısıl, dinamik ve yağış kuşaklarının birleşmesi belirler. Isıl kuşaklaşma yalnızca yukarıda sözü edilen genel eğilimleri değil, mevsimlik ışıma dengelerinin gidişini de kapsar. Sözgelimi, kutup iklimlerinde yaz, sıcak iklimlerde kış yoktur; buna karşılık ılıman İklimlerin hem kışı, hem yazı vardır ve bu iklimler, bu ikili karşıtlıktan çok bütün yıl boyunca görülen aşırılığa kaçmayan ısı eşitliğinden doğarlar. Bazı durumlarda ısıl şartlarla birleşen (etki merkezleri bu iki etkenin etkisini gösterebilir) dinamik kuşaklaşma atmosferde büyük yükselme ve alçalma kuşaklarına ve dolayısıyla nemlilik bakımından farklı eğilimlere yol açar. Bu nedenle, kutup iklimleri, yalnızca soğuk değii, aynı zamanda kuraktır (yüzeysel antisiklon). Soğuk ılıman iklimler (çok kısa yazlar, çok uzun ve çok sert kışlar), orta ılıman iklimler ve sıcak ılıman iklimler (soğuk dalgalarıyla kesilen yumuşak kışlar, sıcak yazlar), cephesel süreçler ve batıdan gelen hava akımlarına bağlı olarak az çok sürekli yağış alırlar. Sıcak yarıtropikal iklimler aynı şekilde kuraktır (büyük çöller). Nemli tropikal iklimlere gelince, bunlar nöbetleşe yağışlı mevsimli iklimlerle, ekvatoral iklimlere (çok yağışlıdır ve buralara tropiklerarası yakınsama egemendir) ayrılır. Bu sıralamada, başlıca özelliklerini bulundukları enlemlerin konumundan alan iklim kuşaklarıyla (kutup, orta ılıman, sıcak çöl, ekvator iklimleri) ve almaşık etkilerden doğan iklim kuşaklarını (enleme bağlı olarak, aslında ılıman kökenli atmosfer süreçleri ile kesintiye uğrayan kışları, sürekli ve aydınlık yazları ile kurak yarıtropikal kökenli sıcak ılıman bir iklim olan Akdeniz iklimi; yağışlı yazı tropiklerarası yakınsamanın etkisine, kurak kışı kurak kuşağın yüksek basınçlarına bağlı olan tropikal alize ve muson iklimleri) ayırt etmek gerekir.
Bu iklim kuşakları, bölgesel iklimler'i düzenleyen bir bölümlemeye çerçeve görevi yapar Kuzey Amerika'da orta ılıman iklim enlemlerinde (40. ve 50. paraleller arasında), batının dağlık sistemi, kuşak düzeninde büyük bir bozulmaya yol açar. Kuşaklara bağlı olmayan coğrafi etkenlerin gücü, bulunulan enlemlere bağlı özelliklerin yok olmasına bile neden olabilir. 35. ve 40. paraleller arasında görülen Akdeniz iklimi (ya da akdeniz tipi İklim) kıtaların doğusunda yerini daha yağışlı İklimlere bırakarak ortadan kalkar. Büyük yarıtropikal sıcak çöller de, gene kıtaların doğu kesiminde, yerlerini sıcak ve yağışlı iklimlere (G.-D. ve D. Asya'nın muson iklimleri) bırakır. Nihayet, yağışlı alçak enlemlerde, yer yer, garip biçimde kurak alanlara (Somali) rastlanır, işte yüzey şekillerinin etkilerini bu açıdan ele almak gerekir. Bütünüyle ele alındığında, bölgesel iklimler kuşaksal İklimlerin coğrafi fasiyesleri olarak görünürler. Çok genel bölgesel iklim kavramı çerçevesinde farklılıklar ayırt edilebilir (C. R Peguy'e göre: dilim, alan, bölge, altbölge; sözgelimi Avrupa dilimi, okyanus alanı, Atlas okyanusu bölgesi, ile de-France altbölgesi). Altbölûmlere ayrılsın ya da ayrılmasın, bölgesel iklimler, yerküre iklimler mozaiğinin önemli bir öğesidir.
Yerel iklimler (ya da topoiklimler) de bu mozaiğin bir parçası olarak düşünülebilir. Gerçekte, yerel İklimler bölgesel iklimlerin fasiyesleridir. Yerel iklim, hava ortamını genel atmosfer bütününden soyutla-mayan çok yerelleşmiş coğrafi etkenlerin sonucudur. Bu yamaç, bir orman, bir kentsel yerleşme yerel İklimden yararlanır.
Mlkroiklimler, çok sınırlı bir meteoroloji tabakasını genel koşullardan ayıran etkenlerin sonucudur. Bir ormanın üstünde yerel bir iklim egemenken, ağaç taçlarının altında bir mikrolkllm ortaya çıkar. Mikro-Ikllmler, kapalı çevrelerde (insanın yarattığı konutların içi gibi çevreler de dahil) görülür.
Yerkürenin iklim mozaiği (mikroikllmler bunun dışında bırakılacaktır) bir "sistem" de toplanır (şek. 3).
iklim etkenleri başlangıçta yer alır; orta bölümü atmosfer ve hareketlerinden (yatay ve düşey hareketler) oluşur; yerkürenin iklim mozaiği son bölümdedir. Bir geriye dönüş etkisinin varlığı kabul edilebilir; çünkü blyocoğrafya ve morfoloji koşullarının sonucu olan bazı iklimler (ekvator iklimleri ve hepyeşil ormanlar, sıcak çöller, inlandsisler, vb.) hem kendi yörelerini, hem de durağanlık açısından yakınlarındaki başka İklim bölgelerini etkilerler. Bununla beraber, atmosfer şartlarını belirle-meyen ve alışverişe (enerji, nem, atmosfer hareketleri) yol açan genel bilançonun durağanlığından başlayarak, sistemin durağanlığı gerçekleşir. Genel enerji bilançosu sabittir (yerküre yıldızlararası boşluklara yaydığı ışınımlar kadar ışınım alır); hareketlerin bilançosu (Yer'in kendi ekseni çevresindeki dönüşüyle kuşaksal atmosfer dolaşımını birleştirir) ve su döngüsü (buharlaşmalar, katı halden gaz haline geçişler, yağışlar, akış) için de durum aynıdır. Günümüzde denge halinde bulunan İklim sistemi, aşırı özellikte havaların (kuraklıklar, bol yağışlar, soğuk dalgaları, sıcak dalgaları, vb.) çokluğuyla ortaya çıkan ayrıntıdaki değişkenliklerle birlikte görülür. Bu aşırılıklar, genel dengeler çerçevesinde, dengeleme etkileri olarak sayılmalıdır. Bütünü bakımından durallığı ve ayrıntıdaki değişkenlikleriyle yerkürenin iklim mozaiği aslında jeolojik özellikte bir evrimin ancak bir anıdır, iklim değişiklikleri, dünyayı Üçüncü Zaman'ın İkinci yarısındaki sıcak bir dönemden sonra büyük buzullaşmalardan geçirerek bugünkü duruma getirdi. Bu zaman diliminde, İklim mozaiğinin birbirini izleyen durumlarının (denge anları) önemli bunalımlarla (sonuncusu Würm sonrası ısınmadır) birbirinden ayrılması gerekti.

__________________

#MustafaKemaLAtatürkTorunuyum..ღ ❦

{22~02~`22..∞}
{09~09~`22..ღ}