IRCForumları - IRC ve mIRC Kullanıcılarının Buluşma Noktası
  sohbet

Yeni Konu aç Cevapla
 
LinkBack Seçenekler Stil
Alt 06 Eylül 2016, 20:21   #1
Çevrimdışı
Kullanıcıların profil bilgileri misafirlere kapatılmıştır.
IF Ticaret Sayısı: (0)
IF Ticaret Yüzdesi:(%)
Uçuş Denetimleri




Uçuş Denetimleri

Uçaklar, havada seyredebilen araçlara verilen genel bir isimdir ve her şeyden önce bir uçağın havada uçabilmesi için yer çekimini yenmesi gerekmektedir. Uçak, kanatları vasıtasıyla yer çekimini yenmek için gerekli kuvveti sağlar ve havalanır. Fakat “Uçmak” ile “Uçak olmak” arasında keskin bir çizgi vardır. Yer çekimini yenmiş olan her şeyin uçtuğu söylenebilir fakat güvenli bir uçuş ve uçuşun bir amaca hizmet edebilmesi için havada seyreden cismin dengeli ve kontrol edilebilir olması gerekmektedir.

Kanatlar uçakları havada kaldırmaya yetse de uçağın görevini başarıyla ve güvenli bir şekilde yerine getirebilmesi için uçuş denetimlerine ihtiyacı vardır. Uçuş denetimleri pilotun uçağı tüm hareket eksenlerinde kontrol edebilmesini sağlar. Bu denetimler uçakta bulunan kontrol yüzeyleri ile gerçekleştirildiğinden uçuş denetimleri çoğu zaman kontrol yüzeyleri olarak da anılır.

Bu metinde sabit kanatlı konvensiyonel konfigürasyona sahip uçaklara ait, diğer uçaklarda da görülen bazı ana kontrol yüzeylerine değinilecek, hareket ve etkileri açıklanmaya çalışılacaktır. Metin, herkesin anlayabileceği dilde yazılmaya gayret gösterilerek kaleme alınmış olsa da metni anlayabilmek için bazı temel uçuş prensiplerinin bilinmesi gerekli olabilir. Anlaşılmasının kolay olması maksadıyla uçağın hareket eksenlerinden işe başlayabiliriz:


Hareket Eksenleri

Uçaklar, karada ve denizde seyreden araçlardan farklı olarak iki hareket eksenine değil, üç hareket eksenine bağlı hareket etmekedir. Bu yüzden uçakta sadece sağa, sola, ileriye ve geriye hareketten bahsedilemez. Yer eksenine göre ise bir fazla serbestlik derecesine sahiptir.

İşte uçaklarda, uçağın ağırlık merkezine göre her zaman sabit (yani uçağın ağırlık merkezinde kesişen), buna mukabil yer eksenine göre sürekli değişen üç adet eksen vardır ve uçaklar birbirine dik konumda bulunan bu üç hareket ekseninde de serbestçe hareket edebilmektedir. Örneğin bir uçağın sol kanadı yeri gösterecek bir pozisyonda uçuşunu sürdürdüğü düşünüşdüğünde düşey ekseni yere paralel, yanal ekseni ise yere dik bir hale gelmiş olur.


Bir uçağın tam olarak denetlenebildiğini söylemek için bir pilotun bu üç eksende de uçağın hareketine hakim olması gerekmektedir. Bu eksenleri kısaca tanımlamak gerekirse;


Düşey Eksen: Uçağı tepesinden tabanına diklemesine kesen eksendir. Bu eksen etrafındaki harekete ''sapma'' hareketi denir. Sapma hareketi uçağın burnunu sağa ya da sola hareket ettirmektir. Sapma hareketini sağlayan temel kontrol yüzeyi dümendir (İng:Rudder). Bu hareket geminin ya da arabanın sağa ve sola gerçekleştirdiği hareketlere benzetilebilir.

Boylamasına Eksen:Uçağın burnundan kuyruğuna uzanan ve uçağı boylamasına kesen eksendir. Bu eksen etrafında gerçekleştirilen harekete yuvarlanma ya da yatma denir. Yatma hareketi uçağın yere göre olan düzlemsel açısını değiştirir. Pilot tarafından bu hareket yatırgaçlarca (İng: Aileron) kontrol edilir.

Yanal Eksen: Yanal eksen, bir kanat ucundan diğer kanat ucuna uçağı enlemesine kesen eksendir. Bu eksen etrafındaki harekete yunuslama denir. Yunuslama uçağın hücum açısını değiştirmesi, yani tırmanma ya da dalış konumuna geçmesidir. İrtifa dümeni (İng: Elevator) bu hareketin temel kontrol yüzeyidir.

Temel Kontrol Yüzeyleri

Uçağın uçuş sırasındaki tüm hareketlerinin uçak üzerindeki basınç dağılımına bağlıdır. Sabit kanatlı bir uçak için temel kontrol yüzeyleri, bu yüzeylerin akışa karşı durup onu bozması ve böylece yüksek basınçlı bir bölge oluşturma prensibiyle çalışırlar. Kontrol yüzeylerinin çalıştığı durumlarda uçağın iki zıt tarafındaki basınç simetrisi bozulur ve bu da istenen hareketi sağlar. Temel kontrol yüzeyleri ve bunların uçağın hareketine etkileri şöyledir:

Yatırgaçlar

Yatırgaçlar (İng: Aileron) kanat uçlarının firar kenarına yerleştirilirler ve birbirlerine zıt yönde çalışırlar. Pilot, levyeyi sola eğdiğinde soldaki yatırgaç kalkar, sağdaki yatırgaç ise iner. Sağdaki kanatta kısmi bir bölgede kamburluk arttığı için sirkülasyonun şiddeti artar ve uçak sola yatar. Yatırgaçlar sıfır konuma gelmediği müddetçe uçak yuvarlanma hareketi yapmaya devam eder.

Yatırgaçların kanat uçlarına, flapların ise kanat diplerine yerleştirilmesinin temel sebebi, flapların aynı yönlü, yatırgaçların ise zıt yönlü çalışmasıdır. Yatırgaçlar zıt yönlü çalıştıkları için, çalışmaları esnasında kanatta bür yükleme meydana getirmezler. Ayrıca kanat uçlarında olması kuvvet X kuvvet kolu prensibince daha yüksek moment oluşturmalarını sağlarlar. Bu da yatırgaçların verimini arttırır. Flaplar ters çalıştığı için kanatları üste katlamaya meyilli bir gerilme oluştururlar. Onların da kökte olması bu gerilmenin oluşturduğu momentin yine aynı prensipçe düşük olmasını sağlar. Ayrıca, sivrilme oranına sahip kanatlarda kanat dipleri taşımanın büyük bir kısmını karşılar. Flapların bu bölgede olması onları daha verimli ve güçlü kılar.

Yatırgaçların ana görevi yuvarlama hareketini sağlamak olsa da, yatırgacın alta hareket ettiği, bu yüzden kamburluğu arttırdığı ve taşımanın da buna bağlı arttığı kanatta taşımaya bağlı olan indüklenmiş sürükleme de artmaktadır. Bu yüzden bu kanat daha geride kalmak istemekte, böylelikle yatırgaçlar ters bir sapma hareketine sebep olmaktadır. Bu ters sapma çoğu zaman küçük ölçüde gerçekleşse de planör gibi kanat açıklığı büyük olan küçük ve hafif uçaklarda önemli etkiler yaratabilir. Bazı gelişmiş uçaklarda difiransiyelli yatırgaçlarla bu etki yok edilmektedir. Yine otomatik pilot kullanılan ticari uçaklarda bu etkiler ortaya çıkmamaktadır.


İrtifa Dümeni

İrtifa Dümeni (Elevator) yatay stabilizörün art kenarına stabilizörün çeşidine göre bir ya da karşılıklı iki adet yerleştirilir. Pilot levyeyi geriye çektiğinde irtifa dümeni yukarı hareket eder. Bu da yatay stabilizör üzerinde bir yüksek basınç bölgesi oluşturur ve uçak burun yukarı moment elde eder. Levye ileri itildiğinde ise tersi gerçekleşir. İrtifa dümeni sıfır konuma gelmediği müddetçe uçak yunuslama hareketine devam eder.

Dümen

Dümen (rudder), genellikle kuyruğun art kenarına yerleştirilir. Pilot sol pedala bastığında dümen sola döner ve dümen üzerinde bir yüksek basınç bölgesi oluşur. Dümen sıfır seviyeye gelmedikçe uçak sapma hareketine devam eder. Sapma hareketi, daha önce de belirtildiği gibi, yerde ya da suda seyreden araçların uçaklarla ortak olan tek hareketidir. Denizde seyreden araçlarda bulunan dümen ile uçakta bulunan dümenin prensip olarak hiçbir farkı yoktur.

Yalnız dümenin uçakta meydana getirdiği ikinci bir etki daha vardır. Dümenden dolayı sapma hareketi meydana geldiğinde bir kanadın sahip olduğu hız çizgisel hız diğerininkinden yüksek olduğundan hızlı kanatta daha fazla taşıma elde edilir. Bu yüzden ufak çaplı bir yuvarlanma hareketi de meydana gelir. Dümen ve yatırgaçların bu etkileşimli çalışmaları küçük uçaklarda büyük etkiler yarattığından genelde yatırgaç ve dümen birlikte kullanılır. Yine otomatik pilota sahip uçuş araçlarında bu etkiye rastlanmaz.


Diğer ana kontrol yüzeyleri

Uçaklar konfigürasyonlarına göre farklı çeşitlerde ana kontrol yüzeylerine sahip olabilirler. Örneğin uçan kanat konfigürasyonuna sahip uçaklarda irtifa dümeni kanatta yer alırken, kanart konfigürasyonunda bu görevi kontrol kanardı|kontrol kanartları üstlenebilir. Bir çok sesüstü uçağın kuyruğunun tamamı dümen görevini görebilir. Ya da V kuyruklu uçaklarda irtifa dümeni ve dümen görevini gören kombine bir kontrol yüzeyiyle karşılaşılabilir. Delta kanatlarda ise irtifa dümeni ve yatırgaçların görevini aynı kontrol yüzeyinin gördüğüne rastlanabilir. Ayrıca, bu üç ana kontrol yüzeyi haricinde; aşağıdaki bileşenler de kontrol yüzeyleri görevini görmektedirler:

Ters flaplar: Taşıma/sürükleme oranının çok yüksek olduğu uçaklarda taşımanın azaltılması için ters flaplar kullanılabilir. (Örneğin denize inebilen uçaklarda ters flaplara rastlanır)
Slatlar: Hücum kenarında yer alan flaplar olarak da adlandırılabilir. Kanat kamburluğunu etkili bir şekilde arttırmaya yarar. Kısa mesafede kalkış gerçekleştirebilen uçaklarda kalkış esnasında açılır.

Uçağın Temel Hareket ve Durumları

Uçağı döndürmek

Uçak havadaki hareketini korumak için taşıma kuvvetine daima muhtaçtır. Dönüşler sırasında bu taşıma kuvveti de kanat düzleminde kalmak suretiyle yer değiştirir. Yani uçak ekseninde kanatların meydana getirdiği kuvvet daima aynı yönde iken, yer eksenine göre bu kuvvet eksenle aynı açıyla yön değiştirmiş hale gelmektedir. Bu yüzden kritik bir yatış açısı sözkonusudur (İng: Bank Angle). Bir çok uçakta kritik yatış açısı 60 derecedir. Bu kritik açı geçildiğinde tutunma kaybı gerçekleşir. Özellikle ticari uçaklarda kritik yatış açısı uçuş güvenliği açısından çok önemlidir. Akrobasi uçakları ve askeri uçaklar görevleri sebebiyle kritik yatış açısını dikkate almak durumunda kalmayabilirler.

Uçağı tırmandırmak ya da dalışa geçirmek

Uçaklar, irtifa dümeni sayesinde hücum açılarını değiştirirler ve elde ettikleri hücum açısı ile tırmanır ya da dalarlar. Bu harekete yunuslama hareketi denmesinin sebebi de uçakların dalış veya çıkış yapabilmesidir. Bir uçakta en önemli tırmanma hareketi kalkıştır. Kalkış esnasında uçak azami taşıma kuvvetini elde etmelidir. Bu yüzden bir kalkış hızına, bu hıza ulaşması için gerekli kalkış mesafesine ihtiyaç duyar ve bu esnada kanat kamburluğunu arttırarak taşımayı arttırmayı hedefleyen flaplar açık olur.

Kanatları sıfır hücum açısına sahip olan bir uçak, kamburluklu kanat profiline sahipse irtifa dümeni kullanmadan havalanabilir. Kanatları burulma ya da oturma açısına sahip uçaklarda da yine irtifa dümeni kullanılmadan havalanılabilir. Zira, kanatları oturmasız ya da burulmasız olan ve simetrik kanat profiline sahip olan bir uçak irtifa dümeni ile burun yukarı moment verdirmeden havalanamaz çünkü hücum açısı arttığı zaman, kanatlardaki taşıma kuvveti de artar. (Hücum açısının artması sirkülasyonun artmasına sebep olur)


Uçağı sabit uçuş pozisyonunda tutmak

İnce ayar kontrolleri, pilota sürükleme ve taşıma kuvvetlerini dengeleme imkanı sağlar. İrtifa dümeni ince ayarı, uçağın istenilen hücum açısında seyretmesini sağlar. Pilot, irtifa dümenini belli bir açıda tutarak, o anki hava hızına bağlı oluşan burun yukarı ya da burun aşağı momentini dengelemeye çalışır. Bu yüzden uçak hızı her değiştiğinde yeni bir irtifa dümeni ince ayarı yapılması gerekir. Dümen ve yatırgaç ince ayarı ise uzun süreli dönüşlerde yer çekiminin tek taraflı etkisinin karşılanmasında ya da yana kaymaların meydana getireceği olumsuz etkileri etkisiz hale getirmede işe yarar. Yine uçağın bir tarafının bir gerekçe ile daha ağır olması halinde bu ince ayarlar kullanılabilir. Örneğin bir motor bozulduğunda, yakıt tanklarının ayrı olması halinde bir taraftaki yakıt sürekli harcanıp azalırken diğer taraftaki yakıt ağırlı hep sabit kalacaktır. Bu yüzden uçak, ağır olan tarafa yatma eğiliminde olacaktır. Bu eğilim yatırgaç ince ayarıyla çözülebilir. Ayrıca motorun bozulmuş olduğu kanat hep geride kalmak isteyecektir ve bu da sürekli bir sapmaya sebep olacaktır. Bu sapma da dümen ince ayarı ile karşılanabilir.

Alinti..

__________________
Meğer candan öte bir can daha varmış..
Ve onun adı evlatmış..
Kullanıcı imzalarındaki bağlantı ve resimleri görebilmek için en az 20 mesaja sahip olmanız gerekir ya da üye girişi yapmanız gerekir.
 
Alıntı ile Cevapla

IRCForumlari.NET Reklamlar
sohbet odaları sohbet odaları Benimmekan Mobil Sohbet
Cevapla

Etiketler
uçuş denetimleri, uçuş denetimleri hakkinda, uçuş denetimleri nelerdir


Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)
 
Seçenekler
Stil

Yetkileriniz
Konu Acma Yetkiniz Yok
Cevap Yazma Yetkiniz Yok
Eklenti Yükleme Yetkiniz Yok
Mesajınızı Değiştirme Yetkiniz Yok

BB code is Açık
Smileler Açık
[IMG] Kodları Açık
HTML-Kodu Kapalı
Trackbacks are Kapalı
Pingbacks are Açık
Refbacks are Açık


Benzer Konular
Konu Konuyu Başlatan Forum Cevaplar Son Mesaj
Otobüslerde 'Kış Lastiği' Denetimleri Arttı Rhytia Haber Arşivi 0 30 Ocak 2014 20:42
Tütün denetimleri sürüyor System Sağlık Köşesi 0 14 Eylül 2011 11:44
Havaalanı denetimleri aralıksız devam ediyor Chelt Sivil havacılık 0 26 Nisan 2011 00:30
IF uçuş timi! Ruj Yalan Haber 11 27 Kasım 2010 17:50
Uçuş Güvenliği Chelt Havacılık 0 31 Ekim 2010 09:12