[AEKyazılım]

Enes bin Malik (ra) anlatıyor: Peygamber görmek isteyen yaşlı bir adam gelmişti. Ahali ona yol açmakta ağır davranmıştı. Bunun üzerine Peygamber (sav): "Küçüğümüze merhamet etmeyen ve büyüğümüze hürmet etmeyen kimse bizden değildir" buyurmuştur. [Tirmizi]

Ebu Musa'dan (ra) rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Saçı ağarmış yaşlı Müslüman'a, hükümlerini çiğnemeyen ve okumayı bırakmayan Kur'an hafızı ve okuyucusuna, âdil sultana ikram etmek Allah'a saygıdandır." [Ebu Davud]

Büyük olana ver!

İbn Ömer'den (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber sallallahu aleyhi vesellem şöyle buyurmuştur: "Kendimi rüyada bir misvakla misvaklanırken gördüm. Derken bana biri ötekine göre daha büyük iki adam geldi. Ben misvakı küçük olana verdim. Bunun üzerine bana 'Büyüğe ver' denildi. Ben de onu büyük olana verdim." [Buhâri, Müslim]

Söz büyüğün!

Ebu Yahya el-Ensâri anlatıyor: Abdullah bin Sehl ile Muhayyısa bin Mes'ud, Hayber'e gittiler. O zaman Hayber sulh halinde idi. Orada işlerini görmek için birbirlerinden ayrıldılar. Derken Muhayyısa, Abdullah'ın yanına geldiğinde onu kanlar içinde ölü olarak buldu. Sonra Medine'ye geldi ve Mea'ud'un çocukları Abdurrahman bin Sehl ile Huveyyisa, Peygamber sallallahu aleyhi vesellemin huzuruna gittiler. Orada Abdurrahman konuşmak isteyince Resulullah (sav) "Yaşça büyük olan konuşsun" buyurdu. Abdurrahman en küçükleri idi. [Buhârî, Nesai]

Böylece büyüklere ve âlimlere saygı âdâbının ve konuşmada onlara öncelik hakkı verilmesinin önemini görmüş oluyoruz. Ancak küçüğün konuşması arzu edildiğinde veya kendisi sual sorma ve sorulma konumunda ise o zaman önce konuşur.

Ana-babaya hitap şekli

Ebu Beddâh et-Tücibi der ki: Said bin el-Müseyyeb'e:

"Ana babaya iyilik etmeye dair bütün ayetleri öğrendim. Fakat 'Onlara güzel ve tatlı söz söyle' [İsra, 17/23] ayetini bilmiyorum, bu ne demektir? dedim.

İbnu'l-Müseyyeb şu cevabı verdi: "Bu, suçlu kölenin, efendisine sert ve kaba konuşmasıdır." [Râzî]

Hz. Ömer söz konusu ayeti, ana babasına çocuğun "babacığım, anacağım demesi şeklinde açıklamıştır.

Tâcuddin es-Sübki der ki: Evimizin girişinde oturuyordum. Bir köpek geliverdi. Hemen ben: "Köpek oğlu köpek defol!" dedim. Bunun üzerine içerden babam bana serzenişte bulundu. Ben "O köpek oğlu köpek değil mi? deyince, bana şu cevabı verdi: "Öyle diyebilmenin şartı hor görmemektir." Ben de: "Bu faydalı bilgidir" dedim.

Buna göre çocuklar, ana babalarından bir şey öğrendiklerinde "Gerçekten bu faydalı bilgidir (veya baş üstüne)" diyerek onların gönüllerini hoş tutmak ve kendilerini de tevazua alıştırmak durumundadır.

Ana-babaya öf bile demeyin!

Ebu Hüreyre'den (ra) rivayet edildiğine göre Peygamber (sav) yanında bir oğlu olan adam gördü. Resûlullah (sav) çocuğa: "Bu kimdir?" dedi.

Çocuk: 'Babamdır', cevabını verdi. Bunun üzerine Peygamber (sav): 'O halde onun önünde yürüme, onun hoşlanmayacağı ve karşı çıkacağı bir şey yapma, ondan önce oturma ve onu adıyla çağırma' [Nevevî]

Ebu Ğassân ed-Dabbi anlatıyor: Babamla birlikte yürüyordum. Derken Ebu Hüreyre (ra) ile karşılaştık. Ebu Hureyre: 'Bu kimdir?' dedi. Ben: 'Babamdır', dedim. Bunun üzerine o şöyle dedi: 'Babanın önünde yürüme, onun arkasından veya yanı başından yürü. Seninle onun arasına birisini alma, babanın bulunduğu yerin çatısında dolaşma onu korkutursun, baban sana bakarken önünde eti sıyrılmış kemik yeme, belki onu canı ister.' [Heysemî]

Ana-babaya bakma adabı

İbn Abbas'dan (ra) rivayet edildiğine göre Resulullah (sav) şöyle buyurmuştur: "Baba çocuğuna bakar da çocuk onu sevindirirse, çocuğa bir köleyi azat etme sevabı verilir."

Denildi ki "Ya Resulullah! Üç yüz altmış defa bakarsa ne olur?"

Bunun üzerine Peygamber (sav): "Allah'u Ekber (Allah her şeyden daha büyüktür)" buyurdu.

İbn Abbas'ın da (ra): "Ana babasının yüzüne rahmet nazarıyla bakan kimseye Allah makbul bir hac sevabı yazar" dediği rivayet edilmiştir.