Çevrimdışı

İkinci Dünya savaşının yapıldığı sıralarda İngiltere’den yola çıkan ‘union jack’ bandralı ( İngiliz bayrağının lakabı ) YORKSHIRE isimli bir gemi Avrupanın bazı limanlarında mola verdikten sonra İstanbul ‘dan önceki son durağı Piraeus ( pire ) Limanında bir mola daha verir.Artık iki haftalık yolculuğu sonunda İstanbul ‘ a varmasına ve teslimatı yapmasına çok az kalmıştır.Teslim edeceği mallar Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti için İngiltere de bastırılan 50 kuruş ve 100 liralık banknotlardır.

16 Nisan 1941 günü (bazı kaynaklarda 7 Nisan 1940 olarak belirtilmiş) Piraeus limanında demirli YORKSHIRE gemisi ikmal hazırlıklarını tamamlar,mürettebat son durak olan İstanbul’a hareket için hazırdır,ama ne olursa o an olur ve İngiliz bayrağı taşıyan gemi birkaç dakika içinde Alman savaş uçakları tarafından kevgire çevirilir.Gemide dalgalanan ‘union jack ‘ bayrağı geminin sonunu hazırlamıştır.Yunanistan’a hava saldırısı düzenleyen Naziler kıyı boyunca tüm ticari gemileri bombardıman yağmuruna tutarlar. Birçok gemi gibi YORKSHIRE gemisi de İNÖNÜ resimli banknotları ile ağır ağır karanlık sulara gömülür.Bombardıman biter Nazi uçakları başka yerlere bombalar kusmak ,başka hayatlara son vermek için yollarına devam eder.Tehlike geçip halk dışarı çıktığında limanda gördükleri manzaraya şaşkın bir şekilde bakarlar.İNÖNÜ resimli Türk banknotlar Piraeus limanının sularını kaplamıştır.Haber kısa sürede tüm şehre yayılır.Manzarayı gören genç- yaşlı, çoluk- çocuk yüzlerce yoksul yunanlı çantalarla ,torbalarla kendilerini suya atarlar,o dönemde Avrupanın en prestijli paralarına daha fazla sahip olmak için adeta birbirleri ile yarışırlar.Ne de olsa bu banknotlar o dönemki bütçesi 304.971.662 TL ve 1 doların karşılığı 1,32 Türk lirası olan bir ülkenin parasıydı.Yetkililer gelene kadar yağma tamamlanmıştır .Liman halkı bir gecede Türk Lirası milyoneri olmuş , saatler önce yaşadığı bombardımanın şokunu çoktan atmıştır. Beklide birçoğu bundan sonra yaşayacağı zenginliğin ve refahın hayalini kuruyordu.

Haber Ankara’ ya telgrafla ulaştığında Başbakanlıkta derin bir sessizlik hakim olur,bu kötü haberi iletmek için dönemin başbakanı Refik Saydam İsmet İNÖNÜ ‘nün mak¤¤¤¤¤ çıkar ve konuyu aktarır.Geminin batması ,banknotların sulara gömülmesi üstüne üstlük birçoğunun yoksul halk tarafından yağmalanması karşısında acilen karar verilmesi gereken bu konu ile ilgili olarak İsmet İNÖNÜ ,

- Yapılacak şey bellidir sayın başvekil,hükümetinizin yapacağı acil bir açıklama ile ,bu banknotların tedavüle çıkışını iptal etmemiz gerekiyor.Halk burada sefaletten kıvranırken ,çoluk çocuğumuzun kursağından geçmeyen bir gemi dolu para ile başka milletleri zengin edemeyiz.O gemideki bir tek banknot bile tedavüle çıkmayacaktır. der.

Bakanlar kurulu acil toplanır ve gereken açıklama yapılır.

Konu aynı zamanda Yunan makamlarına da bildirilir.Batıktan çıkarılan paralar Türk Hükümetine teslim edilir.Bu banknotlar daha sonra T.C Merkez Bankasının kurduğu bir imha komisyonu tarafından İzmit SEKA kağıt fabrikasında imha edilir. ( 01/05/1955 Pazar )
Gelelim bu imhadan kurtulan banknotların hikayesine.O dönemin şartlarında iletişim şimdiki kadar gelişmiş değildi.Öyle ki Ankara Hükümetinin aldığı bir karar özellikle taşrada çok daha sonraları öğreniliyordu.Pire limanında halk tarafından yağmalanan banknotlarımız yunanlı ve gayrimüslim tüccarlar tarafından özellikle doğu illerinde yapılan alışverişlerle halka veriliyordu.O dönemde peş peşe tedavüle çıkan İNÖNÜ resimli paralar ile halkın kafası karışmış ve hangisinin geçerli hangisinin geçersiz olduğuna tam vakıf olamamıştır.Böylece bu banknotlar resmi olmayan şekilde halk arasında tedavül etmiştir.
Bunun dışında İzmit SEKA fabrikasında bu banknotların imha komisyonunda bulunan Sn. Zeki ÖNDÜN ‘ün ( Banknot Muhafaza Şefi ) bahsettiğine göre , paralardan piyasaya sürülenler olduğu fark edildiğinde ,yapılan araştırmada imha sırasında taş değirmenlerine giden su kanallarının duvarlarına yapışan birkaç paranın işçilerce bulunduğu ve piyasaya sürüldüğü anlaşılmıştır. 1945 yılına kadar Ankara Hükümeti piyasada dolaşan bu banknotların tamamını dolaşımdan çekebilmek için yoğun çaba sarf etmiştir.

Benzer bir hikayeye sahip olan İnönü portreli 50 liralık ile makalede bahsi geçen 50 kuruşluk banknotlar 1955 yılında yanda belirtilen tutanakla (Zabıt Varakası) imha edilmiştir.