[Sır]

275- الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ “Faiz yiyenler, ancak şeytanın çarptığı kimsenin kalktığı gibi kalkarlar.”

“Faiz alanlar” yerine “faiz yiyenler” denilmesi, maldan faydalanma daha çok yeme yönüyle olmasındandır.
Faiz yiyenler, kabirlerinden, şeytan çarpmış kimsenin kalkışı gibi kalkarlar. Yemiş oldukları faiz karınlarını şişirmiş, ağırlaştırmış olduğundan doğru kalkamazlar, doğru oturamazlar, sağa sola yalpalayan çarpılmış insanlar gibi kalkarlar.
ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا“Bu, onların “Alışveriş de faiz gibidir” demelerinden dolayıdır.”
Onlara bu cezanın verilmesi, faizi ve alışverişi aynı tarzda görmelerindendir. Her ikisi de kâr getirebildiği için, alışverişi helâl saymaları gibi, faizi de helâl saydılar.
Normalde “faiz de alış-veriş gibidir” demeleri düşünülürken “Alış-veriş de faiz gibidir” demeleri mübalağa ifade eder. Sanki onlar faizi asıl yaptılar ve alış-verişi de ona kıyas ettiler. Hâlbuki aralarındaki fark açıktır. Çünkü bir dirheme mukabil iki dirhem veren kimse, bir dirhem zarardadır.

وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا “Oysa Allah, alışverişi helâl, faizi haram kılmıştır.”
Ayette onların bu ikisini eşit görmelerini reddetmek ve yaptıkları kıyas nassa muhalif olduğu cihetle, bu kıyasın ibtali vardır.
فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ “Artık kime Rabbinden bir öğüt gelir de faize son verirse, artık önceden aldığı geride kalır.”
Kime Allahtan faizin yasaklığı gibi bir öğüt ve bundan bir sakındırma gelir de, öğüt alır sakınırsa, eskiden aldıklarının iadesi istenmez.[1]
وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ “Durumu da Allah’a kalmıştır.”
Şayet gelen öğüdü kabul etmiş, iyi bir niyetle bu işten vazgeçmişse, Allah bunun karşılığını verir.
Şöyle de denildi: Allah, onun durumu hakkında hüküm verir. Sizin için buna itiraz hakkı yoktur.
وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ “Kim de dönerse, işte onlar cehennem ashabıdır.”
Faiz haram kılındıktan sonra kim onu yine helâl sayarsa, ateş ehlinden olur.
هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ “Onlar orada ebedî kalacaklardır.”
Çünkü onlar, faizin haramlığını inkâr etmişlerdir.

276- يَمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ “Allah faizi mahveder, sadakaları ise bereketlendirir.”
Allah, faizin bereketini giderir, faizin girdiği malı helâk eder.
Allah, sadakaların sevabını kat kat verir, kendisinden sadaka verilen malı bereketlendirir.
Hz. Peygamber (asm) şöyle der:
“Şüphesiz Allah sadakayı kabul eder ve sizden birinin mehrini çoğaltması gibi onu çoğaltır.”
“Zekât, asla maldan bir şey eksiltmez.”
وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ “Allah inkârda ve günahta direnenleri sevmez.”
Allah, haramları helâl saymakta ısrar eden ve günah işlemeye düşkün olan kimselerden razı olmaz. Tevbe edenleri sever, ama böyle inatçı günahkârları sevmez.

277- إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ “Şüphesiz iman edip salih ameller işleyen, namazı dosdoğru kılan ve zekâtı verenler için Rableri katında mükâfatları vardır.”
Aslında namaz ve zekât da salih amellere dâhildir. Bunların ayrıca beyan edilmesi, diğer salîh amellerin fevkinde olmalarındandır.

وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ “Onlara bir korku yoktur.”
وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ “Onlar üzülmeyeceklerdir de.”
Onlar için gelecekten bir korku yoktur, ellerinden kaçana da üzülmezler.

278- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ “Ey iman edenler! Allah’tan korkun.”
وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ “Ve eğer gerçekten iman etmiş kimselerseniz, faizden geriye kalanı bırakın.”
Gerçekten kalben iman etmişseniz, Allahtan korkun da insanlara şart koştuğunuz faizden arta kalanı bırakın. Çünkü kalbinizde iman olmasının delili, size emredilenleri yapmanızdır.

279- فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ “Eğer böyle yapmazsanız, Allah ve Resûlüyle bir harbe girdiğinizi bilin.”
Ayette harb / savaş kelimesinin elif-lâmsız gelişi bu harbin büyüklüğünü gösterir. Ayet, şunu iktiza eder: Meşru idareye savaş açan kimseye (bâği olana) Allahın emrine gelinceye kadar savaş ilan edilmesi gibi, faizi bırakmayan kimseye de önce tevbe teklifi yapılır, kabul etmezse de ilâhî hükme gelinceye kadar savaş ilan edilir.
Bâği insan büyük bir suç işlemekle beraber kâfir sayılmadığı gibi, faiz de bir kimsenin kâfir olmasını gerektirmez.

Sebeb-i Nüzûl
Rivayete göre, Sakîf kabilesinin Kureyşten bazı kimselerde faiz alacakları vardı, faiz yasaklandığı halde eski faiz alacaklarını tahsil etmek istediler. Üstteki ayet nâzil olunca “Biz Allah ve Rasulüne karşı savaş açamayız, buna gücümüz yetmez” dediler, almaktan vazgeçtiler.
وَإِن تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ “Eğer tevbe ederseniz, anaparalarınız sizindir.”
Eğer faizden ve onu helâl sayma cürmünden vazgeçerseniz, anaparanız sizindir.
لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ “Haksızlık etmezsiniz, haksızlığa da uğramazsınız.”
Böylece ne fazla alarak zulmetmiş, ne de geciktirilerek veya noksan verilerek zulmedilmiş olursunuz.
Ayetten, eğer tevbe edip dönmezlerse, anaparanın da kendilerine verilmeyeceği anlaşılır. Çünkü haram bir şeyi helâl olarak gören ve bunda ısrar eden kimse mürteddir, malı da ganimettir.

280-وَإِن كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ “Eğer borçlu darlık içindeyse, ona eli genişleyinceye kadar mühlet verin.”
وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ “Eğer bilirseniz, (borcu) sadaka olarak bağışlamanız, sizin için daha hayırlıdır.”
Alacağınızı sadakaya saymanız, mühlet tanıma sevabından daha çok sevap getirir.
Hz. Peygamber şöyle buyurur: “Birisinin alacağı olduğunda borçlu kişi vaktinde ödeyemez de alacaklı ona süre tanırsa, her gününe sadaka yazılır.”
“Eğer bilirseniz”
Bunda olan güzel öğüdü ve büyük sevabı eğer bilirseniz, ona göre hareket edersiniz.

281- وَاتَّقُواْ يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللّهِ “Allah’a döndürülüp götürüleceğiniz bir günden sakının.”
Allaha döndürülme gününden murat, kıyamet günü olabildiği gibi, kişinin öleceği gün de olabilir.
İşte böyle bir günden korkunuz ve Allaha dönüşünüz için hazırlık yapınız.

ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ “Sonra herkese kazandığı amellerin karşılığı eksiksiz verilir.”
Her nefis, hayır ve şerden ne yapmışsa, o gün karşılığı kendisine eksiksiz verilir.
وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ “Ve onlara asla haksızlık yapılmaz.”
Sevapları eksiltilerek veya cezaları katlanarak onlara zulmedilmez. İbnu Abbastan şöyle rivayet edilir: “Bu, Hz. Cebrailin getirdiği son ayettir.”

Hz. Peygamber bu ayet indikten sonra bir rivayette yirmibir gün, bir rivayette ise seksenbir gün yaşamıştır. “Yedi gün” veya “üç saat” şeklinde rivayet edenler de olmuştur.