Çevrimdışı

Beynin Büyülü Oyunu - Sinestezi
Tıpta harflerin seslerin rakamların insanların üzerinde farklı etkiler uyandırdığı ve bunların normal dışı algılamalar olduğu kabul edilir. Sinestezi denilen algılama bozukluğunda ise kişilerin sesleri görebildiği renkleri hissedebildiği ve şekillerin tadını alabildiği belirtilir. Sinestezi sorunu olanlar sayıların ve harflerin renkli olduğu müzik notalarının özel kokusu olduğu büyülü bir dünyada yaşarlar. Bunlar gerçeği farklı duygusal algılamaları karıştırarak görürler. Onlar için E harfi örneğin yeşildir. R’nin tiz bir sesi vardır 5 sayısı sarı renktir ve Sol notası çikolata tadındadır.

Amerikan Psikoloji Derneği başkanı Berkeley Üniversitesi’nde nörolog Lynn C. Robertson İtalyan Panorama dergisine yaptığı açıklamalarda sinesteziyi anlatırken “Kelime anlamı duyuların birleşmesi” diyor. “The Two Sides of Perception” adlı kitabın yazarı olan Robertson şöyle devam ediyor: “Değişik sinestezi tipleri var: bazı kişiler bir harf gördüklerinde aynı anda bir renk algılarlar; bazıları bir ses duyduklarında hemen özel bir tat alırlar: kimileri bir şekil gördüklerinde onu bir kokuyla bağdaştırırlar. Ama genelde sinestezi rahatsızlığı olanlar farklılıklarının farkında değildir. Bu şekilde büyüdükleri için diğer insanların da aynı olduğunu düşünürler. Günün birinde ‘Şu A harfi ne kadar kırmızı’ dediklerinde ve biri onlara harfın renkli olmadığını söylediğinde işin farkına varırlar.”

Sinestezi yaygın bir durum mu?
“Birçok insan zaman zaman sinestetik deneyimler yaşar bir ses duyduklarında bir tat hissetmeleri veya tam tersi gibi. Bu her 200-300 kişide görülebilen bir durumdur. Ama gerçek sinestezi ender görülen bir durumdur. Belki her 25-30 bin kişide bir.”

Bir sinestezi hastanın beyninde neler oluyor?
“Son derece normal olan bu beyinde ilk çocukluk yıllarında oluşan sinirsel bağlantılar bulunuyor. Bu bağlantılar genellikle zamanla yok olur. Doğum anında beynimizde çok sayıda nöron arası bağlantılar vardır yaşam boyunca kullanacaklarımızdan çok daha fazla sayıdadır bu bağlantılar. Büyüdükçe ve geliştikçe bu bağlantılar ‘budanır’. Sinestetikler hariç. Onların beyninde bu bağlantılar kalır ve o bunları bazen diğer yetenekleri güçlendirmek için kullanır. Mesela; bir gün harflerle sayıları renklerle bağdaştıran bir gençle konuşuyordum. Bir ara bana ‘Normal insanlar telefon numaralarını nasıl hatırlıyor’ diye sordu. Bunun üzerine o gencin teleon numaralarını aklında tutmak için renklerden yararlandığı ortaya çıktı.”

Genetiğin bu işte parmağı var mı?
“Sinestezi gen yoluyla geçebilir. Princeton kongresini düzenleyenlerden biri sinestezik ve ailesinde de birçok insan var bu durumda.”
Doğuştan gelen bu bağlantılar beynin hangi bölümünde kalıcı olur?
“Renkgrafi dediğimiz özel sinestezi tipinde beynin temporal Lob (Tabanda yer alır. Duyma konuşma ve dil gelişimi ile ilgilidir) bölümünü ilgilendiriyor gibi. Pet görüntüleme tekniği ile yapılan deneyler bu bölümün sinestezikler şekil ve renklere tepki gösteridğinde ayınlandığını gösteriyor.

Bu bir hastalık mı?
“Hayır. Sorun da değil. Birçok sinestetik durumunun düzelmesini istemiyor. Mesela benim bir hastam var müzik kulağı çok gelişmiş. Ses dürtülerini renklerle bağdaştırıyor. Küçükken senfonik konserlere gidermiş ve görüntülere gerek olmadığını düşünürmüş çünkü her nota farklı bir renkmiş. Böyle bir özelliğe sahip olduğunu bilmediğinden konserin herkes için bir ses ışık ve renk cümbüşü olduğunu düşünürmüş. Diğer insanlarında sadece onun gördüğü görsel şöleni görmek isteyebileceğini çok geç keşfetmiş.”