| |
|
13 Aralık 2010, 10:23
| #1 | |
| Çevrimdışı  IF Ticaret Sayısı: (0) | İleti’nin Anlamı İleti’nin Anlamı İleti ve mesaj: İleti sözcüğü özellikle bilgisayarın ileteç uygulamasında iyiden iyiye yerleşti. Yani daha çok bir terim olarak (Burada, Türkçe çevrimli bilgisayarda kullanılan sözcük dağarcığını belirleyenlerin öz Türkçeye verdikleri önemi vurgulamadan geçmeyeceğim.)... Onun eşanlamlısı gibi kabul edilen mesaj’ın kullanımı ise daha yaygın: Yalnızca uygulayım (örneğin cep telefonuna özgü yazılı iletişim) alanında değil, gündelik dilde de geçerli. Ama Türkçede kullanıldığı biçimiyle bu iki sözcük birbirinin yerine geçmiyor: Eşanlamlı görünüyorlar, ama eşdeğerli değiller. Oysa aynı Fransızca sözcük (message) gündelik dilde de uygulayım ortamında da geçerliii; ayrıca dil kuramlarında da bir terim olarak önemli bir yer tutuyor. İzleyebildiğim kadarıyla mesaj’a gündelik dilde yüklenen anlam, bağlamına göre değişebiliyor. Buna iki örnek verelim. Birisi şu: "Topluma nasıl bir mesaj vermek istersiniz?" gibi bir bağlamda aşağı yukarı öğüt, öneri, yönlendirici bilgi, vb. anlamında bir içeriktir. Öteki de, bir kimsenin anlatım biçiminden ya da davranışından çıkarılan ve "Mesaj alınmıştır" ya da "Anlayan anlar" biçiminde dile getirilen, dolaylı, çoğu kez de yoruma bağlı bir anlam. Görüldüğü gibi, ne Türkçede kullanılan iki sözcük (ileti ve mesaj) ne de her ikisi ile Fransızca (message) arasında tam bir denklik var. Bu değişikliğin doğal karşılanması gerekir. Bu tür yazılarımda belirttiğim bir durumu burada da yineliyorum: Bir dil topluluğu onlara hangi anlamı vermişse o geçerlidir: Anlamını da, kullanım yerini de, söyleyiş biçimini de değiştirebilir, değil mi ki dil göstergeleri nedensizdir. Bir dil göstergesinin varlık ve işleyiş biçimi, onu kullanan dil topluluğunun benimsemesi dışında doğal ya da uygulayımsal bir nedene dayanmaz. Yeter ki biri ile öteki birbirine karıştırılmasın. Bir bakarsınız "yanlış" dediğimiz bir kullanım biçimi yaygınlaşarak benimsendiği ölçüde "doğru"ya dönüşür. Buna bir diyeceğim yok. Benim çekincem, gündelik dilin sözcük dağarcığı ile kavram dillerine özgü terimceler arasında bir ayrım gözetilmemesi üstünedir: Birinci türe giren sözcüklerde anlamı belirleyen şey, sözlük ya da kavram bilgisinden çok, kullanıldıkları bağlamlardır. Bu açıdan, bir sözcük ne denli değişik bağlamlarda kullanılıyorsa, o denli değişik anlamları var demektir. Oysa terimlerde böyle bir olanak yok: Her terim, tanımı kesinleşmiş ya da öyle olduğu varsayılmış bir kavramın karşılığıdır. Örneğin her isteyen üçgen, dörtken, açıortay, vb. gibi terimleri, sıradan birer sözcükmüş gibi dilediği bağlamda kullanamaz; kullanırsa, bilgisizliğindendir. İleti’nin yalnızca bir terim olarak değil, gündelik dilin bir sözcüğü olarak mesaj’ın yerini almasını dilerdim, çünkü ses biçimine bağlı olarak çağrıştırdığı temel kavram ("iletilen anlamlı bütün") her kullanımında yönlendirici olur ve kimi anlam belirsizliklerini önleyebilirdi. Tıpkı Batı toplumlarında message sözcüğünün kullanımında olduğu gibiiii. Ama ben burada ileti sözcüğünü genel dil ve iletişim kuramları çerçevesinde ele alacağım. İleti ve bildiri: Berke Vardar ve arkadaşları Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü'nde message karşılığında öncelikle bildiri, onun eşanlamlısı olarak da ileti terimlerini önermişler: İleti maddesinde "Bak. bildiri" deniliyor, Bildiri maddesinde de şöyle bir tanım yapılıyor: "(...) Dilsel bildirişim eyleminde konuşucunun belli bir düzgüye uygun olarak oluşturup dinleyiciye yönelttiği göstergesel bütün. (İleti de denir.)"iv Bu iki tanıma koşut olarak, communication karşılığında da bildirişim ve iletişim terimleri önerilmiş ve Bildirişim'e öncelik verilerek, İletişim onun eşanlamlısı olarak gösterilmiştir. Yani İletişim maddesinde "Bak. bildirişim" denilmiş ve Bildirişim maddesinde de belirttikleri kavram tanımlanmıştır.v Oysa bu iki terim de, dil kuramları bağlamında aynı communication teriminin karşılığıdır. Andığım sözlük yazarları bu terimleri yalnızca doğal dile özgülemiş olacaklar ki, bildiriye bildirişim terimlerini yeğlemişlerdir. İleti ve İletişim'i seçselerdi, dildışı iletişim dizgelerine de uygulanabilirdi diye düşünmüş olabilirler.vi Oysa bildiğimiz Batı dillerinde bu terimsel ikilik yok: Bildiri ya da ileti karşılığında message, bildirişim ya da iletişim karşılığında communication var. Ama her ikisi de yalnızca doğal dile özgü değil, dildışı her türlü iletişim dizgeleri için de geçerlidir. Yine aynı şeyi söyleyeceğim: Batı kaynaklı bir terimin içerdiği değişik kavramlar için Türkçede ayrı terimler kullanmanın sakıncası olmayabilir, ama tutarlı olmaları da bir o ölçüde önemlidir. Communication en geniş anlamında, doğası ve içeriği ayrıca tanımlanabilecek, düzgülenmiş (kodlanmış) ya da özgün bir değerle yüklenmiş her türlü nesne alışverişini belirtmek için kullanılan bir sözcüktür. İşte bu "nesne" denilen olgu, ille de doğal dil öğeleriyle kurulmuş ve bir alıcıya yönelik bilgiyle yüklenmiş bir söz olmayabilir: Bir yontu, bir tablo, bir armağan, bir ezgi, vb. de olabilir. Böyle bir tanıma uyan bir kavramı belirtmek için kullanılacak terim bildiri mi olmalıdır, yoksa iletimi? Birincisi bildirmek, ikincisi iletmek eyleminin türevidir. Yukarda da anımsattığım gibi, ilke olarak terim niteliğindeki sözcükler nedenlidir, güdümlüdür: Anlatımın biçimi genellikle içeriği tanımlar. Bu yazının konusu, işte bu ikinci eylemin anlamıyla uyumlu bir ileti'dir. Bildiriye gelince, o ileti’nin dilbilimsel karşılığı gibi düşünülebilir, ama onunla eşdeğerli sayılmaz: Çünkü ileti kavramı bildiriyi içerir, ama tersi doğru değildir. Batı dillerinde (örneğin Fransızcada) iletişim ile ileti'nin dilsel anlamlarını vurgulamak için communication linguistique (dilsel iletişim) ve message linguistique (dilsel ileti) deyimleri kullanılır.vii Ama dilbilimsel bir konu işleniyorsa, linguistique sıfatına gerek kalmıyor. Genel dil kuramlarında message saltık bir terimdir, çünkü dilsel ya da dildışı iletişim işlevi yapabilecek her türlü anlamlı bütüne uygulanır. Buradaki "anlamlı" nitelemesini, ileti'nin yalnızca "dilsel anlamla sınırlı olmadığını belirtmek için, belirli bir değerle yüklü biçiminde de anlatmaya çalıştım yukarda. Şiirsel ileti: "Özgün bir değerle yüklenmiş bir nesne olarak ileti, "ille de doğal dil öğeleriyle kurulmuş ve bir alıcıya yönelik bilgiyle yüklenmiş bir söz olmayabilir: Bir yontu, bir tablo, bir armağan, bir ezgi, vb. de olabilir" dedim yukarda. Bir şiir bile olabilir, çünkü şiirsel söz herhangi bir bilgi ileten bir söz olarak değil, orada yaratılan ve doğal dil işlevi dışında bir değer taşıyan yapısal ya da biçimsel bir nesne'dir. Söz sanatlarında tanımına en uygun ileti olayı, şiir sanatında geçerlidir, çünkü orada kavramlar gibi sesler de ileti nesnesi’nde belirgin bir değer taşır. Gerçekten de ileti'nin kurucu öğeleri, genel olarak "sinyal" adı verilen belirtkeler’dir; yani soyut bir içerik değil, algılanan bir gerçeklik olarak duyusal nitelikte bir nesnedir: İşitseldir, görseldir, dokunsaldır, vb. Düzgü ya da kod denilen saymaca ya da özgün bir düzenleme sunduğu için anlamlıdır ya da belirli bir içeriksel değerle yüklüdür. * Bir açıklama: Şiirle ilgili ilk çalışmalarımda, ("message [poétique]" karşılığında), hiçbir zaman (şimdi bile) elimden bırakmadığım Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü'nde önerilen bildiri terimini kullandım.viii Ama bu yazıda anlatmaya çalıştığım kavramsal gerekçelerden dolayı, ileti’yi ona yeğledim. Şiirin ortak paydası: Şiirbilime giriş adlı kitabımın ikinci baskısında da tüm bildiri’leri ileti'ye dönüştürdüm. Bildiri sözcüğünün bir bilimsel toplantıya sunulan yazılı çalışma, kamuoyuna yapılan açıklama, vb. anlamında kullanılmasının daha uygun olduğunu düşünüyorum. Örneğin bu ikinci anlamına uygun olarak, toplumda "basın bildirisi" adıyla bir etkinlik türü kurumlaşmış bulunuyor. Konuya ilgi duyan dilcilerin ve okurların bilgisine sunuyorum. * Prof. Dr. Mehmet Yalçın ii Kimi kavram ya da tanımlarda, message'la yakın anlamda, ama onunla bir ölçüde karşıtlaşan terimlere de gönderme yapılmıştır. Bu açıdan A. J. Greimas ile J. Courtes ortaklaşa hazırladıkları dil kuramları sözlüğünde, bu terim için üç değişik tanım önermişlerdir. Bunlardan ilkini bu yazı sürecinde kendimce anlatmaya çalışacağım. İkincisinde, aynı terimi, R. Jakobson'un yeni tanımlarını göz önünde tutarak, Saussure'ün dil/söz ayrımına denk düşen code/message ayrımında söz'ün karşılığı biçiminde gösteriyorlar. Üçüncüsündeyse message'ı birsözceleme terimi olarak, gösteren ve gösterilenle birlikte 'kavranan sözce'nin eşanlamlısı olarak tanımlıyorlar (Semiotique: dictionnaire raisonne de la theorie du langage, Hachette, Paris, 1979, ss. 223-224). iii Latince kökenine bakılırsa message, iletilen (nesne) demektir. iv Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü, ABC Kitabevi, İstanbul-Ankara-İzmir, birinci baskı, 1988, Bildiri ve İleti maddeleri. v Yazıyı uzatmamak için söz konusu tanımı aktarmıyorum. Kaldı ki konumuz da bu değil. İlgilenen okurlar aynı sözlüğün Bildirişim ve İletişim maddelerine bakabilirler. vi Onların nasıl düşündüğünü sorgulamanın bir anlamı yok denilecek belki. Bence de yok. Ama bu olasılıklardan giderek ileti kavramını aydınlatmaya çalışıyorum. vii Burada dilsel'deki dil kavramı, gündelik iletişim aracı olan doğal dil anlamındadır. Roman dili, şiir dili, resim dili, müzik dili gibi kullanımlarda geçen dil ise başka bir anlam taşır. Yani Saussure'ün yaptığı langue/langage ayrımına denk düşen iki değişik kavram söz konusu. Bu iki dil kavramını belirtecek terimcemiz ne yazık ki açık veriyor. B. Vardar langage'ı dilyetisi olarak Türkçeleştirdi. Ama yetersiz. Bu sorun, ayrı bir yazının konusu olabilir. viii Aynı sözlüğün üç değişik yerde (i. Ü. Yabancı Diller Yüksek Okulu, Türk Dil Kurumu ve ABC Kitabevinde) çıkan baskıları elimdedir. Böyle bir çalışmayı ortaya koyan ve geliştiren, başta değerli hocam Berke Vardar'ı ve çalışma arkadaşlarını (ki benim de arkadaşlarımdır) büyük bir övgüyle ve içtenlikle kutluyorum. | |
| |  |
| IRCForumlari.NET Reklamlar |
   |
 |
| Etiketler |
| anlamı, anlamä±, İleti’nin, ä°letiâ��nin |
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
| |
Benzer Konular | ||||
| Konu | Konuyu Başlatan | Forum | Cevaplar | Son Mesaj |
| İstiklal Marşı’ndaki Korkma’nın anlamı İstiklal Marşı’ndaki Korkma’nın anlamı | Feronia | IF Ekstra | 0 | 20 Ağustos 2010 14:08 |
Normal
