| |
|
06 Kasım 2025, 11:42
| #18 |
| Çevrimiçi  IF Ticaret Sayısı: (0) | Cevap: PUT/LAR - Mehmet Ali BAKAY Asaf Halet Celebi'nin "İbrahim” şiiri Üzerine: Put, Gönül ve Yıkım Arasında Bir Mistik Hesaplaşma Asaf Halet Çelebi'nin "İbrahim” şiiri, tasawufi düşünce ile Yeni Platonculuk arasında kurulan derin bir diyalektik yapıyı ortaya koyar. Bu yazı, şiiri üç mertebeli mistik bir yolculuk olarak yorumlarken, put kırma metaforunu felsefi, ruhsal ve estetik düzlemlerde çözümler. Put, gönül, hakikat ve birlik gibi temalar etrafında örülen metin, hem içsel bir miraç hem de modern şiirin varoluşsal açılımlarına ışık tutuyor. İbrahim içimdeki putları devir elindeki baltayla kırılan putların yerine yenilerini koyan kim? Güneş buzdan evimi yıktı koca buzlar düştü putların boyunları kırıldı İbrahim güneşi evime sokan kim? Asma bahçelerinde dolaşan güzelleri Buhtunnasır put yaptı ben ki zamansız bahçeleri kucakladım güzeller bende kaldı İbrahim gönlümü put sanıp da kıran kim? Asaf Halet Çelebi Asaf Halet Çelebi, modern Türk şiirinde mistik duyarlığın, felsefi sorgunun ve metafizik derinliğin nadir temsilcilerindendir. Onun "İbrahim" adlı şiiri, hem geleneksel dinler tarihine hem de bireysel varoluşun derinliklerine dokunan simgesel ve metaforik bir metindir. Bu şiirde Çelebi, İbrahim Peygamber'in put kırma mitosunu bir metafor olarak kullanarak, bireyin içsel yıkımını, sorgulamasını ve yeniden doğma arzusu içindeki çelişkilerine bakalım. İbrahim Kimdir? Put Kıran mı, Put Yaratan mı? Tevrat ve Kur'an'da İbrahim, babasının ve kavminin yücelttiği putları kıran, tek Tanrı'ya inanan ilk öncül peygamberlerden biridir. Bu anlatı, tarih boyunca "put kırıcılığın" (İkonoklazm) simgesine dönüşmüştür. Ancak Asaf Halet'in şiirinde İbrahim, sırf dış putları kıran biri olarak değil; içsel putlarla da yüzleşen, fakat belki de yeni putlar yaratan bir figür olarak ortaya çıkar. "İbrahim / içimdeki putları devir” dizesi, şairin kendi bilinçdışındaki ya da ruhsal dünyasındaki sahte tanrılara, takıntılara, yüceleştirilmiş anlamlara yönelik bir yıkım talebidir. Ama hemen ardından gelen şu soruyla bu istek sorgulanır: "Kırılan putların yerine / yenilerini koyan kim?" Bu dizeyle şair, put kırmanın sonu olmadığını, insanın yeni putlar yaratmaya meyilli olduğunu ima eder. Düşünce yapıları, ideolojiler, aşklar, tutkular, hatta Tanrı tasarımları bile birer put haline gelir. Güneş ve Buz: Aydınlanma ile Kırılma Arasında "Güneş buzdan evimi yıktı / koca buzlar düştü / putların boyunları kırıldı” dizesi, bir aydınlanma anının getirdiği yıkımı anlatır. Buzdan ev, belki de şairin çekildiği korunaklı bir iç dünya, bir savunma alanıdır. Ancak güneş, yani hakikat, bilgi ya da aşk, bu koruma alanını yerle bir eder. Putların boyunlarının kırılması, bu yıkımın öznesi olarak güneşin işaret edilmesi, bize şu soruyu getirir: "İbrahim / güneşi evime sokan kim?" Bu dize, sürecin özne-nesne ilişkisini sorgular. Güneşi getiren İbrahim midir? Yoksa şairin kendisi mi bu aydınlanmayı talep etmiştir? Burada bir çelişki doğar: Aydınlanma yıkıma neden olur. Hakikat, her zaman iyileştirici değil; bazen yıkıcıdır. Güzelliğin Putlaşması: Buhtunnasır ve Bahçeler '"'Asma bahçelerinde dolaşan güzelleri / Buhtunnasır put yaptı" dizesi, estetik olanın iktidar tarafından nesneleştirilmesini eleştirir. Bahçelerde serbestçe dolaşan güzellik, artık bir imgede donmuş, yaşayan bir varlık olmaktan çıkmıştır. İktidar, estetiği dondurarak kendi söyleminin aracı yapar. Buhtunnasır (Babil kralı), bu anlamda hem tarihsel hem alegorik bir figürdür: güzelliği dondurup putlaştıran gücün simgesidir. Ancak şair, "güzeller bende kaldı” diyerek bu putlaşmayı reddeder. O, estetik olanla yaşayan bir ilişki kurmuş, onu zihinsel ya da ideolojik bir nesneye dönüştürmeden sürdürmeyi başarmıştır. Gönül de Bir Put Olabilir mi? Şiirin son dizesi belki de en çarpıcısı: "İbrahim / gönlümü put sanıp da kıran kim?" Burada şair, gönlümü, yani en samimi, en içten duygularıyla hareket etmiş; fakat bu duygular başkaları tarafından put olarak algılanmış ve kırılmıştır. Bu dize, hem aşka hem inanca hem de içsel duyarlığa yönelik bir hayal kırıklığını dile getirir. Gönül burada, put kırıcılığın kurbanı olur. Belki de gerçek put, şairin duyguları değil; bu duyguların algılanma biçimidir. Diyalektik ve Üç Mertebeli Yüzleşme. • Yeni Platonculuk ve Tasavvufi Yükseliş Bu şiir, yapısı gereği üç bölümlü bir kompozisyona sahiptir ve bu bölümleme diyalektik bir çatışmayla ilerler: her mertebede bir karşıtlık, bir gerilim ve onun aşımı vardır. Bu yapı, Yeni Platonculuk'un ve tasavvufun özsel çıkış dizgesiyle birebir örtüşür: Dışsal Yıkım - Madde ve Suret Düzlemi: Putların baltayla kırıldığı bölüm, fiziksel olanın reddini simgelen Yeni Platonculukta "madde", tasavvufta "nefs-i emmâre" katmanına denk düşen Işıkla Gelen Yıkım - Us ve Hakikat Arasında: Güneş, bilgi ve ilhamın temsilcisidir ama yıkıcıdır. Bu, "nous" katmanına, tasavvufta "nefs-i levvâme" ya da "kalp" düzeyine denk gelir. Gönül ve Güzellik — Birlik ve Sezgi Katmanı: Zamansız bahçeler, estetize edilmiş düşünceyi aşar. Gönül put sanılıp kırılır. Bu noktada vahdet, yani birliğe erişme arzusu ortaya çıkar; Yeni Platonculukta "Bir", tasavvufta ise "fenâ" makamına tekabül eden Bu üçlü mertebe, aşağıdan yukarıya, dıştan içe doğru bir manevi seyrin şiirsel yansımasıdır. Her aşamada hem olumlu bir açılım hem de olumsuzlayıcı bir sarsılma vardır. Bu da şiirin tinselliğini ve dramatik derinliğini oluşturur. Asaf Halet'in Şiirinde Put, Bir Zihinsel Kurgudur "Put” bu şiirde yalnızca bir dini nesne değil, zihinsel bir yapı, bir kurgu, bir yansımadır. İbrahim ise, bu yapıyla hesaplaşan, ama hesaplaştıkça daha fazla çelişkiye gömülen bir bilincin sembolüdür. Asaf Halet Çelebi, bu şiirle sadece mistik geleneği yorumlamakla kalmaz, aynı zamanda modern bireyin putlarla yüzleşmesini, bu putların yeniden üreyebilme tehlikesini ve içsel yıkımın yaratıcı boyutunu ortaya koyar. İbrahim bir simgedir: Düşünceye balta indiren; ama her baltanın ardından yeni bir soru, yeni bir put bırakan simge. Bu şiiri, mistik modernizmin özeti saymak mümkün: Gelenekle hesaplaşan, ama onu tekrar etmeyen; metafizik sorulara açık, ama cevapları kesinleştirmeyen bir şiir dili. İbrahim ise bu dilin öznesi değil; sorusudur.
__________________ Hanif kalmak cesaret ister... |
| |  |
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
| |
Ağaç şeklinde
