[KLoPaTRa]

İÇİNDEKİLER



GİRİŞ .................................................. .................................................. ..........................1
1. FRANCHİSİNG .................................................. .................................................. ......2
1.1. Frinchising’in Terim ve Tanımları .................................................. ....................3
2. FRANCHİSİNG TÜRLERİ .................................................. ......................................4
2.1. Ulusal Franchising .................................................. ............................................5
2.2. Uluslararası Franchising .................................................. ...................................5
2.3. Ürün ve Marka Franchising’i .................................................. ............................5
2.4. Master Franchise .................................................. ...............................................5
2.5. İşletme Sistemi Franchisingi .................................................. .............................6
3. FRANCHİSİNG’DE TEMEL İLKELER .................................................. .................7
3.1.Dürüstlük İlkeleri .................................................. ...............................................7
3.2. Yönlendirici İlkeler .................................................. ...........................................7
4. FRANCHİSİNG'İN TARİHSEL GELİŞİMİ .................................................. ............9
5.TÜRKİYE'DEKİ FRANCHİSİNG UYGULAMALARI ..........................................10
6. FRANCHİSİNG SİSTEMİNİN TÜRKİYE AÇISINDAN ÖNEMİ .........................11
7.FRANCHİSİN SİSTEMİNİN AVANTAJ ve DEZAVANTAJLARI........................14
7.1. Franchising sisteminin franchisee açısından yararları ......................................14
7.2. Franchising Sisteminin Franchisee Açısından Dezavantajları .........................15
8.FRANCHİSE ALMAYI DÜŞÜNENLERİN DİKKAT ETMESİ GEREKEN UNSURLAR .................................................. .................................................. .............18
9. FRANCHİSİNG SİSTEMİNİN VERGİSEL YÖNÜ ...............................................30
KAYNAKÇA .................................................. .................................................. ............32

[KLoPaTRa]

GİRİŞ

Yeni bir işletme kurmak veya kurulu bir işletmeyi gerek ulusal gerekse uluslararası sosyal, ekonomik ve politik koşullar ve bu koşullarda meydana gelen sürekli değişimlere uyumlu kılarak başarıya eriştirmek ferdi yatırımcılar açısından çok güçtür. Küçük işletmelerin bu güçlükleri çözmeleri, özellikle büyük işletmelerin sağladığı olanaklardan yararlanarak daha kolay olmaktadır.

Bir dağıtım ve pazarlama sistemi olan Franchising, iki taraf arasında süreklilik gösteren ve ticari ilişkiye dayanan bir anlaşmadır. Franchising, bir işletme sistemi çerçevesinde yapılan satış etkinliklerinde denenmiş, kendini ispat etmiş bir markanın desteği ve güvencesi altında iş yapan, birbirinin kopyası firmaların mal ve hizmet dağılımına yönelik olarak belli bir bedel karşılığında söz konusu marka ve sistemin sahibi olan firma (Franchisor) ile girmiş oldukları bağımsız bir ticari ilişki türüdür.

Franchising sisteminde taraflar arasında, sözleşme ile tespit edilen uzun dönemli bir iş ilişkisi bulunmaktadır. İki taraf arasında yapılan görüşmeler sonucunnda şartları belirlenen sözleşmedeki en önemli konulardan birisi, franchisee tarafından yapılacak ödemelerdir. Yatırımcı bir franchise satın aldığında, yılların tecrübesi ile birlikte denenmiş ve başarısı kanıtlanmış bir metodu da satın almaktadır. Franchising anlaşması süresince franchisor, franchisee'e tanıtım, reklam, eğitim, malzeme gibi her türlü hizmet ve desteği sunmaktadır. Ayrıca, franchisor franchise satın alan işletmeyi çok yakından izlemektedir. Çünkü franchisee'nin iyi ismini lekeleyecek bir hareketi ya da kötü söylentiler, sistemi olumsuz olarak etkileyebilmektedir.

[KLoPaTRa]

1. FRANCHİSİNG


Yeni bir işletme kurmak veya kurulu bir işletmeyi gerek ulusal gerekse uluslararası sosyal, ekonomik ve politik koşullar ve bu koşullarda meydana gelen sürekli değişimlere uyumlu kılarak başarıya eriştirmek ferdi yatırımcılar açısından çok güçtür. Küçük işletmelerin bu güçlükleri çözmeleri, özellikle büyük işletmelerin sağladığı olanaklardan yararlanarak daha kolay olmaktadır.


Bir dağıtım ve pazarlama sistemi olan Franchising, iki taraf arasında süreklilik gösteren ve ticari ilişkiye dayanan bir anlaşmadır. Franchising, bir işletme sistemi çerçevesinde yapılan satış etkinliklerinde denenmiş, kendini ispat etmiş bir markanın desteği ve güvencesi altında iş yapan, birbirinin kopyası firmaların mal ve hizmet dağılımına yönelik olarak belli bir bedel karşılığında söz konusu marka ve sistemin sahibi olan firma (Franchisor) ile girmiş oldukları bağımsız bir ticari ilişki türüdür. AB ülkeleri ile rekabette franchising anlaşmasına ihtiyaç duyabileceğiniz düşünülerek bu konuda kitapçığımıza alınmıştır.


Franchising işleminde,franchising veren franchisor ile, franchising alan franchisee olmak üzere iki taraf bulunmakta, işlem konusu olan işletme, marka ya da isim hakkına da Franchise denmektedir. Franchisor, piyasada tanınmış ve yerleşmiş bir ismin ya da markanın işletme hakkını veren taraftır. Franchisor; isim, marka, işletme hakkı yanında, girişimciye teknik, idari, mali, pazarlama ve eğitim konularında hizmetler sunmaktadır. Bu hizmetler girişimcinin başarı şansını arttırıcı etki yapmaktadır. Franchısee ise işletmesini bağımsız olarak yöneten, isim, işletme hakkı ya da marka ve diğer hizmetleri belirli bir bedel karşılığında alan taraftır.

Franchising sisteminde taraflar arasında, sözleşme ile tespit edilen uzun dönemli bir iş ilişkisi bulunmaktadır. İki taraf arasında yapılan görüşmeler sonucunnda şartları belirlenen sözleşmedeki en önemli konulardan birisi, franchisee tarafından yapılacak ödemelerdir. Yatırımcı bir franchise satın aldığında, yılların tecrübesi ile birlikte denenmiş ve başarısı kanıtlanmış bir metodu da satın almaktadır. Franchising anlaşması süresince franchisor, franchisee'e tanıtım, reklam, eğitim, malzeme gibi her türlü hizmet ve desteği sunmaktadır. Ayrıca, franchisor franchise satın alan işletmeyi çok yakından izlemektedir.Çünkü franchisee'nin iyi ismini lekeleyecek bir hareketi ya da kötü söylentiler, sistemi olumsuz olarak etkileyebilmektedir.

1.1. Frinchising’in Terim ve Tanımları

Franchisor
Sistemin ve markanın haklarına sahip olan ve franchise anlaşması ile bu hakları üçüncü şahıslara kullandıran kişi/kuruluştur.

Franchisee
Sistemin ve markanın belli bir satış- hizmet noktası ve/veya bölgesi için haklarını anlaşma ile alarak uygulayan bağımsız yatırımcıdır.


Franchise Kullanım Bedeli
Franchisee'nin, işletme süresince sistemi ve markayı kullanması karşılığında periyodik olarak franchisor'a ödediği, sabit veya hasılata göre belirlenen bedeldir.

[KLoPaTRa]

Franchise Giriş Bedeli
Franchise alanın sisteme girmek için franchisor'a ödediği başlangıç bedelidir.

Franchising

Birbirinden bağımsız iki taraf arasında oluşturulan sözleşmeye dayalı bir ilişkiyi tanımlıyor. En yalın anlatımıyla franchisingi, ‘hak sahibine verilen para karşılığında belirli sınai hakları ticari alanda kullanma izni’ olarak özetlemek mümkündür. Franchising sözleşmeleri, bir ürün, bir marka ya da bir hizmeti kapsıyor olabilir. İmtiyaz sahibi tarafın, belirli bir süre şartı ve bazı sınırlamalarla ticari işlerini yürütmek üzere bu hakkı ikinci bir tarafa devretmesi söz konusudur. Franchising’in en önemli tarafı imtiyaz hakkını veren tarafın işin yönetim ve organizasyonu konusunda know-how yani bilgi ve destek sağlıyor olmasıdır.

Franchisee Fee

Franchisee’nin, isim, marka veya sistemi kullanma hakkı karşılığında franchisor’a ödediği başlangıç bedeli anlamına gelmektedir. Türkçe karşılığı ile ‘giriş bedeli’dir.

Royalty

Yıllık ciro ve kardan, anlaşmada belirlenen oranlarda yüzde olarak ödenen, bir lisans veya ticari marka sahibinin sahip olduğu hakları bir başkasına devretmesi karşılığında aldığı bedel demektir. Bunun karşılığı olan Türkçe terim ise ‘lisans bedeli’dir.


2. FRANCHISING TÜRLERİ

Franchising uygulamaları, uygulandığı ülkeye göre ve sunulan fırsatlar açısından iki grupta ele alınıyor. Sistem uygulandığı ülkeye göre; ‘ulusal’ ve ‘uluslararası’ olarak, sunulan fırsatlar açısından ise; ‘ürün ve marka franchising’ i ve ‘işletme sistemi franchising’i şeklinde sınıflandırılıyor.

2.1. Ulusal Franchising

Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içerisinde, şehirler ya da bölgeler arasında yapılıyorsa ‘ulusal franchising’,

2.2. Uluslararası Franchising

Sözleşme iki ülke arasında yapılıyorsa ‘uluslararası franchising’ olarak adlandırılmaktadır.

2.3. Ürün ve Marka Franchising’i

ABD'de üretici ve satıcı arasında bağımsız bir satış ilişkisi şeklinde başlayan ‘ürün ve marka franchising’i ise, satış ilişkisi çerçevesinde satıcı firmanın, kendini üretici firma ile özdeşleştirmeye 5 çalışmasını kapsamaktadır. Bu tür franchising esas olarak belirli bir marka ya da ticari unvanın kullanılmasını içermektedir. Ayrıca imtiyazı veren firma karşı taraf üzerinde sevk ve idare dahil, geniş ve sürekli bir denetim hakkına sahip olmaktadır. Bazı basit konularda, franchise alan kuruluş üretim safhasına da girebilmektedir. Otomobil ve kamyon satıcıları, benzin istasyonları, alkolsüz içki üreticileri bu tür franchising'in en tipik örneklerini oluşturmaktadır.

2.4. Master Franchise

Ana firma, kendi ülkesi dışında bulunan girişimciye doğrudan franchise verebileceği gibi, bir üçüncü taraf aracılığı ile dolaylı olarak da franchise verebilir. Böyle bir durumda master franchise gündeme gelir. Ana firma kendi ülkesinde veya yabancı ülkede bulunan bir girişimciyle master franchise anlaşması yapar ve belirli bir bölgede kendi adına franchise verme hakkını girişimciye verir. Ana firmanın sözleşme yaptığı franchise alan bu girişimciye “Master Franchisee”, bu özel uygulamaya da “Master Franchise” denir.

2.5. İşletme Sistemi Franchisingi


Burada franchisee ve franchisor arasında sadece ürün, servis ve marka alanında değil, bir bütün olarak işletme sistemi içerisinde pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetleri de içeren bir işbirliği yapılmaktadır. Daha basit bir anlatımla, bu tür franchising ‘akıl satmak’ olarak tanımlanabilir. Oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık hizmetleri bu sınıflandırma içerisinde yer almaktadır. Son yıllarda işletme sistemi franchising'inin büyüme hızı diğer franchising'lere göre daha fazladır. İşletme sistemi franchising'i diyebileceğimiz “Business Format Franchising” sözleşmesinde yer alan dört temel unsur ise şöyledir;

* Franchisor sahip olduğu belirli bir ismin veya markanın kullanılması için franchisee'ye izin verir.

* Franchisee üzerinde, sözleşme süresince davam eden bir denetim söz konusudur.

* Yine sözleşme boyunca franchisor, franchisee'ye belirli yardım ve hizmetlerde bulunur.

* Bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan ‘royalty’nin miktarı periyodik ödemeler şeklinde tespit edilir.

[KLoPaTRa]

3. FRANCHISING’DE TEMEL İLKELER

3.1.Dürüstlük İlkeleri

EFF. European Franchise Federation İlkeleri aynen kabul edilerek Türkiye’de uygulanmaya başlanmıştır. Bu ilkeler;

1) Franchise veren, franchising sisteminin yönlendiricisidir.

2) Franchise veren, franchising ağını kurmadan önce en azından bir ticari projeyi makul bir süreden beri bir pilot proje ile başarılı olarak uygulamış olmalıdır.
3) Franchise veren, franchising konusu olan sistemin sahibi olmak veya bunları başkalarına kullandırma hakkını verebilmek için o sistemin lisansına sahip olmak zorundadır.

4) Franchise veren, her franchise alana eğitim hizmetlerinin yanı sıra, sözleşme boyunca sürekli olarak gerekli ticari ve teknik yardım hizmetlerini vermek zorundadır.

5) Franchise alanlar kendi işletmelerinin gelişmesi ve büyümesi için gerekli performansı ve sistemin imajının ve markanın korunması için gerekli gayreti göstermek zorundadır.

6) Franchise alanlar, franchise verenlere veya onun görevlendireceği kişi ve kuruluşlara denetleme için gerekli belgeleri göstermek ve inceleme yapmalarına izin vermek zorundadır.

3.2. Yönlendirici İlkeler

a) Franchisor, kendisi ve Bireysel Franchisee'lerinden oluşan franchise sisteminin kurucusu ve uzun vadeli koruyucusudur.

b) Franchisor' un Yükümlülükleri; Franchisor aşağıdaki şartları yerine getirmelidir:

* Bir iş sistemini franchise zinciri haline getirmeden önce, makul bir süre boyunca ve en azından bir örnek işletmede işini başarıyla yürütmüş olmalıdır.

* Zincirin isim, marka ve diğer ayırt edici özelliklerinin sahibi olmalı veya yasal olarak kullanım hakkına sahip olmalıdır.

* Anlaşma süresince Bireysel Franchisee'ye başlangıçtaki eğitimi ve sürekli ticari ve/veya teknik desteği vermelidir.

c) Bireysel Franchisee'nin Yükümlülükleri; Bireysel Franchisee aşağıdaki şartları yerine getirmelidir;

* Franchise işletmesinin gelişmesi ve franchise sisteminin ortak kimliği ve saygınlığının korunması için azami gayreti göstermelidir.

* Franchisor'un verimli yönetimi için, Franchisee'nin performansının ve mali durumunun belirlenmesini kolaylaştıracak doğrulanabilir işletme bilgilerini vermelidir. Franchisor'un talebi üzerine, Franchisor'un ve/veya temsilcisinin, bireysel Franchisee'nin işletme kayıtlarında makul zamanlarda araştırma ve çalışmasına izin vermelidir .

* Anlaşma süresince ve bitiminden sonra Franchisor'un verdiği know-how'ı üçüncü şahıslara açmamalıdır.

d) Her İki Tarafın Sürekli Yükümlülükleri; Taraflar birbirleriyle ilişkilerinde dürüst davranmalıdırlar. Franchisor anlaşmasının her ihlalinde Bireysel Franchisee'sini yazılı olarak ikaz etmeli ve kusurun giderilmesi için makul süre tanımalıdır. Taraflar şikayet, tasa ve anlaşmazlıklarını samimiyet ve iyi niyet ile; dürüst ve makul temas, doğrudan temas ve müzakere ile çözmelidir.

4. FRANCHISING'IN TARİHSEL GELİŞİMİ

Tarihsel açıdan değerlendirmede; Ortaçağ Fransa'sında varolan feodal sistemin ilk franchising uygulaması olduğu söylenmekte ise de, modern anlamda bir dağıtım ve pazarlama yöntemi olarak Franchising, ilk kez 19. yüzyılın sonlarında A.B.D'de ortaya çıkmış ve 1970'li yıllarda da Avrupa'da hızla yaygınlaşmaya başlamıştır.

Türkiye'deki modern franchising uygulamaları ise, 1980'lerin ikinci yarısında uluslararası fast-food devleri Mc Donald's, Pizza Hut, Wendy's ve Kentucy Fried Chicken gibi şirketlerle başlamıştır.

Çıkış yeri olan A.B.D.'de ilk önceleri Singer Dikiş Makinaları Şirketi (1863), General Motors (1888) ve ilaç sektöründe Racall Şirketi (1902) başlayan franchising uygulamaları, daha sonra diğer otomobil üreticileri, Pepsi Cola, Coca Cola ve Seven Up gibi içecek firmaları, benzin istasyonu zincirleri ve çeşitli perakende satış mağazaları ile gelişmiş ve bugün yaklaşık 60 işkolunda kendini göstermektedir.
Bunlar arasında; otomobil kiralama, otomobil servis ürünleri, iş yardım servisleri, iş aracıları, ayakkabı, yapı dekorasyon, bilgisayar, kozmetik perakende satış mağazaları, eğitim, yiyecek, sağlık ürünleri ve servisleri, ev aletleri, kuru temizleme, fast-food, otelcilik ve lokantacılık gibi sektörler bulunmaktadır

[KLoPaTRa]

5. TÜRKİYE'DEKİ FRANCHISING UYGULAMALARI

Türkiye'de franchising sistemi, 1960'lı yıllarda şehirlerarası yolcu taşımacılığının gelişimi ile önem kazanmıştır. Buna bağlı olarak benzin istasyonlarının oluşumu, otobüs firmaları, bu firmalara ait bilet satışı belirli şartlarla ve sınırlamalarla diğer şehirlerdeki bağımsız ofislere verilmiştir.

1985 yılında Mc Donald's ile Türkiye'de başlayan, hemen ertesi yıl yerli bir franchisor olan Sagra tarafından takip edilen modern franchising uygulamaları, bugün yüze yakın yerli ve yabancı franchisor firma tarafından devam ettirilmektedir.
Hazır gıda dışında ilk franchising uygulaması, Alphagraphics'in Türkiye'ye gelmesi ile elektronik matbacılık sektöründe gerçekleşmiştir. Bunu, cilt bakım ürünleri ve giyim sektöründeki gelişmeler izlemiştir.

Bugün Türkiye'de, fast food, temizlik, araç kiralama, çikolata, ofis-kırtasiye ürünleri, emlak kiralama, basımevi, iletişim, müzik market, kargo, yapı market, kozmetik, otomotiv gibi çok çeşitli sektörlerde franchising uygulamaları bulunmaktadır.

Sektörün resmi kuruluşu olarak görev yapan UFRAD Ulusal Franchising Derneği, 1991'den bu yana faaliyet göstermektedir .



6. FRANCHISING SİSTEMİNİN TÜRKİYE AÇISINDAN ÖNEMİ

Özellikle Türkiye gibi ülkeler açısından franchising sisteminin önemini ve sağlayacağı avantajları hatırlamak çok yararlı olacaktır:
Günümüzde, özellikle uluslararası geçerliliği olan bir marka yaratmak, inanılmaz ölçüde pahalı ve uzun soluklu çabalar gerektirmektedir.

Türkiye'de ise, marka ve marka yaratma bilincinin eksikliği özellikle uluslararası ekonomik ilişkilerde hissedilmektedir. Bugün Türkiye'nin gerçek anlamda tek uluslararası markasının "galatasaray" olduğunu söylemek belki de abartılı olmayacaktır. Bu koşullar altında, başarısını kanıtlamış uluslararası markaların ticari başarılarına ve potansiyellerine ortak olmak, bu markaların ardındaki işletme bilgisi ve deneyiminden yararlanmak için franchising sistemini kullanmak, Türkiye gibi ekonomik büyümesini hızlı, düşük maliyetli ve az riskli olarak gerçekleştirmek zorunda olan ülkeler açısından, ekonomik stratejinin önemli bir unsuru olabilir.

Bu tespit, sadece uluslararası ilişkiler açısından değil, ekonominin iç işleyişi açısından da geçerlidir. Türkiye'deki marka bilinci ve marka çeşitliliğinin, ekonominin belli bir kesimi dışında geliştiğini söylemek zordur. Bir kaç büyük şehir ve ekonomik açıdan gelişmiş bölgeler dışında Türkiye'de, bilinen markaların etkinliğini ve işletme kalitesini görmek bugün bile her zaman mümkün değildir. Bu durumda franchising, yurt içinde, bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarının giderilmesi ve ekonominin nisbeten gelişmiş ve modern dünyayla entegre olmuş kesimlerinden yönetim bilgisi ve deneyimi aktarılması için de etkin bir yöntemdir.


Dünyada Franchising Sistemi Nasıl Yapılanmıştır?

Franchising yapılan her ülkede yalnızca bir dernek kurulmuştur. 1995 sonu itibariyle 36 ülkenin her birinde tek bir franchise derneği faaliyettedir.


Bu ülkeler sırasıyla: Almanya, ABD, Arjantin, Avustralya, Avusturya, Belçika, Brezilya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Çin, Danimarka, Endonezya, Finlandiya, Fransa, Güney Afrika, Hollanda, Hong Kong, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İtalya, Japonya, Kanada, Macaristan, Malezya, Meksika, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Singapur, Slovakya, Yunanistan.


Franchising konusunda uluslararası örgütlerin en eskisi IFA (Uluslararası Franchise Derneği) ABD’de kurulmuştur. Amerika dışından franchise veren firmalardan 800 üyesi bulunmaktadır. Bütün ülkelerdeki dernekler, UFRAD da dahil olmak üzere IFA’da kardeş dernek statüsündedir. Avrupa’daki franchise derneklerinin üst kuruluşu ise, EFF-Avrupa Franchise Federasyonudur. UFRAD’ın EFF’ye üye olabilmesine izin veren Bakanlar Kurulu kararı çıkmış, üyelik için başvurulmuş, işlemleri halen sürmektedir. Her ülkede yalnızca bir tek derneğin olması, franchise derneklerine bir takım fonksiyonlar yüklemiştir. Devletten beklenecek hizmetlerin bir kısmını da bu dernekler üstlenmişlerdir.


Örneğin EFF, ‘Dürüst Franchise İlkeleri’ ile uygulamaya belli standartlar getirmiş ve üyelerinin uymasını zorunlu tutmuştur. ABD’deki ve Kanada’daki derneklerde kendi üyelerine yönelik benzeri ilkeler getirmişlerdir. Franchise Konusunda bilgi ve istatistiklerin toplanma yeri de dernek olmaktadır. Araştırmacılar ve yatırımcılar aradıkları bilgileri derneklerden edinmektedirler. Dernekler fuar düzenlenmesinde de öncü rol oynamaktadır.