Çevrimdışı

(2001: 184) aynı sembolik politikalar demetinin e-devlet kavramı içinde de bulunduğunu iddia etmektedir.
YKY hareketi ve e-devlet kavramı arasındaki ilişkinin incelenmesindeki en son noktayı e-devlet uygulamasının kamu yönetiminde teknoloji kullanımı yoluyla reform yapılması girişimlerinin günümüzdeki son halkası olup olmadığının incelenmesi teşkil etmektedir. Beniger (1986: 434- 435) e-devlet kavramının ortaya çıkmasından on yıl kadar önce yaptığı analizinde, teknolojinin tarih boyunca madde ve enerjiyi işleme süreçlerinin kontrolu için kullanıldığı, kontrol zorlaştıkça (madde ve enerji işlenmesi hızlandıkça) yeni teknolojilerin imdada yetiştiğini vurgulamaktadır. Bu çerçevede, e-devleti madde, enerji ve insan hareketlerinin muazzam bir ivme kazandığı dünyamızda kamu kuruluşlarının BİT yardımıyla yaptıkları yeni bir kontrol hamlesi olarak da algılamak mümkündür.
Dünyada E-devlet Konusundaki Gelişmeler
Dünyada BİT’nin yönetim birimlerinde kullanımı yazının başında açıklanan çerçeve içerisinde, hem yönetsel, hem de politik alanda gerçekleşmektedir. Politik alanda amaç, İnternet yardımı ile katılım, şeffaflık, hesap verirlik gibi alanlarda daha iyi bir performans sergilemektir. Politik kullanıma örnek olarak Heeks ve Ranerup (1999)’un aktardığı İsveç deneyimi verilebilir. DALI (Delivery and Access to Local Information and Services; Yerel Bilgi ve Hizmetlerin Sunumu ve Bu Bilgi ve Hizmetlere Erişim) projesi çerçevesinde Göteburg şehri çevresindeki 15.000 nüfuslu üç yerleşim merkezi pilot bölge seçilmiş; politikacılara ve seçmenlere bilgisayar sağlanarak ve Web sayfaları hazırlanarak vatandaşlarla politikacıların sanal iletişime geçmeleri için altyapı oluşturulmuştur. Ne yazık ki, proje beklenen sonuçları vermemiş; yeterli düzeyde kullanıcı olmaması, içerik sorunları, şeffaflık eksikliği vb. sorunlardan ötürü sanal iletişim düşük düzeyde kalmıştır.
BİT kullanımının yönetsel boyutu ise daha çok Web sayfası oluşturma faaliyeti olarak kavranmaktadır. Bu noktada Web-odaklı kullanım ile e-devletin tüm olanaklarından istifade eden bütünsel kullanım ayrımını yapmak gerekir. Gerçekten de k----- bilgi ve iletişim teknolojisi kullanımı sadece Web sayfalarıyla sınırlı değildir. Kamusal karar vericilere şehir planlaması konusunda yardımcı olan yazılımlar (O’Looney, 2001), altyapı planlama, yapım ve onarım aşamalarında kritik önemde olan coğrafi bilgi sistemleri (Kelley, 1995) de yaygın olarak kullanılan teknolojiler arasındadır. Al-Kodmany (2001)’in verdiği ilginç bir örnekte ise yerel bir topluluğun üyeleri yaşadıkları bölgenin gelecekte alabileceği alternatif yapılaşmaları simulasyon halinde görerek yapılaşma kararlarını ona göre vermektedirler. Kaylor vd. (2001) de yönetim birimlerinin İnternet üzerinde gösterdiği faaliyetlerin, özellikle de oluşturdukları Web sayfalarının şimdiye kadar en başarılı uygulamalardan hareketle Web sitesinin içeriği ve kullanım kolaylığı açısından değerlendirildiğini, fakat e-devletin bütünsel anlamda kullanımı konusunda yeterli araştırma yapılmadığını belirtmektedirler. Bu amaçla Kaylor vd. yönetim birimlerinin e-devlet çabalarını sadece Web sayfalarıyla sınırlamaktan kaçınmış; e-devlet ile ilgili tüm çaba ve faaliyetleri katılım, etkileşimli iletişim, şeffaflık gibi birçok yönden inceleyerek her yönetim birimine bir e-not verme yoluna gitmişlerdir.
İnternet’in yönetsel alanda kullanımında eksiklikler de yok değildir: Zeichner (2001) yönetim birimlerinin İnternet üzerinde sunduğu bilgi ve hizmetlerin entegrasyonu ve güvenliği konusuna dikkati çekmektedir. West (2001) ise 1506 kentsel Web sayfasını inceleyerek yaptığı araştırmanın sonucunda özel bilgilerin korunması, güvenlik, özürlülere hizmet sunulması, Web sitelerinin çok dilli olmaması gibi eksiklikleri vurgulamıştır.
Yönetim birimlerinin sanal faaliyetlerinin bizzat kendi çalışanları tarafından mı, yoksa özel veya kar amacı gütmeyen kuruluşlar tarafından mı gerçekleştirilmesinin daha iyi olacağı da önemli bir tartışma konusudur. Chen ve Gant (2001) yönetim birimlerinin e-devlet projelerini kendi çalışanları dışında özel şirketlere ihale ettiklerinde nelere dikkat etmeleri gerektiğini, çıkabilecek sorunları ve bu sorunlara karşı alınabilecek tedbirleri şöyle irdelemektedir: Böyle bir karar vermeden 1) üst düzey karar vericilerinden sağlam bir destek almak, (2) büyük ölçüde etkinlik artışı getirebilecek bir proje ortaya çıkartmak, (3) kullanılacak teknoloji hakkında bilgili ve bilinçli olmak, (4) özel sektör kuruluşlarıyla ilişkiler konusundaki kuralların engelleyici olmamasını sağlamak, ve (5) piyasada aralarından sağlıklı bir seçim yapılabilecek kalite ve sayıda nitelikli özel şirketler olmasına dikkat etmek ideal şartları oluşturmaktadır.

 

Çevrimdışı

Türkiye’de E-devlet
Türkiye İnternet ile 1993 yılında tanışmıştır. 2003 itibarıyla ülkemizdeki İnternet kullanıcı sayısı 6 milyon olarak tahmin edilmektedir. Bu da 68 milyonluk Türkiye nüfusunun kabaca % 8’ine denk düşmektedir.
İnternet’i Türkiye’de kamu yönetimi alanında kullanmak için gerek merkezi yönetim gerekse yerel yönetimler alanında çeşitli çalışmalar yapılmaktadır . Her ne kadar günümüzde birçok devlet kurumunun Web sitesi olsa da e-devlet alanındaki çalışmaların kamu bilgi ve hizmetlerinin arzu edilen düzeyde etkileşim, katılım, şeffaflık, erişilebilirlik sağladığını söylemek mümkün değildir. Örneğin Taylor Nelson Sofres şirketinin 26 ülkede yaptığı bir araştırmaya göre vatandaşların sadece % 3’ünün kamu bilgi ve hizmetlerine İnternet yolu ile ulaştığı ülkemiz, 26 ülke arasında sonuncu olmuştur. Benzer şekilde Özalp (2002)’in naklettiği araştırmada görüşülen 11,000 İnternet kullanıcısından sadece % 9’unun bir kamu kuruluşu web sayfasını ziyaret ettiği, buna karşılık aynı kullanıcılardan % 25’inin İnternet’i haber okumak, %19’unun iş bulma amaçlı, %14’ünün ise müzik dinlemek için kullandığı belirlenmiştir.
Türkiye’deki e-devlet hareketine ivme kazandırabilecek bir gelişme Avrupa Birliği (AB) tarafından yürürlüğe konulan “E-Avrupa” girişimidir. Her bireyi, evi, okulu, işyerini ve devlet dairesini İnternete taşımayı amaç edinen bu girişim, kolay, ucuz ve güvenilir İnternet hizmeti sunmak, insan kaynağına yatırım yapmak ve İnternet kullanımını teşvik etmek ana amaçlarını gütmektedir. AB E-Avrupa girişimini E-Avrupa+ adı altında Türkiye de dahil tüm aday ülkeler için genişletmiş, ve bu girişimin yukarıda özetlenen amaçlarına varılması için 2003 yılı sonunu hedef göstermiştir
Merkezi Yönetimde E-Devlet ve Bazı E-devlet Projeleri
Türkiye’de e-devletle ilgili birçok proje planlama, uygulama ve sonuçlanma halindedir. Örneğin, İnce (2001: 76-78) Mayıs 2001 itibarıyla kamu kurum ve kuruluşları tarafından 61 e-devlet projesi yürütüldüğünü belirtmektedir. Aşağıda bu projelerden önemli birkaçına işaret edilmekte ve bu projeler kısaca değerlendirilmeye çalışılmaktadır.
KamuNet
KamuNet, tüm kamu kurum ve kurumlarını içerecek şekilde kurulması planlanan Ulusal Kamu Bilgisayar Ağı’na verilen isimdir (Büke, 2001:6). Diğer tüm projeleri biraraya getirip kaynaştıracak bir proje olması öngörülmüş olan KamuNet’den kurumlararası eşgüdüm ve iletişim eksiklikleri nedeniyle maalesef henüz umulan sonuçlar alınamamıştır (Özgit, 2000). 1998 yılında başlayan çalışmalar 2002 yılına kadar çok verimli olmamış, bu tarihten sonra da KamuNet çalışmaları E-Avrupa+ ve E-Türkiye çerçevesine girmeye başlamıştır (Yıldız, 2003).
MERNIS (Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi)
1970’li yıllarda doğal afetlerde yerel birimlerde tutulan nüfus kayıtlarının merkezi bir biçimde elektronik ortamda tutulmasının tasarlanması fikri ile başlatılan MERNİS projesi, kısıtlı maddi kaynaklar ve teknolojinin projeyi mümkün kılacak düzeye o yıllarda ulaşmamış olması yüzünden yavaş ilerlemiştir. 1980’ler boyunca ve 1990’ların ortasına kadar projede çok fazla ilerleme sağlanamamıştır. Proje ancak 1995’te Dünya Bankası’ndan gelen bir kredi vasıtasıyla ve aynı yıllarda artık teknolojinin projeyi yapılabilir kılan bir düzeye gelmesiyle ivme kazanmıştır. Ocak 2003’te hizmete giren MERNİS projesinin biricik (unique) bir vatandaşlık numarasi ile kamu kurumlarının bilgi bankalarını birbirine bağlaması, vatandaşlara yeni kimlik belgeleri verilmesi gibi kazanımlar getireceği açıklanmaktadır (Yıldız, 2003).
Say 2000i: Web Tabanlı Saymanlık Otomasyonu Projesi
Ülkemizin en büyük web tabanlı kamu bilişimi projesi (Dener, 2001:1) olan Say2000i, T.C. Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün bir projesi olup, yurt çapında bütün saymanlıkları merkeze ve birbirlerine bağlayan sanal bir ağ oluşturmaktadır. Bu proje çerçevesinde devletin gider ve gelirlerini belirleyen 1500 saymanlık otomasyona geçeçek, devletin muhasebe bilgileri günlük olarak izlenebilecek, dolayısıyla her düzeyde kamu maliyesi kararlarına güncellenmiş bilgi ile destek olacak bir yönetim bilgi sistemi ortaya çıkacaktır. Ayrıca bu sistem ile tüm kamu çalışanlarının personel ve maaş bilgilerinin, ve sağlık harcamalarının merkezi olarak denetim ve yönetimi mümkün hale gelecektir. Kısacası Say2000i projesi kamu sektörünün ekonomik anlamda merkezi denetimine imkan veren, otomasyonu, kamu kaynaklarının yönetiminde etkinliği, şeffaflığı ve kolaylığı amaçlayan bir çalışmadır. Bu projenin gelecekte devletin yeniden yapılanma çalışmalarına büyük katkı sağlayacağı da öngörülebilir. Say2000i projesinin tasarım olarak açık sistemlere dayalı olması (Dener, 2001) da sistemi sürekli yenilenebilir yaptığından projeye artı değer katmaktadır.
Dışişleri Bakanlığı Projesi
Dışişleri Bakanlığının iç ve dış temsilciliklerini sanal ortamda bir araya getirdiği e-devlet projesi de ülkemizdeki diğer e-devlet projelerine model olabilecek bir çalışmadır. Bu proje ile bakanlık içerisindeki tüm yazışmaların standart hale getirilerek sanal ortama alınması, çalışanların ihtiyaç duydukları tüm bilgilerin elektronik ortamdaki ve içinde tarama yapılabilen bir bilgi bankası aracılığıyla toplanıp paylaşılması, bakanlık duyurularının tamamen elektronik ortamda yapılması planlanmaktadır (Koru, 2001: 3-6). Proje ile hayata geçirilen intranet ağının önemli bir özelliği de hem işle ilgili hem de kişisel bilgileri içermesi, her konuda kullanılabilen elektronik bir ilan panosu olması ve görevlilere sanal anketler gibi geribildirim kanalları açması özellikleri ile örgüt içi

 

Çevrimdışı

demokrasiyi teşvik eden bir yapıda olmasıdır. Bu çalışma ile Dışişleri Bakanlığı zamandan, personel ve posta giderlerinden büyük ölçüde tasarruf ederek işlerini daha kolay, hızlı ve sistematik yapmaya başlamıştır (Koru, 2001:7). Bu projenin diğer bir önemli ayağı da yukarıda sözü edilen altyapı tarafından desteklenen bakanlık ve konsololuk web sayfaları yolu ile vatandaşların devletten daha kolay ve doğru bilgi ve hizmet alma imkanıdır.
UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi)
Adalet Bakanlığı’nın uygulamakta olduğu bir proje olan UYAP; ilk aşamada (2000-2001) bakanlık merkez birimlerinin, ikinci aşamada da (2001-2004) taşra birimlerinin otomasyonunu hedeflemektedir. Bu proje sonucunda Türkiye genelinde 7751 mahkeme, Cumhuriyet Başsavcılığı ve İcra Dairesi aynı sanal sisteme bağlanacaktır. Küçük veya büyük ölçekteki her türlü adliyede işleyebilecek esneklikte tasarlanan ve birkaç adliyede denenerek eksikleri giderilecek sistem faaliyete geçtiğinde adalet sistemi ile her türlü bilgi ve belgeye ulaşım hem adalet personeli hem de vatandaşlar için kolaylaşacak; mahkemelerin daha kısa sürede daha çok dava sonuçlandırması mümkün hale gelecek; yargı hataları en aza inerken yargı sistemine olan güven artacaktır. Proje ayrıca yurt çapında personelin kullanabileceği bir bilgi bankasını kullanıma açmayı; personelin yazışmalarını sistem içinde elektronik formatta yapmasını; üst düzeyde bilgi güvenliği ve gizliliği sağlamayı da amaçlamaktadır (Orta, 2001).
Pol-Net (Polis Bilgi Ağı Projesi)
Emniyet Genel Müdürlüğünün 81 il merkezi ve 86 hudut kapısını birbirine bağlayacak çalışması Pol-Net, bu merkezlerden gelen bilgilerin daha etkin toplanmasını, işlenmesini ve paylaşımını sağlayarak ve eşgüdümü kolaylaştırarak emniyet kuvvetlerinin daha verimli çalışmalarını amaçlamaktadır (Evren, 2001). Yine Pol-Net projesinin hedeflerinden biri bilgiye hızlı erişerek ehliyet, pasaport verme gibi hizmetleri kısa sürede vatandaşa sunmak olarak açıklanmaktadır (Evren, 2001).
Türk Yerel Yönetimlerinde E-devlet
Yerel yönetimler, halka en yakın yönetim birimi olarak gerek yönetsel (vatandaşlara bilgi sağlama ve hizmet götürme), gerekse siyasi (bir demokrasi okulu olma) işlevler yerine getirmektedirler (Langrod, 1953; Tekeli, 1983; Yıldırım, 1993; Yıldız, 1996). Çağımızın bilgi ve iletişim teknolojileri, özellikle İnternet, yerel yönetimlerin bu iki işlevinde de artı değer yaratma potansiyeline sahip görünmektedir (Yıldız, 1999). Örneğin yönetim alanında bir belediye Web sayfasının haftanın yedi günü, günün 24 saati erişilebilir olması vatandaşların bilgiye erişimini hızlı ve kolay hale getirebilirken, siyasi alanda vatandaşların yerel yönetim yetkililerine e-posta aracılığıyla erişebilme imkanına sahip olması katılımı artırma potansiyelini ortaya çıkarmaktadır.
Türkiye’de yerel yönetimler alanındaki e-devlet uygulamaları büyük ölçüde belediyeler ile sınırlı kalmıştır (İnternet üzerindeki belediyelerin listeleri için bakınız BYBS, 2002; Yerel-Net, 2002; Yıldız, 1999). Diğer yerel yönetim çeşitleri olan il özel idareleri, köyler ve belediye birlikleri kurumsal İnternet kullanıcıları arasına henüz girmemişlerdir. Yani İnternet bağlantıları olan yerel yönetim birimleri olmasına rağmen bu birimlerin İnternet aracılığı ile hizmet verebilecekleri web sayfaları veya diğer arayüzleri bulunmamaktadır.
Yıldız (1999) İnternet üzerindeki belediyeleri incelediği çalışmasında ilginç bulgulara ulaşmıştır: Bu çalışmanın yapıldığı 1999 yılı Mart ayında İnternet üzerinde faaliyet gösteren 30 belediyenin incelenmesi sonucunda belediye Web sitelerinin ağırlıklı olarak vatandaşlarla etkileşimde bulunma veya kamu bilgi ve hizmetleri sunma değil İnternet üzerindeki bir broşür gibi tanıtım amaçlı, belediye başkanı ve başkanın partisi için bir tanıtma platformu veya bir statü sembolü olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Kaya Bensghir (2000-a, 2000-b, 2000-c ) tarafından yapılan Ankara, İstanbul ve Bursa Büyükşehir belediye Web sayfalarının içerik analizi de benzer sonuçlar vermiştir. Bu çalışmaların bulguları İnternet’in belediyeler tarafından sadece tanıtım ve halkla ilişkiler amaçlarıyla değil, aynı zamanda yönetimde karşılıklı iletişim ve katılım aracı olarak da kullanılması gerekliliğini işaret etmektedir.
Sorunlar
Talep ve Erişim
Taylor Nelson Sofres danışmanlık şirketinin yaptığı araştırmalara göre Türkiye nüfusunun 2001 yılında %3’ü (2 milyon kişi), 2002 yılında ise %12’si (8 milyon kişi) kamusal bir bilgi ve/ veya hizmet almak amacıyla bir kamu web sayfasını ziyaret etmiştir (TNS, 2001; 2002). Bu rakamlardan yansıyan gelişme umut verici ve kullanıcı sayısındakı artış oldukça hızlı olsa da henüz istenen noktaya gelinememiştir.
Yönetim birimleri Web sayfalarında ne kadar yararlı bilgi ve hizmetler sunarlarsa sunsunlar vatandaşlar bu sayfalara ilgi duymadığı ya da eriş(e)mediği sürece İnternet ve e-devlet Türkiye’de görece zengin ve eğitimli bir azınlığın tekelinde kalacak ve büyük ihtimalle yönetsel ve/veya siyasi bir olumlu etki yaratamayacaktır. Bilgisayara erişim okul, kütüphane, belediye gibi kamu mekânlarına ücretsiz veya cüzi ücretli kamu terminalleri koyarak veya İnternet kafeleri birtakım yasal ve kurumsal düzenlemelerle bir kamu politikası aracı olarak kullanmakla (Yıldız, 2002-a; Yıldız vd. 2003) mümkün olabilir. Bilişim okuryazarlığını artırmak amacına ise yaygın ve örgün eğitim sistemlerine bilişim konularının daha çok katılması suretiyle erişilebilinir.
İnternet’e erişim konusundaki yaygın bir kanı da erişim için bilgisayarin olmazsa olmaz bir koşul olduğudur (Bulun, 2001: 1). Oysa ki, dünyada bilgisayar haricinde cep telefonu veya elektronik ajanda türü küçük ve portatif aletlerle İnternet’e erişim giderek yaygınlık kazanmaktadır. Hatta mobil telefon ile İnternet’e kamusal amaçlı erişim imkanı m-devlet (mobil-devlet) olarak tanımlanmaktadır.
Kim Ödeyecek ?
Dünyada e-devletin finansmanı konusunda belli başlı iki ayrı akım göze çarpmaktadır. Birinci akımın savunucuları e-devletin bir kamu hizmeti olduğunu, dolayısıyla e-devlet giderlerinin vergi gelirleri ile karşılanabileceğini iddia etmektedirler (Horrigan, 2001). Diğer akımın taraftarları ise vatandaşların ve kurumların e-devlet vasıtasıyla elde ettiği bilgi ve hizmetler için bir ücret ödemesini savunmaktadırlar. Bu gorüşün başka bir ceşidi ise kurumsal kullanıcılardan alınan fazladan bir ücretin bireysel kullanıcıları sübvanse

 

Çevrimdışı

etmesi yoluyla bir tür çapraz finansman uygulamasının hayata geçirilmesidir (Johnson, 2001). Bu iki yaklaşımın kesiştiği noktada ise sanal bilgi ve hizmetlerin çoğunun ücretsiz olduğu; buna karşılık bazılarının kullanımının ücrete tabii kılındığı karma sistemler bulunmaktadır. Örneğin ABD’nin Indiana eyaletinin resmi web sayfası olan ‘Access Indiana’ adresinde ehliyet ve ruhsat yenileme gibi işlemlerden alınan ufak bir ücret, ücretsiz olarak verilen birçok bilgi ve hizmetin finansmanına katkıda bulunmaktadır. Eyaletin çeşitli kurumlarında çalışan temsilcilerden oluşan bir üst-kurul, herhangi bir bilgi veya hizmetin ücretli veya ücretsiz olacağına karar vermekte; hizmetin ücretli olmasına karar verilirse ücret miktarını belirlemektedir. Bu kurulun uyduğu en önemli kural, eğer bir kamu bilgi veya hizmeti İnternet kullanımı öncesi ücretsiz ise, bu hizmetin İnternet aracılığıyla sunumunun ücretli hale getirilemeyeceğidir. Ancak eskiden beri ücretli olan bir hizmetin eski fiyatına ek olarak ‘İnternet yoluyla kullanımın kolaylığı’ karşılığında ek bir miktar da katılmaktadır. Tamamen ücretsiz kamusal web sayfalarına örnek olarak da Türkiye’de yerel yönetimlerin sanal buluşma ve bilgi alışverişi adresi olan YerelNet verilebilir.
Güven
Devlet-vatandaş ilişkisinde tarafların birbirlerine güvenmesi ilişkileri kolaylaştıran ve zenginleştiren olmazsa olmaz bir öğedir. Bu bağlamda, vatandaşın devlete güvenmediği bir ortamda sanal bilgi ve hizmetlerin kök salamayacağı kolayca öngörülebilir. Örneğin, vatandaşların ekonomik uğraşlarının kayıt altına alınma korkusu ile yanlış ve tutarsız beyanlar vermesi kamu kuruluşlarının ortak veri tabanları kullanmasının yararlarını azaltabilir. Benzer şekilde, devletin vatandaşların kişisel bilgilerini toplanma amacı dışında kullanmaması ve bu bilgilerin gizliliğini korumaya dikkat etmesi de gereklidir ki insanlar e-devlet uygulamalarına kuşku ile bakmasın (Bartın, 2002: 2).
İçerik ve İçerik Dilleri
İnternet sayfalarının çoğunun Avrupa kaynaklı dillerde, özellikle de İngilizce olması dünyada giderek artan bir oranda sorun olarak görülmektedir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programının 1999 raporuna göre dünyada İngilizce konuşanların oranı %10 olmasına rağmen İnternet sayfalarının %80’i bu dildedir. İnternet kullanıcıları arasında anadili veya uluslararası iletişim dili İngilizce olmayanların oranı arttıkça bu soruna çözüm bulma arayışları yoğunlaşacaktır. Bu sorunun ülkemize yansıma biçimlerinden biri de toplumun geniş kesimlerine seslenecek ve hayatlarına artı değer katacak Türkçe içeriğin fazlaca bulunmamasıdır. Diğer bir deyişle, İnternet’te sunulan içeriğin ülke gerçeklerine uymaması (Bulun, 2001: 1) genelde İnternet’in, özelde de e-devletin Türkiye’deki gelişimini engeller niteliktedir. Bu amaçla e-devlet karar vericileri vatandaşların hayatlarını kolaylaştırabilecek projelere öncelik vererek e-devlete olan talebi artırabilirler.
İçerik konusunda sevindirici bir gelişme de Avrupa Birliği’nin başlattığı elektronik-içerik (e-content) projesidir. Türkiye’nin de aday ülke sıfatıyla dahil edildiği bu proje çerçevesinde AB, kendisi ile ilgili dijital içeriğin üretim, kullanım ve dağıtımını desteklemekte; dil ve kültür çeşitililiğini koruyarak bilgi paylaşımını teşvik etmektedir.
Nitelikli Eleman
Kamu kurumlarının nitelikli eleman ihtiyacı ve mevcut maaşlarla bu tür elemanları ise alsa bile elinde tutamaması e-devlete özgü bir konu değildir. Ama e-devletin gelişimi nitelikli eleman sorunu nedeniyle derinden etkilenebilir (Armstrong, 2002; Rogers, 2002; Yildiz, 2003). Özellikle 2001 yılındaki ekonomik krizde işini kaybeden bilişim personelinin bir beyin göçü süreci içine girerek Türkiye dışına gitmeleri bu sorunu ağırlaştırabilir.
Nitelikli eleman sorununu çözmenin en kolay yollarından biri bilişim projelerini özel şirketlere ihale etmektir. Ne var ki bu yol, kaynak tasarrufu amacına her zaman hizmet etmemektedir. Ayrıca kamu kurumları ile e-devlet projelerini gerçekleştiren firmalar arasında bilgi eşitsizliğinden kaynaklanan sorunlar (principal-agent problems) ortaya çıkmaktadır. Bu nedenledir ki kamu kurumlarının projelerinde çalıştırdıkları özel şirketlerle ilişkilerini düzenleyen kuralları dikkatli bir şekilde hazırlamaları hem yapılan işlerdeki verimliliği artırabilir hem de projelerin eksik ya da geç bitirilmesi sonucunda oluşabilecek olası hayal kırıklıklarını ve sürtüşmeleri önleyebilecektir (Yıldız, 2003).
Eşgüdüm ve Bilgi Paylaşımı
Dünya örneğine baktığımızda devlet örgütlerinin sanal hizmetlerinin öncelikle örgüt düzeyinde ve birbirlerinden kopuk bir şekilde ortaya çıktığını görüyoruz. Ama yakın geçmişte gözlemlenen, devlet örgütlerinin tüm sanal bilgi ve hizmetlerinin bir çatı altında toplanması denemeleri, artık bu hizmetlerin –en azından biçimsel olarak- merkezileşeceğini göstermektedir. Merkezileşme, kaynak tasarrufu sağlaması açısından olduğu kadar vatandaşların tüm sanal bilgi ve hizmetleri kamu örgütlerinin yapısal karmaşasına girmeden çabucak bulabileceği tek bir adres oluşturması bakımından da çok önemlidir. Bu açıdan yukarıda bahsedilen Avrupa Birliği’nin e-içerik programı özlenen bir bilgi eşgüdümü ve paylaşımı çerçevesi oluşturmaktadır. Bu program, özellikle kamu kuruluşları ile özel sektör ve sivil toplum temsilcilerini dijital içeriğin üretim, kullanım ve dağıtımında ortak hareket eder hale getirme; devletin elindeki bilgileri ekonomik hayata kazandırma türünden açılımlarıyla tüm dünyada örnek alınması gereken bir girişimdir.
Sanal devlet hizmetlerinin eşgüdümü ve bilgi paylaşımı konularında tüm dünyaya öncülük eden ABD’nin tüm sanal kamu bilgi ve hizmetleri ayrı bir Web sayfasında bir araya toplaması ve vatandaşlarının hizmetine sunması bu sürece iyi bir örnek teşkil etmektedir. Türkiye'de ise henüz kamu örgütlerinin tek tek Web sayfası oluşturması aşaması yaşanmaktadır. Bu bağlamda merkezi bir Web sayfası kurulması, kamu bilişimcilerinin düşünmesi gereken önemli meselelerden biri gibi görünmektedir. Bu konuda yapılmış bir girişim olarak Başbakanlık Yönetim Bilişim Sistemi (BYBS) Web sayfası kapsayıcı bir e-devlet merkezi olmaya aday görünmektedir.
Ufuk Çağlayan, 7. Türkiye İnternet Konferansı’nda INET-TR 2001 yürütme kurulu adına yaptığı açılış konuşmasında (Türk.İnternet.com, 11 Şubat 2001) İnternet’in siyaseten sahipsizliğinden ve çalışmaların planlı ve programlı olmamasından yakınmıştır. Bu yakınmaları e-devlet açısından da yinelemek mümkündür. K-----ki çeşitli e-devlet projelerinin eşgüdümü, planlı ve programlı bir şekilde, ulusal öncelikler belirleyip uygulayacak kapasitede bir inisiyatif görünmemektedir. 2003 Nisan ayı itibarıyla tek tek kamu kurum ve kuruluşları proje üretmekte ama tüm projelere tepeden bakan, bilgi ve hizmet bütünlüğünü sağlayacak (Bartın, 2002) bir yapılanmanın eksikliği hissedilmektedir. Her ne kadar 2003 Mart ayında DPT’de bir birim e-devlet

 

Çevrimdışı

çalışmalarının eşgüdümünden sorumlu hale getirilmişse de bilişim camiasındaki beklenti bu tür bir sahiplenme, eşgüdüm ve planlama biriminin en azından bir müsteşarlık veya bakanlık düzeyinde olmasıdır .
Özetle, tüm sanal kamu bilgi ve hizmetlerin eşgüdümünden sorumlu bir yapılanma ile birlikte bu bilgi ve hizmetlere halkın ulaşımını sağlayacak merkezi bir erişim noktası (portal) kurulması öncelikli bir hedef olmalıdır. Bu amaçla kurulmuş T.C. Başbakanlık Yönetim Bilişim Merkezi’nin daha geliştirilerek ABD’deki FirstGov örneğindeki gibi kamunun sunduğu tüm sanal bilgi ve hizmetlere tek Web sayfasından ulaşılması sağlanmalıdır.
Kişisel Bilgilerin Gizliliği ve Ulusal Bilgi Güvenliği
İnternet aracılığı ile sunulan bilgi ve hizmetlerin gizliliği konusu iki ayrı çerçevede incelenebilir. İlk olarak yönetim birimlerinin vatandaşlara ve kurumlara hizmet sunarken kullandığı gizli bilgilerin kötü niyetli üçüncü şahısların eline geçmesinin engellemesi sorunu vardır. Bu yüzden yönetim birimleri bilgi bankalarını azami dikkatle korumak durumundadırlar. Gizlilik konusunun diğer bir yönü ise, İnternet üzerinde sergilenen kamusal bilgilerin ulusal güvenliği tehlikeye düşürebilme ihtimalidir. Örneğin bazı yerel yönetim birimleri İnternet üzerinde yerleşim merkezlerinin yerleşim ve altyapı planlarını içeren, emniyet birimlerini ve askeri tesisleri gösteren ayrıntılı haritalarını yerleştirmektedirler. Söz konusu dijital haritaların en küçük ayrıntıları bile göstermesi stratejik noktalara yönelik tehditlerin artmasına neden olabilir.
Değerlendirme ve Sonuç
Kamusal bilgi ve hizmetlerin İnternet aracılığı ile sunumu karmaşık bir konudur ve detaylı hazırlıklar gerektirmektedir. La Vigne vd. (2001)’nin de belirttiği gibi önce bilgi ve hizmetleri verecek kurum, birim ve çalışanları İnternet’in yaygın kullanımı sonucunda çalışma hayatlarında ortaya çıkacak değişime hazırlamak, planlar ve gelişmeler konusunda onları bilgilendirmek, yapılacak değişiklikler konusunda mümkün olduğunca çok ilgilinin görüşünü almak ve desteğini kazanmak gerekmektedir. Ayrıca, yöneticiler diğer kurumların deneyimlerini inceleyerek kendi yönetim biriminin kapasite ve ihtiyaçlarına en uygun bilgi ve hizmetlere yoğunlaşmak; hedefleri doğru koymak, vatandaş-odaklı çalışmak (“Vatandaşın hayatını nasıl kolaylaştırabilirim?” sorusunu sürekli sormak), fayda-maliyet analizini dikkatli yapmak, birden tüm bilgi ve hizmetleri sunmaktansa aşamalı olarak, geçmiş deneyimlerden dersler çıkararak ve yeni pilot çalışmalardan deneyim kazanarak hareket etmek gerekmektedir.
Zaman geçtikçe yönetim birimlerinin kendi aralarında (D-D) e-devlet deneyimlerini paylaşması ve kaynaklarını birleştirerek gerek kendi aralarında, gerekse diğer kamu, kurum ve kuruluşları, özel şirketler ve sivil toplum kuruluşları ile ortaklıklar kurarak e-devlet projeleri üretmeleri umulabilir. Örneğin bir turizm yöresindeki birkaç küçük belediyenin kaynaklarını birleştirerek yörelerini turizm açısından tanıtacak güzel bir Web sitesi oluşturmaları mümkündür. Yine aynı şekilde sivil toplum örgütlerinin vatandaşlara ücretsiz bilgisayar kursları vererek e-devlete talep yaratmaları çok yararlı olur. Örneğin Türkiye Bilişim Derneği ev hanımlarına ücretsiz İnternet kursları vererek zamanla böyle bir talep yaratma yönünde mesafe almakta; “e-belde” uygulaması ile yerel üretimi İnternet üzerinden pazarlayıp yerel ekonomik kalkınmayı özendirerek bu politikaların güzel örneklerini vermektedir.
E-devlet konusunda ülkemizde alınacak daha çok mesafe vardır. Yetişmiş eleman, teknik altyapı, maddi kaynak, ağ yapısına dayanan e-devlet kavramının olmazsa olmaz koşulu olan bilgi paylaşımını özendiren örgütsel kültürlerin olmayışı gibi sorunların çözüme kavuşturulması gerekmektedir. Bir diğer bir eksiklik ise kuruluşlar arası işbirliğidir: Örneğin, Türkiye’de yönetim birimlerinin İnternet üzerinde bilgi ve hizmet sunması konusunu merkezi yönetimle yerel yönetim arasındaki işbirliği çabasından bağımsız düşünmek zordur. Merkezi hükümetin e-devlet projelerinde kazanmakta olduğu deneyim, uzmanlık ve öngörü (vizyon) yerel yönetimler açısından büyük yararlar sağlayabilir. Böyle bir deneyim ve uzmanlık alışverişi Türkiye’deki merkezi ve yerel düzeydeki tüm e-devlet çabalarının uyumlu çalışması için de gereklidir.
Türkiye’de e-devlet çabalarının olumlu bir katkı yaratabilmesi için (i) toplumda sanal bilgi ve hizmetlere talep duyulması, (ii) bu faaliyetlerin finansmanı sorununun aşılması, (iii) stratejik planlama kapasitesi ve bu kapasiteyi yaratacak merkezi bir birim, ve en önemlisi (iv) politikacıların ve kamu yöneticilerinin e-devleti sahiplenmesi gerekmektedir.
İlk iki sorun birbirleri ile bağlantılı düşünülebilir. İnternet toplum katmanları arasında yaygınlık kazandıkça ve bu kişi, grup ve kurumlar İnternet yoluyla yararlanabilecekleri bilgi ve hizmetlere giderek daha çok talep duymaya başladıkça, bu çalışmalar için merkezi ve yerel bütçelerden pay ayrılmasına ve merkezi bütçeden transferler yapılmasına daha sıcak bakıp, bu konuda talepte bulunacaklardır. Vatandaşların sanal bilgi ve hizmetlere ücret ödeyerek erişmesi ise bilişsel uçurumun karanlık yanında kalan satın alma gücü düşük kitleler için olumsuz sonuçlar doğuracak, bu kitlelerin e-devlet projelerinden faydalanmasını tehlikeye sokacaktır. Bu noktada bilgisayara ve İnternet’e erişimi olmayan kitlelerin bu sorununu çözmek için okul, kütüphane gibi kamusal alanlara yerleştirilecek bilgisayarlardan veya özel sektör odaklı bir çözüm olarak İnternet cafelerden yararlanılabilir.
Uzun vadede ise amaç yönetim birimlerinin sadece şu anda verdikleri bilgi ve hizmetleri Web üzerinde daha hızlı, kolay ve katılımcı bir biçimde sunması değil, şu anda vermediği ya da veremediği bilgi ve hizmetleri de sunarak artı değer yaratmasıdır. Daha da önemlisi, İnternet’i bir toplumsal katılım ve hesap verme aracı haline getirmektir. Özetle e-devlet kuram ve uygulamasını sadece yönetimi daha etkin ve hesaplı hale getirmek amacıyla kullanılan bir araç olarak değil; yönetimde seffaflaşma ve demokratikleşme yolunda stratejik bir etken olarak da görmek mümkündür.
Türkiye’de kamu yönetimi alanı açısından e-devlet kuram ve uygulaması ile ilgilenen araştırmacılar için e-devlet ile ilgili pek çok bakir araştırma alanı bulunmaktadır. Bu araştırma konularından ilk akla gelen birkaçı şöylece sıralanabilir:

 

Çevrimdışı

1. E-devlet uygulamaları söylendiği gibi kamu kurumlarının aynı işi daha kolay ve ucuza, daha az elemanla yapmalarına yardımcı olmakta mıdır? Yoksa değişen sadece kamu bilgi ve hizmetlerinin sunuluş biçimi midir?
2. Türkiye’nin Avrupa Birliği yasa ve normlarına uyum surecinde e-devlet uygulamalarının rolü nedir, ne olmalıdır?
3. E-devletin olmazsa olmaz şartlarından biri mevcut e-devlet projeleri ile sunulan kamu bilgi ve hizmetlerini kullanan ve yenilerini talep eden vatandaşların olmasıdır. Vatandaş talebinin olmazsa olmaz koşulu da İnternet’e kolay ve ucuz erişim imkanlarının yaratılmasıdır. Bu talep hangi mekanizmalarla, hangi sektörler (devlet, özel sektör, sivil toplum kuruluşları) eliyle yaratılacaktır?
4. Halihazırda devlet kuruluşlarında çalışan ve bilişim teknolojisi konusunda yeterli bilgi ve deneyimi olmayan kisiler bu bilgi ve deneyimi nasıl edineceklerdir? Şu anda yüksek öğrenim gören ve geleceğin kamu görevlilerini oluşturacak olan öğrencilere yukarıda sözü edilen bilişim kültürü ve eğitimi hangi mekanizmalarla ve ne tür dersler yolu ile verilecektir/ verilmelidir?
5. Yerel ve merkezi yönetimin e-devlet çabaları nasıl bir eşgüdüm mekanizması ile bağdaştırılmalı ve bu süreçten nasıl artı değer yaratılabileceği konusunda ne tür calışmalar yapılmalıdır?
6. En önemlisi e-devlet çabalarının daha şeffaf, hesap verir ve demokratik bir kamu yönetimi sistemi yaratması için hangi stratejik adımlar atılmalıdır?

 

Çevrimdışı

KAYNAKLAR


1. Yener, E., Vatandaşın mutluluğu için e-devLet, Windows&.NET

2. Magazine, 2003/04 Bulun, Mustafa. 2001. Bir E-Türkiye Denemesi

3. Büke, Ahmet. Kasım 2001. E-devlet Kavramı ve Türkiye’de E-Devlet. E-Devlet

4. [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]

5. Evren, Aslı 2001. E-devletin Emniyet Altyapısı

6. [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]

7. Arifoğlu, A., A. Körnes, A. Yazıcı, M.K. Akgül ve A. Ayvalı (2002), E-Devlet Yolunda Türkiye, Türkiye Bilişim Derneği: Ankara. s.12