Çevrimdışı

ÖNSÖZ
Demografik değişmeler ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki, tarih boyunca
toplumlar tarafından yakından ilgilenilen bir konu olmuştur. Nüfusun değişim
göstermesinin, ekonomik büyümeyi olumlu mu, olumsuz mu etkileyeceği sorusu
politikacıları, düşünürleri ve akademisyenleri, demografik değişmelerin üzerinde
araştırmalar yapmaya yöneltmiştir. Bazı araştırmacılar, hızlı nüfus artışının, ekonomik
büyümeyi yavaşlattığını, bazıları ise, bu artışın ekonomik büyümeyi teşvik ettiğini öne
sürmüşlerdir.
Son yıllara dek, demografi ve ekonomi ilişkisi üzerine yapılan çalışmalar
ağırlıklı olarak nüfusun büyüklüğünde meydana gelen değişmelere odaklanmıştır.
Malthus’un öncülük yaptığı geleneksel ya da olumsuz görüş, nüfus artışının zamanla
gıda arzı artışını aşacağı ve insanlığın açlık ve yoksullukla karşılaşmasının kaçınılmaz
olduğu şeklindedir. Karşı görüşler ise, nüfus yoğunluğunun, ölçek ekonomilerine yol
açacağı, icatları ve teknolojik gelişmeyi teşvik ederek, ekonomik büyümeye katkı
yapacağı şeklindedir. Nüfus artışı, ekonomik büyümeyi etkilemek yoluyla, yoksulluk
üzerinde de bir takım sonuçlar yaratmaktadır. Son yıllarda, nüfus ve ekonomi ilişkisi,
nüfusun yaş yapısında meydana gelen değişmeler temelinde incelenmeye başlanmıştır.
Nüfus değişmeleri, bağımlı ve çalışma çağındaki nüfus değişmeleriyle, ekonomik
büyüme ve yoksullukla ilgili çok önemli sonuçları beraberinde getirmektedir.
Bu çalışmada, nüfusun yaş yapısında meydana gelen değişmelerin, ekonomik
büyümeyi ne yönde ve ne şekilde etkileyeceği ve dolayısıyla, özellikle gelişmekte olan
ülkelerde, yoksulluğun azaltılmasında, bu etkilerin ne gibi sonuçlara yol açacağı
incelenmiştir.
Çalışmam süresince, destek ve yardımlarını benden esirgemeyen, bana önemli
katkılarda bulunan tez danışmanım, sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Tolga KABAŞ’a,
değerli fikirleri ile bana yol gösteren sayın hocam Prof. Dr. Murat DOĞANLAR’a,
tezimi tamamlamama katkılarda bulunan sayın hocam Yrd. Doç. Dr. Cevat BİLGİN’e
teşekkürlerimi sunarım. viii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET.............................................. .................................................. ........................ i
ABSTRACT.......................................... .................................................. .................. iii
ÖNSÖZ............................................. .................................................. ...................... v
KISALTMALAR LİSTESİ .................................................. ................................... xii
TABLOLAR LİSTESİ........................................... .................................................. ix
ŞEKİLLER LİSTESİ........................................... .................................................. .. xi
1.BÖLÜM
GİRİŞ
1.1. Çalışmanın Amacı............................................. .................................................. 1
1.2. Çalışmanın Önemi............................................. .................................................. 3
1.3. Çalışmanın Yöntemi........................................... ................................................. 4
1.4. Çalışmanın Kapsamı........................................... ................................................. 4
2.BÖLÜM
NÜFUS VE EKONOMİ
2.1.Nüfusla ilgili Temel Kavramlar .................................................. .......................... 6
2.2.Nüfus Teorileri......................................... .................................................. ........11
2.2.1.Eski Çağlar ve Ortaçağda Nüfus ile İlgili Görüşler......................................11
2.2.2.Merkantilistler ve ****okratların Nüfus ile İlgili Görüşleri..........................13
2.2.3.Sanayi Devrimi ve Klasik İktisatta Nüfus Olgusu .......................................14
2.2.4.Malthus’un Nüfus Teorisi .................................................. .........................15
2.2.5.Modern Teoriler .................................................. .......................................20
2.3.Gelişmekte Olan Ülkelerde Nüfus Artışı ve Ekonomi İlişkisi .............................23
2.3.1.Gelişmekte Olan Ülkelerde Nüfus Artış Hızı ..............................................23
2.3.2.Gelişmekte Olan Ülkelerde Nüfus Artışı ve Ekonomik Büyüme İlişkisi......29
2.3.3.Gelişmekte Olan Ülkelerde Nüfus Artışı ve Çevre İlişkisi...........................39 ix
3.BÖLÜM
DEMOGRAFİK GEÇİŞ
3.1. Demografik Geçiş Modeli .................................................. ................................. 44
3.2. Demografik Geçiş Süreci............................................ ......................................... 50
3.2.1. Demografik Geçiş Sürecinde Ölüm Oranlarında Azalma ............................ 50
3.2.2. Demografik Geçiş Sürecinde Doğurganlık Oranlarında Azalma.................. 57
3.2.3. Demografik Geçiş ve Demografik Kazanç............................................ ...... 67
3.2.3.1.Nüfus Patlaması (Baby Boom) Kuşağı ............................................. 68
3.2.3.2.Demografik Kazanç .................................................. ....................... 70
3.3. Gelişmekte Olan Ülkelerde Demografik Geçiş .................................................. .. 74
3.3.1. Sahra-altı Afrika’da Demografik Geçiş............................................. .......... 75
3.3.2. Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da Demografik Geçiş...................................... 77
3.3.3. Latin Amerika’da Demografik Geçiş .................................................. ........ 79
3.3.4. Doğu ve Güney Asya’da Demografik Geçiş............................................. ... 80
3.4. Nüfusun Yaşlanması........................................ .................................................. .. 83
4.BÖLÜM
DEMOGRAFİK GEÇİŞ VE YOKSULLUK
4.1. Yoksulluk Olgusu............................................ .................................................. .. 88
4.1.1. Yoksullukla İlgili Temel Kavramlar......................................... ................... 89
4.1.2. Gelişmekte Olan Ülkelerde Yoksulluk......................................... ............... 91
4.2. Nüfus ve Yoksulluk İlişkis .................................................. ................................ 95
4.2.1.Demografik Geçiş ve Yoksulluk İlişkisi.......................................... ............. 98
4.2.2.Demografik Kazanç ve Yoksulluğun Azaltılması....................................... 101
4.3. Türkiye’de Demografik Geçiş ve Yoksulluk İlişkisi ..........................................109
4.3.1. Türkiye’de Demografik Geçiş............................................. ......................110
4.3.1.1.Türkiye’de Demografik ve Sosyo-ekonomik Değişiklikler ............111
4.3.1.2.Türkiye’de Demografik Geçişin Evreleri.......................................122
4.4. Türkiye’de Nüfus ve Yoksulluk İlişkisi .................................................. ...........123
4.5. Türkiye’de Demografik Kazanç ve Yoksulluğun Azaltılması.............................124 x
5.BÖLÜM
SONUÇ VE ÖNERİLER
5.1. Sonuç............................................. .................................................. .................130
5.2. Öneriler.......................................... .................................................. .................131
KAYNAKÇA.......................................... .................................................. ..............134
ÖZGEÇMİŞ .................................................. .................................................. .......141 xi
KISALTMALAR LİSTESİ
ADNKS : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
ASBR : Yaşa Özgü Doğum Oranı
BM : Birleşmiş Milletler
CAEs : Orta Asya Ekonomileri
DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
ECLAC : Latin Amerika ve Karayipler İktisadi Komsiyonu
FAO : Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü
GFR : Genel Doğurganlık Oranı
HÜNEE : Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü
NAS : ABD Ulusal Bilim Akademisi
PRB : Nüfus Referans Bürosu
TFR : Toplam Doğurganlık Oranı
TNSA : Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
TÜSİAD : Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği
UNDP : Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı
UNİCEF : Birleşmiş Milletler Çocuk Fonuxii
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa
Tablo.1. Toplam Doğurganlık Oranları ve Yaşa Özgü Doğurganlık Oranları ............ 8
Tablo 2. Yıllar İtibariyle Dünya Nüfusu............................................ .......................24
Tablo 3. En büyük Nüfusa Sahip Ülkeler........................................... ......................27
Tablo 4. Toplam Doğurganlık Oranları.......................................... ..........................27
Tablo 5. En Yüksek Toplam ve Kişi Başı CO² Emisyonuna Sahip Ülkeler, 2006.....42
Tablo.6. Dünyada Ortalama Yaşam Süreleri .................................................. ..........51
Tablo.7. Cinsiyetlere Göre Ortalama Yaşam Süreleri.......................................... .....53
Tablo.8. En Düşük Ortalama Yaşam Süresine Sahip 10 Ülke,..................................55
Tablo.9. Hesaplanan Toplam Doğurganlık Oranları.......................................... .......58
Tablo.10. Ülkelere Göre GSYİH Azalışı ve TFR Azalışı Verileri, 1980-1995..........60
Tablo.11. Gelişmekte Olan Ülkelerde Ortaöğretime Kaydolan 100 Erkeğe Karşılık
Gelen Kız Sayısı, 1990-2005. .................................................. ................63
Tablo.12. En Yüksek Toplam Doğurganlık Oranına Sahip 10 Ülke, 2005-2010 ve 2045-
2050.............................................. .................................................. .........68
Tablo.13. Birinci ve İkinci Demografik Kazançlar (GSYİH Artışına Katkı/Etkin
Tüketici Sayısı Olarak), 1970-2000.............................................. ............74
Tablo.14. Sahra-altı Afrika ve Latin Amerika için Temel Demografik Göstergeler ..76
Tablo.15. Belirli Bölgelere Göre Nüfusun Yaş Dağılımı, 1970, 2000, 2015.............78
Tablo.16. Demografik Kazançlar( GSYİH’ya Katkıları/Tüketici Sayısı)..................79
Tablo.17. Asya’da Bölgelere Göre Demografik Özellikler.......................................8 1
Tablo,18. En yüksek 60 Yaş ve Üzeri Nüfus Oranına Sahip Ülkeler(2011-2050) .....84
Tablo.19. Küresel İşgücü: 1960, 2005 ve 2050 .................................................. ......86
Tablo.20. Dünya Üzerinde, Günde 1,25 ABD doları Altında Gelire Sahip Olanların
Bölgesel Payları (1981-2005, %)................................................ ..............93
Tablo.21. 2015 Yoksulluk Oranı Hedeflerine Ulaşmakta Kaydedilen İlerlemeler.....95
Tablo.22. Yoksulluk ve Demografik Göstergeler, 1990-2002 ..................................96
Tablo.23. Bağımlılık Oranı ve Kişi Başı GSYİH Değişiklikleri,1990-2006 (%).......100
Tablo.24. Demografik Kazanç ve Yoksulluğun azaltılması......................................1 03
Tablo.25.Gini Katsayıları ve Kişi Başı GSYİH Değişmeleri, 1990-2006 (%)...........108
Tablo.26.Türkiye’nin Nüfusu ve Yıllık Nüfus Artış Hızı, 1927-2000.......................112 xiii
Tablo.27.Türkiye’de Toplam Doğurganlık Oranları, Yaşam Beklentisi ve Bebek Ölüm
Oranları, 1935-2005.............................................. ...................................114
Tablo.28.Türkiye’de Yaş Bağımlılık Oranı, 1965-2012 ...........................................115
Tablo.29.Türkiye’de Okuryazarlık Oranları (%), 1935-2000....................................117
Tablo.30.Türkiye’de Kentsel ve Kırsal Nüfus Oranları (%), 1935-2000...................118
Tablo.31.Türkiye’de Cinsiyete Göre İşgücü Katılım Oranları (%), 1980-2000 ........119
Tablo.32.Türkiye’de Kadın İşgücünün Sektörel Dağılımı (%), 1980-2000...............120
Tablo.33.Türkiye’de Doğum Kontrolü Uygulayan 15- 49 Yaş Arası Kadınların Oranı
(%), 1963-2003.............................................. ..........................................121
Tablo.34.Seçilmiş İllerde Toplam Doğurganlık Hızları ve Kişi Başına Gelirler........123
Tablo.35. Türkiye’de Hane Halkları Gelir Dağılımı ve Gini Katsayısı .....................126
Tablo.36.Türkiye’de Hanehalkı Büyüklüğüne Göre Yoksulluk Oranları ..................127
Tablo.37. Türkiye’de Demografik Değişmeler ve GSYİH .......................................128xiv
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa
Şekil.1. Gelişmekte Olan Ülkelerde Toplam Doğurganlık Oranları (1994-2008) ........ 28
Şekil.2. Toplam ve Kişi Başına CO2 Emisyonu (Metrik Ton) .................................... 42
Şekil.3. Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Azalışı ve Toplam Doğurganlık Oranı Azalışı ......... 60
Şekil.4. Sahra-altı Afrika ve Latin Amerika için Temel Demografik Göstergeler........ 77
Şekil.5.Türkiye’de Toplam Doğurganlık Oranları, 1935-2005..................................113
Şekil.6. Türkiye’de Kadın İşgücünün Sektörel Dağılımı (%), 1980-2000 .................120